یکی از محصولات محبوب و پرمصرف در سبد محصولات کشاورزی موز است. میوه‌ای که تقاضای زیادی را در بازار به خود اختصاص داده و برای پاسخ به این تقاضا نمی‌توان تنها به تولید داخلی اکتفا کرد. علاوه بر اینکه حجم تولید داخلی موز جوابگوی تقاضای بازار نیست، نوع درجه یک آن نیز تنها به سایر کشورها تعلق دارد. موز در ۱۳۵ کشور جهان کشت می‌شود.بزرگترین تولیدکنندگان موز در جهان در سال ۲۰۱۷ هند و چین بودند که مجموعاً 38 درصد از کل تولید را به خود اختصاص دادند.
طی دو سال اخیر با تشدید تحریم‌های پولی و بانکی علیه کشورمان، به‌دلیل ارزبری بالای واردات موز، وزارت جهاد کشاورزی بر آن شد تا علاوه بر افزایش تولید موز در کشور سیاست واردات این محصول در ازای صادرات سیب را به اجرا درآورد. به طوری که آمارها حاکی از آن است به‌صورت میانگین قبل از اجرای این سیاست سالانه 300 تا 500 میلیون دلار برای واردات موز اختصاص می‌یافت، این در حالی است که با اجرای این سیاست با کسر ارزش میزان صادرات سیب با واردات موز تنها 100 میلیون دلار ارزبری صورت گرفته است.
از طرف دیگر مازاد تولید سیب کشورمان نیز هر ساله به کشورهای همسایه صادر می‌شود به همین دلیل شاهد دور ریختن مازاد این محصول در اطراف باغ‌ها و جاده‌های شمال غربی کشورمان نیستیم.
بیش از 99 درصد تولید موز کشور در سیستان و بلوچستان
زهرا جلیلی مقدم مدیرکل دفتر امورمیوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری در گفت‌و‌گو با «ایران» با اشاره به آخرین آمار تولید موز در کشور گفت: طبق آخرین آمار رسمی در سال ۱۳۹۹ سطح زیر کشت موز در کشور 4 هزار و ۷۵۹ هکتار است که حدود 129 هزار و 705 تن موز تولید می‌کند. در این میان استان سیستان و بلوچستان 99.89 درصد سطح زیر کشت و تولید موز کشور را به خود اختصاص داده است. علاوه بر این استان‌های جنوبی کرمان، هرمزگان و بوشهر نیز این محصول را تولید می‌کنند.
وی افزود: با اجرای طرح مدیریت تولید میوه‌های گرمسیری کشور در فضای باز، محیط کنترل شده و سایبان (موز، انبه، کنار، پاپایا، آناناس و سایر میوه‌های گرمسیری) به منظور افزایش تولید موز در کشور و روش‌های نوین کشت در محیط‌های کنترل شده یکی از کارهایی است که در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد. همچنین اصلاح باغات درجه ۲ و بازسازی باغ‌های غیراقتصادی و درجه ۳ در سطح ۷ هزار و ۳۱۹ هکتار و توسعه باغات گرمسیری در مناطق مستعد و محیط‌های کنترل شده در سطح ۵ هزار و ۶۰۰هکتار نیز از جمله برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی محسوب می‌شود.
وی در خصوص وضعیت واردات موز به کشور عنوان کرد: موز یکی از اقلام مهم وارداتی به کشور محسوب می‌شود که به دلیل عدم تکافوی تولید داخلی سالانه مقادیر قابل توجهی ارز صرف واردات آن می‌شود. به طوری که این محصول در سال ۱۴۰۰ با واردات 602.8 هزار تن، بیش از 401.99 میلیون دلار را به خود اختصاص داده است. این میزان واردات از نظر وزنی در سال 1400 حدود 60.58 درصد افزایش و از نظر ارزشی نیز ۵۷.۴۵ درصد نسبت به سال ۱۳۹۹ بیشتر شده است.
مدیرکل دفتر امورمیوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری تصریح کرد: در سال‌های اخیر به منظور حمایت از مصرف محصولات باغی داخلی و ممانعت از جایگزینی موز با سایر میوه‌های تولید داخل در سبد خانوار تعرفه واردات موز از ۴ درصد در سال ۱۳۹۲ به ۲۰ درصد افزایش یافته است و همچنین برای حمایت از صادرات محصولات باغی مازاد بر نیاز بازار داخل، به ازای صادرات یک و نیم کیلوگرم سیب درختی و صادرات یک کیلوگرم کشمش و صادرات دو کیلوگرم پرتقال، حقوق ورودی یک کیلوگرم موز معادل پنج درصد ارزش تعیین شده است. براساس دستورالعمل معاونت توسعه بازرگانی، از ابتدای سال ۱۴۰۱ ثبت سفارش واردات موز صرفاً از محل اظهارنامه‌های صادراتی پروانه شده سیب درختی، پرتقال و کیوی که از تاریخ آنها بیش از یک سال نگذشته باشد، امکان‌پذیر شد. وی کشورهای صادرکننده موز به ایران در سال 1400 را ترکیه، هند، فیلیپین، پاکستان، اکوادور، امارات متحده عربی و لبنان عنوان کرد و افزود: اخذ درخواست شرایط قرنطینه از سازمان حفظ نباتات درخواست (گواهی بهداشت گیاهی) و اخذ گواهی بهداشت نباتی معتبر از وزارت کشاورزی کشور مبدأ نیز از جمله پروتکل‌های بهداشتی برای واردات این محصول است.
فیلیپین و اکوادور در صدر جدول واردکنندگان موز
محرم سلطانی ساری نصیرلو، سرپرست دفتر توسعه صادرات معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی، با بیان اینکه بیشترین واردات موز به ایران از دو کشور فیلیپین و اکوادور انجام می‌گیرد به «ایران» گفت: علاوه بر این دو کشور از پاکستان و هند نیز واردات موز صورت می‌گیرد. از نظر پروتکل بهداشتی که برای واردات و صادرات در کشور تعریف شده؛ در مرحله نخست ورود، در مرزهای کشور سازمان نباتات حضور داشته و محصولات را قرنطینه می‌کند. این سازمان مطابق با استانداردهای مربوطه محصولات را مورد بررسی قرار داده و پس از تأیید آنها را ترخیص می‌کند.
وی میزان واردات این محصول به کشور در سال 1400 را حدود 600 هزار تن عنوان کرد و گفت: واردکنندگان برای واردات موز محدودیتی ندارند، بلکه فقط باید شرایط جدیدی را که دولت برای واردات تعیین کرده ، رعایت کنند. در شرایط جدید واردات موز تنها واردکنندگانی مجاز به واردات این محصول هستند که صادرات سیب درختی را نیز انجام دهند. به این شکل که مجوز واردات به واردکننده‌هایی داده می‌شود که به ازای واردات هر کیلو موز موظف به صادرات یک کیلو و نیم سیب درختی هستند. این اقدام یک سیاست تشویقی برای صادرات محصولات کشاورزی بوده که با موفقیت اجرا شده است.
سلطانی یادآور شد: براساس آمار، سال گذشته صادرات سیب درختی به نزدیک یک میلیون تن رسید. این امر به آن معنا است که میزان صادرات سیب درختی سال گذشته بین 20 تا 30 درصد افزایش یافته است. می‌توان گفت صادرکنندگان سیب درختی به منظور افزایش صادرات خود بازارهای جدیدی را ایجاد کرده‌اند. این طرح تشویقی در سال 1401 توسعه داده شده است، به طوری اگر افرادی قصد واردات میوه‌های گرمسیری مانند انبه، موز و نارگیل را دارند حتماً باید صادرات پرتقال، سیب و کیوی داشته باشند. در واقع هدف اصلی از قرار دادن این پیش‌شرط برای واردات توسعه صادرات محصولات کشاورزی و ارزآوری است.
قیمت موز در بازار دستوری نیست
سعید پازوکی سرپرست معاونت توسعه مدیریت و منابع سازمان جهاد کشاورزی استان تهران نیز با اشاره به طرح مدیریت تولید میوه‌های گرمسیری به «ایران» عنوان کرد: برای افزایش تولید موز در کشور به منظور پاسخ به نیاز تقاضا در بازار تا کنون طرح‌های مختلفی ارائه شده که یکی از آنها طرح مدیریت تولید میوه‌های گرمسیری کشور است. در واقع هدف اصلی از این طرح‌ها کاهش واردات و کاهش خروج ارز از کشور است.
وی تصریح کرد: در حال حاضر قیمت موز در بازار به صورت دستوری مشخص نمی‌شود بلکه مطابق با بازار آزاد و براساس میزان عرضه و تقاضا نرخ این محصول تعیین می‌شود.