بازدید میدانی از بازار اجاره مسکن در شهر تهران بیانگر آن است که مصوبات و بسته‌های در نظر گرفته شده توسط دولت، مطابق انتظار عمل نکرده و این بازار همچنان گرفتار نابسامانی است.
بازار مسکن در سال‌‌های اخیر روزهای آرام و روزهای پرتلاطم زیادی داشته است که تلاطم‌های آن زمینه افزایش فشار به قشر مستاجر برای تامین اساسی‌ترین نیاز خانواده را فراهم میکند.
بررسی شاخص کرایه مسکن اجاری در شهر تهران و کل مناطق شهری بر اساس به روزترین آمار بانک مرکزی از افزایش 50.6 درصدی این شاخص نسبت به سال گذشته خبر می‌دهد.
از سوی دیگر بر اساس آخرین آمار ارائه شده از سوی بانک مرکزی، میانگین قیمت هر متر مربع مسکن در پایتخت به مرز 40 میلیون تومان رسیده و یک واحد مسکونی 100 متر مربعی، به طور میانگین در پایتخت 4 میلیارد تومان هزینه دارد و با در نظر گرفتن حداقل حقوق ناخالص 5.6 میلیون تومانی در هر ماه، یک خانوار با کف درآمد باید، بیش از 59 سال همه درآمد خود را ذخیره کند تا بتواند صاحب‌خانه شود.
در چنین شرایطی قصد کردیم با گذشت حدود یک ماه از شروع تب و تاب بازار اجاره، بازدید میدانی از آخرین تحولات بازار داشته باشیم و از زبان مستاجران و فعالان بازار مسکن از وضعیت موجود اجاره مسکن، گزارش تهیه کنیم.
* خانه اجاره‌ای خیلی کم شده است
به منظور این بازدید میدانی ساعت 8:30 صبح کار را آغاز کردیم. با وجود اینکه فکر می‌کردم در این ساعت احتمالا فعالیت عمده بنگاه‌های مشاور املاک شروع شده باشد اما اشتباه کرده بودم و تقریبا تا ساعت 9:30 در تهران در منطقه مسکونی ونک هیچ بنگاه مشاور املاک که باز باشد، نیافتم.
پس از یک ساعت پرسه زدن در این منطقه بالاخره چشمم به یک مغازه مشاور املاک افتاد که صاحب آن قصد باز کردن بنگاه را داشت، با مراجعه به این شخص که بعد خود را به نام امیرمحمد معرفی کرد، متوجه شدم که او صاحب مغازه نیست و به اصطلاح همکاری است که در این بنگاه نزد صاحب مغازه کار میکند، در واقع برای خود و بنگاه خرید و فروش میکند و خانه اجاره می‌دهد.
از امیرمحمد درباره بازار اجاره و آخرین وضعیت مستاجران و موجران پرسیدم، او در پاسخ به من گفت: این روزها، خانه اجاره‌ای حداقل در این منطقه خیلی کم شده است زیرا ساخت‌وسازها کم شده و عملا به سختی می‌توانیم فایل اجاره خود را به یک صفحه برسانیم، از سوی دیگر هزینه اجاره هم عرفی دارد به‌عنوان مثال، اگر در تهران یا جای دیگری باشد، می‌گویند یک‌چهارم یا یک‌پنجم قیمت واقعی مسکن مبلغ رهن آن منزل می‌شود که با توجه به قیمت این روزهای مسکن، رقم بسیار بالایی است.
از امیرمحمد بابت شرایط مردم و به خصوص مستاجران در روزهای اخیر پرسیدم، پاسخ داد: فرض کنید در تهران خانه‌ای در همین منطقه‌ای که هستیم (ونک) به مبلغ 20 میلیارد تومان قیمت‌گذاری شود، قیمت رهن یک‌پنجم آن خانه چهار میلیارد تومان است و این خیلی زیاد است، اگر کسی که چهار میلیارد تومان بابت رهن پرداخت میکند، خب می‌گوید این مبلغ را داشته باشم، در مرکز و پایین شهر واحدی تهیه می‌کنم. البته این را هم بگویم که در حاشیه تهران هم قیمت‌ها به صورت نجومی بالا رفته است، در چنین شرایطی بسیاری از مستاجران می‌گویند که امید خود را برای تأمین سرپناه و تشکیل خانواده از دست داده‌اند.
با توجه به اینکه فکر می‌کردم مشاوران املاک آن منطقه همچنان قصد آمدن سر کار در ساعات اولیه روز را ندارند، صحبت را با امیرمحمد ادامه دادم و از وضعیت موجران هم سوال کردم، میگفت: صاحب‌خانه یا به قول شما موجر اگر خانه را چهار میلیارد تومان رهن ندهد و مبلغ کمتری رهن بدهد، برای خود و ملک 20 میلیاردی اش صرفه اقتصادی دارد؟ با این مبلغ اجاره، صاحب‌خانه‌ها عمدتا به بالاترین نرخ برای اجاره راضی می‌شوند و به قیمت کمتر نمی‌دهند.
*وام ودیعه قیمت اجاره را بالا برد
بعد صحبت طولانی با امیرمحمد از سمت ونک راهی منطقه یوسف آباد شدم، حوالی ساعت 11:30 صبح بود و تقریبا اغلب مغازه‌ها باز بودند، به سراغ یکی از مشاوران املاک آن منطقه رفتم، یک مستاجر در محل بنگاه منتظر صاحب‌خانه نشسته بود و من که در بنگاه قبلی تقریبا یک ساعت با مشاور املاک صحبت کرده بودم، قصد کردم تا با این مستاجر هم گپ و گفت کوتاهی داشته باشم.
پس از سلام و احوال پرسی از او پرسیدم آیا تازه مستاجر شده است و یا پیشتر در خانه‌ای مستقر بوده است، آقای صادقی که از قضا کارمند یکی از بانک‌های خصوصی بود، گفت: پیش از این سمت خیابان ملاصدرا خانه‌ای اجاره کرده بودم که با اتمام قرارداد به این منطقه آمدم و خانه‌ای پیدا کرد. از آقای صادقی پرسیدم مگر دولت نگفته که قراردادهای اجاره به طور خودکار با حداکثر 25 درصد افزایش باید تمدید شود؟ میگفت: اولا که صاحب‌خانه من به یک بار نزدیک به 50 درصد قیمت را افزایش داد بعد هم به طور مکرر روزی یک بار زنگ می‌زد و با بهانه‌های واهی قصد داشت تا فشار روانی ایجاد کند که بلند شوم، او رسما به من نگفت خانه را تخلیه کن اما چنان فشاری با تلفن‌های پیاپی آورد که من عطای خانه را به لقایش بخشیدم، بله وزارت راه و شهرسازی گفته تمدید خودکار، اما آیا جایی هست که من از این فشار روانی صاحب‌خانه به آن شکایت ببرم.
از آقای صادقی پرسیدم شما که کارمند بانک هستید، اوضاع پرداخت وام ودیعه چگونه است؟ میگفت: تقریبا بانک ما این تسهیلات را عملا پرداخت نمی‌کند و از سوی شعبه مرکزی چیزی به ما ابلاغ نشده و وقتی اینگونه است، طبیعتا ما نمی‌توانیم وام ودیعه به مشتریانمان پرداخت کنیم.
* موجران چرا خواهان افزایش قیمت اجاره هستند؟
وقتی مسوول آن مشاور املاک موضوع وام ودیعه مسکن را از ما شنید، وسط بحث آمد و گفت: بانک‌ها مردم را مسخره کردند، ده ها مورد اینجا مستاجر داشتیم که آمد و گفت برای وام ودیعه اقدام کرده و اما بانک گفته این تسهیلات را پرداخت نمی‌کنیم. این همه ماجرا نیست، همه صاحب‌خانه‌ها وقتی با اعتراض ما و مستاجر مواجه می‌شوند که چرا آنقدر هزینه رهن را زیاد کردی مثلا 100 میلیون گذاشتی روی رقم سال گذشته، می‌گویند، رقمی نیست که تازه 70 میلیون تومان را که به مستاجران وام می‌دهند.
به مشاور املاک گفتم حرف شما در مبنای اقتصادی یعنی این سیاست که عملا اجرا نمی‌شود، تورم انتظاری به همراه دارد؟ میگفت، من از تورم انتظاری سر در نمی‌‌آورم اما همین را می‌دانم که این وام به جای اینکه مرهمی باشد عملا به یک عامل افزایش قیمت در بازار مسکن تبدیل شده است.
با آمدن صاحب‌خانه جدید آقای صادقی برای اینکه مزاحم کار نباشم، از این بنگاهی خداحافظی کردم و راهی یکی از مناطق مرکزی تهران، منطقه 10 و خیابان قصرالدشت سلسبیل شدم.
* کسب و کار اسباب‌کشی‌ها این روزها داغ داغ است
در مسیر حرکت، در یک کوچه‌ای به یک ماشین باربری برخوردم که اسباب منزلی در آن چیده می‌شد. به سراغ ماشین رفتم و از وی بابت شرایط کاری پرسیدم، راننده ماشین که آقای حیدری نام داشت به عنوان مسوول کارگران باربری در کامیون نشسته بود تا کارگران آن را از اسباب خانه پُر کنند به من گفت: تابستان است دیگر، در تابستان قراردادهای اجاره یکی پس از دیگری تمام می‌شود و بازار ما هم به دنبال این جابه‌جایی‌ها شلوغ می‌شود.
از آقای حیدری پرسیدم، امسال نسبت به سال گذشته آیا کسب و کارشان بهتر شده است؟ میگفت: من 5 سال است که با ماشین در این کار هستم و امسال تقریبا بیشتر از هر زمان دیگر سرمان شلوغ است.
آقای حیدری وقتی فهمید که من خبرنگار هستم، گفت: بگذار یک نکته جالب را برایت تعریف کنم، امسال تقریبا همه مستاجرانی که اسباب خانه آنها را جابه‌جا کردم، به سمت منطقه پایین‌تر تهران رفته‌اند، همه دارند خانه‌هایشان را از هرجایی که هست به یک محله یا چند محله پایین‌تر می‌برند، همین باری که می‌بینی برای یک بنده خدایی است که از قصرالدشت به سمت جوادیه رفته و آن‌جا خانه گرفته است.
صحبتمان که تمام شد، از آقای حیدری خواستم تا من را هم به جوادیه ببرد و در آن‌جا هم گزارشی از بازار بگیرم.
در بین راه هم از درددل کارگران باربری شنیدم، از سختی بسیار زیاد کارشان تا نداشتن بیمه و اینکه هر کدامشان تقریبا 3 الی 4 سال می‌توانند در این حرفه فعال باشند و بعد از این مدت درد کمر اجازه نمی‌دهد بار سنگین بلند کنند.
ناگفته‌های زیادی داشتند که می‌توان گزارشی خواندنی و در عین حال تأسف‌انگیز از شغل باربری و کارگری اسباب‌کشی تهیه کرد که ان‌شاءالله اگر عمری باقی بود حتما در گزارشی مجزا به سراغ این عزیزان زحمت‌کش می‌رویم.
*دعوای مستاجر و موجر در بنگاه‌های مشاور املاک
در جوادیه یک خیابان پُر بود از مشاوران املاک، قبل از ورود به یک بنگاه، مشاوره آگهی‌های روی شیشه را مطالعه کردم، جالب بود که بخش عمده‌ای از آگهی‌ها مرتبط بود با شهرهای پرند و اسلام شهر و بعضا آگهی خرید هم در آن دیده می‌شد.
به بنگاه مراجعه کردم و سراغ آقای رستمی که فامیلش را در سردر بنگاه خوانده بودم گرفتم. گفتند آقای رستمی سرش شلوغ است و کارتان را بگویید، گفتم خبرنگارم و می‌خواهم از قیمت‌ها بدانم، در این شرایط یکی از حاضران در بنگاه که از قضا برای اجاره دادن خانه خود آمده بود گفت، می‌خواهی قیمت بپرسی که بگویی وا مصیبتا چقدر گران شده و مستاجران چه می‌کشند؟ خب چرا از این نمی‌گویید که تورم شده و همه‌چیز گران شده؟ من صاحب‌خانه تلاش کردم خانه خریدم، من هم خرج دارم و در همین شهر زندگی می‌کنم، طبیعی است که قیمت اجاره با این هزینه‌های سنگین بالا می‌رود.
در این هنگام بود که یک نفر دیگر از گوشه بنگاه گفت: خب مگر گفتند خانه را رایگان اجاره بده؟ هزینه رهنش را بگیر اما منطقی اضافه کن، وقتی 60 درصد یا 70 درصد اجاره را گران می‌کنی کدام جنس این همه گران شده است، خب مستاجر هم یک توانی دارد.
من که در بین گفت‌وگو دو نفر حاضر در بنگاه به یک ناظر تبدیل شده بودم، ناگهان متوجه شدم که کار بین دو نفر از حرف زدن گذشته و دارد به جدال لفظی می‌کشد، در این هنگام بود که صاحب بنگاه به ماجرا ورود کرد و از من خواست تا دیگر سوالی نپرسم. در حال ترک بنگاه بودم که مشاور املاک گفت: این بساط هر روزه ماست که باید دعوای میان مستاجر و موجر را صاف کنیم اما شما در آن رسانه‌تان می‌گویید باید حق مشاوره ما را کم کنند و ما را متهم به سودجویی می‌کنید.
* تمدید خودکار اجاره‌بها قانونی که به نظر اجرا نمی‌شود
پس از اینکه این مشاور املاک مهلت صحبت کردن نداد، به چند مغازه آن طرف‌تر در جوادیه رفتم و اینبار به جای اینکه در قامت خبرنگار به بنگاه مراجعه کنم، خود را جای مستاجر جا زده و به مغازه رفتم.
به مغازه دار گفتم که من 100 میلیون پول پیش دارم و می‌توانم ماهی 2 میلیون تومان هم هزینه اجاره ماهانه بدهم، با این قیمت خانه‌ای برای اجاره دارید؟ او ابتدا گفت اگر 30 تومان دیگر روی پول پیش بگذاری و ماهی 2.5 هم اجاره بدهی یک 45 متری نقلی در همین حوالی داریم و برویم و نگاه کنیم.
با تایید پرداخت مبلغ اجاره همراه با بنگاه‌دار به سوی خانه رفتم. وقتی زنگ در را زدیم و متوجه شدم که خانه در اختیار مستاجر دیگری است. این مستاجر پایین آمد و با اینکه از حضور ما متعجب شده بود به بنگاه‌دار گفت، آقای عباسی صاحب‌خانه گفت تخلیه کنید، ما هم گفتیم طبق قانون شما حق نداری بیش از رقم تعیین شده اضافه کنی و ما بلند نمی‌شویم.
بنگاه‌دار رو به مستاجر گفت، آقای عباسی خانه را برای اجاره گذاشته و بهتر است به خود او زنگ بزنید و بپرسید، مستاجر گفت، آخر مگر می‌شود که طبق قانون عمل نکنیم، قرار بود به شورای حل اختلاف مراجعه کنیم، چرا اینکار را می‌کنند و قبل از اینکه وضعیت ما مشخص شود،مستاجر می‌آوردند؟
شرایط را که دیدم به بنگاه‌دار گفتم منصرف شدم، اما او با اصرار زیاد میگفت بمان و خانه را ببین اما به سختی محل را ترک کردم و به سوی خبرگزاری روانه شدم.
در راه بازگشت مدام به تعجب آن مستاجر بابت اجاره دادن خانه‌ای که در آن سکونت دارد، گلایه‌های بنگاه‌داران، کاسبی ماشین اسباب‌کشی و مشکلات آنها و وعده‌های وزارت راه و شهرسازی برای سامان‌دهی بازار مسکن فکر می‌کردم.
با توجه به شرایط دشوار بازار مسکن در بازار روز کشور، رفع مشکل از سوی سیاستگذاران با راه‌حل‌های متعددی همراه بوده است، برخی از این سیاست‌ها خود مشکل‌زا بودند و برخی فقط به صورت مقطعی به مسئله مسکن کمک کرده‌اند. برای مثال اتکا به سیاست ارائه تسهیلات خرید و جلوگیری از ساخت مسکن توسط دولت یازدهم زمینه نابسامانی گسترده‌ای در بازار مسکن را به وجود آورد و زمینه جهش 800 درصدی قیمت مسکن را به وجود آورد.
به هر حال به نظر می‌رسید، بازار اجاره این روزها بیشتر از هر وقت دیگری نیازمند اجرای قانون است./ فارس