تالاب انزلی یکی از ۲۴ تالاب بین المللی ایران است که در سال ۱۳۵۴ به همراه ۱۱ تالاب دیگر به دفتر کنوانسیون رامسر معرفی شده است. وسعت تالاب انزلی در فصل های زمستان و بهار به‌دلیل افزایش بارش، حدود ۲۱۱ کیلومترمربع و در فصل تابستان به سبب کم شدن حجم ورودی آب، کمبود بارش و افزایش میزان تبخیر به ۱۹ کیلومترمربع می رسید، اما این روزها حال این تالاب خوب نیست. عمق این تالاب که روزگاری به 10 متر می‌رسید حالا در برخی از قسمت‌ها به کمتر از نیم‌متر رسیده است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این تالاب در معرض نابودی است و تا یک‌سال آینده این تالاب از بین خواهد رفت.
عمق تالاب به نیم‌متر رسیده است
پیمان بازدیدی، کارشناس حوزه تالاب‌ها به «شهروند» می‌گوید: «امروزه قسمت اعظم بخش شرقی پوشیده از گیاهان آبزی‌بُن در آب یکی از آلوده‌ترین و کم عمق‌ترین محدوده های تالاب انزلی به‌شمار می‌آید. در بخش مرکزی تالاب انزلی نیز پهنه آبی وسیعی وجود دارد و خروجی آب تالاب به دریا در محدوده این بخش از تالاب قرار دارد.» او توضیح می‌دهد که وضعیت آب‌وهوایی، تنوع گیاهی و جانوری سبب تقسیم تالاب به چهار بخش شرقی، مرکزی، غربی و جنوب‌غربی(سیاه‌کشیم) شده است.
در بخش سیاه کشیم که قدیمی‌ترین منطقه حفاظت‌شده در مجموعه تالاب انزلی است، امروزه به‌جز چند پهنه آبی و رودخانه های جاری در آن، بقیه سطح تالاب از گیاهان آبزی‌بُن در آب به‌ویژه نی پوشیده شده است.
او معتقد است که تالاب انزلی ازجمله سرمایه های ملی باارزش شمال کشور است که علاوه بر جذب گردشگر و بهره برداری‌های اقتصادی و اجتماعی، در مهاجرت انبوه پرندگان مهاجر از سراسر دنیا و زادآوری آبزیان نقش به‌سزایی دارد. او بر این باور است که در 40 سال اخیر طبیعت ایران در حال نابودی است و هیچ‌کدام از سازمان‌های متولی در بررسی کارهای خود طبیعت را در نظر نگرفته‌اند.
او توضیح می‌دهد که در شمال حوزه تالاب جنگل‌تراشی سبب شده که رسوبات وارد تالاب شود. از سوی دیگر ورود آلودگی فاضلاب شهری و بیمارستان‌ها به این تالاب موجب رشد گیاهان آبزی بیشتر شده و پشت سر هم گیاهان رشد و در دل تالاب رسوب کرده و اینها در کنار ورود رسوبات بالادست به کاهش عمق تالاب منتهی می‌شود.
این کارشناس محیط‌زیست بر این باور است که جنگل وقتی از بین می‌رود منابع آبریز هم از بین می‌رود زیرا ریشه درختان باعث می‌شود آب در داخل ریشه درختان جمع شود و طی زمان ریشه این آب را پس داده و سبب می‌شود رودخانه‌ها پرآب شوند. از سوی دیگر از بین بردن جنگل‌ها سبب شده که خاک جنگل چسبندگی خود را از دست داده و دیگر آب در دل خاک نفوذ نکند و بعد از باران‌های مقطعی آب با رسوبات به پایین‌دست سرازیر می‌شود. برداشتن شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها نیز مشکل دیگری است که تالاب انزلی و تالاب‌هایی که در شمال کشور وجود دارند با آن روبه‌رو هستند.
بازدیدی توضیح می‌دهد که تغییرات اقلیمی سبب شده است که آب دریای کاسپین عقب‌نشینی کند و تراز آبی آن 20 سانتیمتر پایین‌تر برود شاید باورش کمی سخت باشد اما دریای خزر از حالت طولی 500 متر عقب‌نشینی کرده است.
او با تاکید بر اینکه آب شور مثل سد عمل می‌کند خاطرنشان کرد که وقتی آب شیرین به سمت دریا حرکت می‌کند سبب عقب‌نشینی آب دریا می‌شود.
این کارشناس محیط‌زیست توضیح می‌دهد اسکله‌ای که در ورودی تالاب قرار دارد نیز خودش مسبب بههم ریختن توازن تالاب است،
از طرف دیگر سنبل آبی این تالاب را به نابودی کشانده است موضوعی که پیش از این بارها هشدار دادیم که باید این گیاه ریشه‌کن شود زیرا به‌طور مستقیم در تبخیر بیش از حد آب تاثیر مستقیم داشته و به راحتی یک‌ساله تالاب را از بین می‌برد.
او به طرح بایوجمی اشاره می‌کند و می‌گوید: «برای طرح بایوجمی ۸۵۰ میلیاردتومان اعتبار اختصاص یافت که بخشی از آن هزینه شد. در خصوص این طرح ده‌ها پرسش هنوز باقی است ازجمله یکی از سوالات اساسی این است که اگر هدف مسئولان‌وقت احیای تالاب انزلی بود چرا بعد از توقف پروژه به دلایل فنی، حقوقی و قضائی به سایر مشکلات اولویت‌دار تالاب مانند احداث سیستم‌های تصفیه فاضلاب و مدیریت رسوب پرداخته نشد.
او به این نکته اشاره می‌کند که کاشت درختان جدید نمی‌تواند در احیای جنگل موثر باشد زیرا احشام داخل جنگل اجازه رشدوباروری درختان جوان را نمی‌دهند. برای آنکه تالاب احیا شود باید از جنگل حفاظت شود زیرا هر دو به هم وابسته‌اند. وقتی جنگل قرق و حصارکشی شود قطعا تالاب نیز احیا می‌شود.
او تاکید می‌کند که آنقدر حجم تالاب کاهش پیدا کرده که می‌توان از قایق پیاده شد و داخل آن راه رفت و این یعنی مرگ تالاب انزلی.
به‌واقع می‌توان گفت اگر این شرایط ادامه پیدا کند تا سال آینده تالاب انزلی کاملا از بین خواهد رفت و به خاطره‌ها می‌پیوندد.
حال بد انزلی
تالاب انزلی در ۴۰ کیلومتری شمال رشت قرار گرفته و یکی از بکرترین مناطق شمال ایران است. این تالاب که هرساله میزبان میلیون‌ها گردشگر داخلی‌وخارجی است، یکی از زیباترین و مهم‌ترین تالاب‌های کشور است و در نوع خود بی‌نظیر. بسیاری از کارشناسان محیط‌زیست کشور معتقدند تالاب بین‌المللی انزلی نه‌تنها در ایران، بلکه در جهان نمونه است و تنوع‌زیستی زیادی دارد. این تالاب به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط زیست‌بومی، محل سکونت و تخم‌ریزی بسیاری از گونه‌های آبزی است. تالاب انزلی سالانه میزبان بسیاری از پرنده‌های مهاجر است و بیش از ۱۰۰ گونه پرنده و ۵۰ گونه ماهی در این تالاب زندگی می‌کنند. از پرندگانی که در این تالاب زندگی می‌کنند می‌توان به حواصیل، انواع اردک، کشیم سیاه‌گردن، غاز پاکوتاه، قو و عروس غاز اشاره کرد.
محمد درویش، فعال محیط‌زیست در خصوص خشک شدن تالاب انزلی به «شهروند» توضیح می‌دهد که مجموعه‌ای از چنددلیل سبب حال بد تالاب انزلی شده است. حقابه تالاب داده نمی‌شود و اتفاقات ناخوشایندی که در بالادست تالاب رخ داده سبب شده که کیفیت‌وکمیت آب تالاب تغییر کند.
او توضیح می‌دهد که موتور پمپ‌های زیادی در رودخانه‌های منتهی به تالاب وجود دارد تا آب را برای شالیزارها و کشاورزی به روستاهای مختلف منتقل کند که این موضوع باعث می‌شود که آب ورودی به تالاب به‌شدت کاهش پیدا کند. از سوی دیگر این فاضلاب شهری است که بلای جان تالاب شده است زیرا آب فاضلاب بدون هیچگونه تصفیه‌ای وارد تالاب می‌شود و این خود عامل اصلی برای از بین رفتن تالاب است.
او موج‌شکن‌ها را هم عاملی برای افزایش رسوبات تالاب می‌داند و می‌گوید: «در بنادر کنار تالاب برای آنکه کشتی بتواند به اسکله نزدیک شود موج‌شکن‌هایی را ایجاد می‌کند که سبب می‌شود تنش آبی کم شود. این موج‌شکن‌ها سبب می‌شود میزان رسوب‌گذاری در محوطه تالاب افزایش پیدا کرده و عمق تالاب کاهش پیدا کند.»
این فعال محیط‌زیست بر این باور است که مهم‌ترین اقدام برای احیای تالاب انزلی ایجاد تصفیه‌خانه است. هرچند که 20 سالی قرار است این تصفیه‌خانه احداث شود اما به‌دلیل مشکلات مالی از احداث آن سر باز زده شده است. از سوی دیگر نباید اجازه دهیم که از سراوان شیرابه‌ها وارد گهررود شود و در نهایت به تالاب انزلی برسد. باید تفکیک زباله از مبدا و تصفیه‌خانه شیرابه‌های کوه سراوان( کوه انباشت زباله در رشت) در اولویت قرار گیرد.