تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و وقوع خشکسالی در بسیاری از مناطق کشورمان کشت برخی از محصولات کشاورزی و افزایش تولید و خودکفایی آنها را به مخاطره انداخته است به همین دلیل کارشناسان و فعالان بخش کشاورزی معتقدند وزارت جهاد کشاورزی باید هر چه سریعتر راهکارهایی از جمله توسعه آبیاری‌های نوین، حذف آبیاری‌های سنتی، عدم اجازه برداشت آب از چاه‌های غیرمجاز، اصلاح الگوی کشت، کاهش کشت محصولات پرآب بر و توسعه کشت محصولات کم آب بر را در دستور کار خود قرار دهد. با این حال طی سالیان اخیر نه تنها کشت محصولات پرآب بر کم نشده بلکه شاهد افزایش تولید این محصولات در کشور و به تبع آن افزایش صادرات این محصولات هستیم.
رکوردشکنی صادرات هندوانه در اوج کم آبی
در سال گذشته بیش از ۹۰۲ هزار تن هندوانه از کشورمان به کشورهای مختلف صادر شده که این میزان بالاترین رقم صادرات هندوانه در ۱۳ سال اخیر است این در حالی است که براساس آمارهای بلندمدت اقلیمی، سال ۱۴۰۰ یکی از کم‌بارش‌ترین سال‌های قرن ۱۴ هجری شمسی بوده است. با این حال نباید از ذکر این نکته غافل شد که 95 درصد این محصول از آب تشکیل شده و برای تولید آن 60 تا 120 لیتر آب در هفته نیاز است.
برای تولید یک کیلوگرم هندوانه بسته به شرایط اقلیمی، بافت خاک و ارقام مورد استفاده ۲۰۰ تا 400 لیتر آب مورد نیاز است. به همین ترتیب برای تولید یک هندوانه ۱۰ کیلویی ۴ هزار لیتر آب مصرف میشود.
همین امر باعث شده کشورهای مختلف از جمله کشور ترکیه که در همسایگی ایران قرار داشته و وضعیت منابع آبی و بارشی آن به مراتب بهتر از ایران است به جای افزایش تولید هندوانه به فکر واردات این محصول بیفتد.
کشت برنج در مناطق کم آب
با این حال وزارت جهاد کشاورزی طی 10 ماه گذشته برای مقابله با خشکسالی و کم آبی یا برنامه‌های زیادی را به مرحله اجرا درآورده یا به دنبال آن است تا در سال زراعی آینده آنها را محقق کند.
با وجود خشکسالی و کمبود بارش و تنش آبی در برخی از استان‌ها شاهد آن هستیم که کشت برنج همچنان ادامه دارد به طوری که کشاورزان استان‌های اصفهان، خوزستان و فارس همچنان به این امر مبادرت می‌ورزند این در حالی است که وزارت جهاد کشاورزی به دنبال آن است برنج مورد نیاز کشور را از استان‌های شمالی تأمین کند.
اصلاح الگوی کشت
وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده با توجه به افزایش کشت قراردادی در کشور و خرید تضمینی محصولات کشاورزی قرار است از فصل زراعی آینده (ابتدای مهرماه سال جاری) الگوی کشت را در سراسر کشور به اجرا درآورد. در این باره محمد قربانی، معاون برنامه‌ریزی اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی در گفت‌وگو با «ایران» اظهار کرد: وزارت جهاد کشاورزی حمایت‌های زیادی را برای کشاورزان در سال زراعی آینده در نظر گرفته است به همین دلیل بدون شک تا سه ماه شاهد اجرایی شدن الگوی کشت خواهیم بود.
خرید تضمینی محصولات کشاورزی در مناطق خشک
خوزستان یکی از استان‌هایی است که از طرفی با تنش شدید آبی طی سال‌های گذشته روبه‌رو بوده و از طرف دیگر کشت برنج در آن طی سال‌های اخیر افزایش یافته است، با این حال وزارت جهاد کشاورزی در سال جاری هر گونه کشت این محصول را در این استان ممنوع اعلام کرد. به همین دلیل اقدامات حمایتی برای کشاورزان توسط وزارت جهاد کشاورزی در نظر گرفته شده است به طوری که در همین خصوص علیرضا مهاجر، معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی می‌‌گوید وزارت جهاد کشاورزی چهار محصول کشت تابستانه امسال، شامل سویا، ماش، کنجد و سورگوم در خوزستان را که قرار است به جای برنج در این استان کشت شود به صورت تضمینی خریداری خواهد کرد.
به گفته مهاجر، این محصولات مقاوم به کم آبی با صرفه اقتصادی، جایگزینی مناسب برای کشت شلتوک که در سال زراعی جاری در خوزستان به طور کامل ممنوع است خواهد بود.
افزایش عوارض صادراتی محصولات پرآب بر
افزایش بی رویه تولید و صادرات هندوانه که آب زیادی صرف تولید آن میشود سبب شده وزارت جهاد کشاورزی عوارض صادراتی این محصول را افزایش بدهد، این در حالی است که تعرفه صادراتی این محصول یک چهارم کاهش یافته بود. در همین خصوص محمد قربانی به «ایران» گفت: در آینده‌ای نزدیک کشت هندوانه محدود میشود و کشت در زمین‌های مازاد به سمت نهاده‌های دام و طیور هدایت میشود، از طرف دیگر با توجه به تأکید مقام معظم رهبری قرار است عوارض صادراتی هندوانه افزایش یابد تا صادرات این محصول بشدت کاهش پیدا کند. همچنین رضا نورانی، رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی در گفت‌وگو با «روزنامه ایران» عنوان کرد: تا زمانی که مصوبه الگوی کشت به درستی اجرا نشود تا آماری دقیق از تولید، مصرف و صادرات داشته باشیم، کشت بی رویه محصولات آب بر انجام خواهد شد. به گفته وی، بنابر آمار سال گذشته در صادرات هندوانه رتبه نخست را داشتیم که این موضوع به دلیل خشکسالی کشورمان جالب است چرا که هندوانه بیشترین آب برای تولید را مصرف میکند.
رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی گفت: با وجود آنکه صادرات هندوانه به معنای آب مجازی است، بنابراین در شرایط کم آبی و بحران فعلی باید از صادرات این محصول آب بر جلوگیری شود.
زهکشی برنج در مناطق شمالی کشور
برای تأمین برنج مورد نیاز کشور وزارت جهاد کشاورزی زهکشی اراضی برنج در سه استان شمالی کشور را از بهمن ماه سال گذشته در دستور کار خود قرار داده است.
علیمراد اکبری معاون سابق وزیر جهاد کشاورزی در این‌باره گفت: با اجرای پروژه در استان‌های شمالی حدود ۹ تا ۱۰ میلیارد مترمکعب مدیریت آب صورت می‌گیرد، ضمن آنکه حدود یک میلیون تن به تولید برنج و ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تن کشت کلزا اضافه میشود. بنابر آمار اعلامی وزارت جهاد کشاورزی سالانه ۲ تا ۲.۲ میلیون تن برنج تولید میشود که اجرای این پروژه‌ها در استان‌های شمالی کشور را از واردات بی‌نیاز میکند، بنابراین می‌توان گفت با این کار دیگر کشورمان نیازی به کشت برنج در استان های جنوبی ندارد و اجرای الگوی کشت در این مناطق لطمه‌ای به خودکفایی نخواهد زد.