تازه ترین آمارهای بانک مرکزی از عملکرد تسهیلات دهی بانک ها در فروردین امسال، حکایت از افت ارزش حقیقی تسهیلات نسبت به فروردین سال گذشته دارد. نکته جدیدی که در این آمارها به چشم می خورد، تفکیک تسهیلات پرداخت شده به خانوارها از صاحبان کسب و کار است. بر این اساس مشاهده می شود که تسهیلات پرداختی به خانوارها، تنها 8 درصد تسهیلات بانکی را به خود اختصاص داده که از آمارهای قبلی وزیر اقتصاد مبنی بر سهم 10 تا 12 درصدی این تسهیلات نیز کمتر است. بر این اساس مشاهده می شودکه در فروردین امسال، بیشتر تقاضای وام خانوارها حول خرید کالاهای شخصی شکل گرفته و تقاضای وام قرض الحسنه برای وام های ضروری و ازدواج در رتبه های دوم و سوم قرار دارد.
سه اهرم فشار به تقاضای وام خانوار
آمارهایی که به تازگی توسط وزیر اقتصاد بیان شده، نشان می دهد 90 درصد وام های بانکی از دسترس خانوارها دور مانده و به شرکت ها و افراد حقوقی تعلق گرفته است. از سوی دیگر تازه ترین گزارش بانک مرکزی که جزئیات جدیدی از وضعیت تسهیلات دهی بانک ها را مشخص کرده نشان می دهد، اوضاع از این خراب تر بوده و در فروردین امسال تنها 8 درصد تسهیلات نظام بانکی به مردم رسیده است.
با این اوصاف دلیل دوم برای ادعای اول این متن پیدا می شود و آن این که اساساً تسهیلات خرد، جایگاه حاشیه ای در سبد تسهیلات دهی بانک ها دارد. این موضوع مورد نقد وزیر اقتصاد هم قرار گرفته و خاندوزی 10 اردیبهشت امسال بر لزوم افزایش سهم مردم از تسهیلات بانکی در قالب تسهیلات خرد تاکید کرده است اما اگر در آمارها جست وجوی بیشتری داشته باشیم، به سومین فرضیه قابل اعتنا برای ادعای ضیق بودن تسهیلات برای خانوارها برخواهیم خورد. این که در شرایطی که توزیع تسهیلات در نظام بانکی حالت به شدت قطبی به خود گرفته، جای زیادی برای مردم و حتی شاید بسیاری از کسب و کارهای دیگر برای بهره مندی از تسهیلات باقی نمی ماند. در این خصوص اظهارات اخیر قائم مقام سازمان بازرسی مبنی بر این که 80 درصد تسهیلات بانکی در اختیار 20 ابربدهکار بانکی است قابل توجه است!
چقدر با دنیا فاصله داریم؟
در شرایطی که به دست آوردن آمار و ارقام درخصوص فاصله ایران با میانگین های جهانی برای دسترسی خانوار به تسهیلات بانکی آسان نیست، برخی آمارها، میانگین دنیا را 40 درصد اعلام کرده اند. گزارش شماره 4 وزارت رفاه از مجموعه گزارش های فقر چند بعدی نیز نشان می دهد که شاخص نسبت بدهی (به بخش رسمی) به درآمد خانوار در سال 98 برای ایران حدود 13 درصد بوده، در حالی که مقدار این شاخص در کشورهای با درآمد بالا به طور متوسط بالای 100 درصد به ثبت رسیده است.
فروردین امسال مردم و شرکت ها چقدر وام گرفتند؟
از تصاویر کلی فوق که بگذریم، تازه ترین گزارش بانک مرکزی از وضعیت تسهیلات دهی بانک ها در فروردین امسال نکات قابل توجهی را نشان می دهد. به گزارش بانک مرکزی، تسهیلات پرداختی بانک ها در فروردین امسال بیش از 142 هزار و 600 میلیارد تومان بوده است. این رقم نسبت به فروردین سال گذشته، در حالی 22.8 درصد افزایش داشته که نرخ تورم نقطه ای در فروردین امسال (رشد شاخص قیمت ها در فروردین 1401 نسبت به فروردین 1400) 35.6 درصد بوده است. در نتیجه اگر رشد وام دهی بانک ها را با نرخ تورم بسنجیم، از میزان واقعی وام دهی بانک ها در فروردین امسال نسبت به سال قبل، کاسته شده است.
گزارش مذکور حکایت از این دارد که از کل تسهیلات پرداختی بانک ها در فروردین ماه، 131 هزار و 265 میلیارد تومان معادل 92 درصد به صاحبان کسب و کار (حقوقی و غیر حقوقی) تعلق گرفته و سهم مصرف کنندگان نهایی (خانوارها) تنها 11 هزار و 430 میلیارد تومان معادل 8 درصد بوده است. اگرچه منظور بانک مرکزی از صاحبان کسب و کار غیر حقوقی دقیقاً مشخص نیست، اما اگر آن را معادل با کسب و کارهای انفرادی بدانیم، به نظر نمی رسد که این افراد در مقایسه با اشخاص حقوقی سهم زیادی در دریافت تسهیلات بانکی داشته باشند و در نتیجه عمده تسهیلات به شرکت ها و مجموعه های بزرگ رسیده است.
مردم دنبال وام خرید کالا
از سوی دیگر همان گونه که در بخش بنگاه ها، عمده تقاضای تسهیلات برای سرمایه در گردش بوده، در بخش تسهیلات خرد نیز عمده تقاضا معادل 48.4 درصد بر سر خرید کالاهای شخصی شکل گرفته است. این در حالی است که روی کاغذ به نظر می رسد تقاضای وام مسکن برای رهایی از اجاره نشینی و سهم تا 60 درصدی اجاره بها از هزینه خانوار، بیشترین تقاضا را به خود اختصاص دهد.گزارش بانک مرکزی، نشان می دهد که پس از خرید کالای شخصی، دو قلم وام قرض الحسنه شامل قرض الحسنه ضروری و قرض الحسنه ازدواج، بیشترین تقاضای تسهیلات را از سوی خانوارها در پی داشته است.
وام برای خرید مسکن نوساز و غیر نوساز نیز به ترتیب اهمیتی معادل 8.2 و 7.8 درصد از تقاضای تسهیلات خانوارها پیدا کرده است. در رده آخر این فهرست تقاضای وام برای مواردی نظیر تعمیرات، جعاله تعمیر مسکن، ودیعه مسکن و خرید خودروی شخصی دیده می شود. این موارد درمجموع وزنی معادل 10 درصد در سبد تقاضای تسهیلات خانوارها داشته اند.
