ممنوعیت واردات نفت از روسیه توسط آمریکا و همچنین احتمال تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپا علیه روسیه باعث شده تا قیمت نفت در بازارهای جهانی افزایش پیدا کند. از طرفی روسیه هم اعلام کرده است که در صورت ادامه تحریم‌ها علیه انرژی روسیه؛ با کاهش صادرات نفت و گاز به اروپا و آمریکا قیمت نفت را به 300 دلار می‌رساند.
این وضعیت باعث شده تا بازار انرژی جهان با بحران مواجه شود. برخی از کارشناسان انرژی براین باورند که اقداماتی که تا الان در برابر انرژی بین روسیه و اتحادیه اروپا و آمریکا افتاده در حقیقت اتفاقی نبوده که بتوانند پیش‌بینی کنند و همین شوک‌هایی که به بازار وارد شده باعث شده تا قیمت نفت در مسیر صعودی قرار بگیرد و به همین دلیل هم شاهد نفت 130 دلاری هستیم. نفت بالای 100 دلار فرصتی برای ایران است که جزو عرضه‌کننده‌های متوسط نفت محسوب می‌شود که اگر احیای برجام سریعتر به نتیجه برسد و تحریم‌های نفتی ایران برداشته شود قطعا ایران می‌تواند از شرایط حاضر بیشترین بهره‌برداری را داشته باشد. هرچند که برخی بر این باورند که برگشت ایران به بازار انرژی به‌دلیل دورماندن از این فضا با وجود اعتقاد مسئولان درباره آمادگی ایران برای صادرات 100 میلیون بشکه نفت ذخیره شده، زمان‌بر خواهد بود.
سعید میرترابی، کارشناس انرژی بین‌الملل در این رابطه به «آرمان‌ملی» گفت: به‌لحاظ تجربه تاریخی در حوزه انرژی به‌ویژه بازارنفت همیشه حساسیت‌های زیادی وجود داشته است و کشورهای عرضه‌کننده نفت و گاز به‌دلیل اینکه کالای استراتژیکی را به بازار عرضه می‌کنند که کمبود آن می‌تواند شوک و بحران‌های جدی در اقتصاد ایجاد کند، معمولا امتیازاتی برای برخورد کشورهای مصرف‌کننده با کشورهای عرضه‌کننده دارند. او ادامه داد: منتها الان اتفاقی افتاده که حتی خلاف عرف و مسیری بود که بازار نفت و انرژی تجربه کرده؛ بدین‌معنا که یک‌طرف این بحران کشوری است که ابعاد بزرگی در عرضه انرژی دارد چراکه سهم عظیمی از صادرات گاز جهان و حجم عظیمی از صادرات نفت یعنی حدود ۲۷ میلیون بشکه با همه فرآورده‌هایی که دارد، در اختیار روسیه است.
میرترابی اضافه کرد: نه همه کشورهای مصرف‌کننده ولی اروپا واکنش نرم‌تری داشته؛ چرا که نیاز بیشتری به گاز و نفت روسیه دارد ولی آمریکا به‌دلیل اینکه موقعیت ممتازی در حوزه مالی بین‌المللی دارد؛ ممنوعیت واردات نفت روسیه را اعلام کرده و انگلستان هم گویا قرار است اعلام کند. شوکی را در بازار ایجاد کردند که خریداران انرژی از این تحریم‌ها نگرانی پیدا می‌کنند که اگر کالای تحریم شده بخرند مشمول جریمه از سوی آمریکا شوند. این کارشناس انرژی بین‌المللی تاکیدکرد: در نتیجه شوک بزرگی که شاید در باور آمریکا هم نبوده چنین شوکی ایجاد خواهد شد و قیمت نفت هم درحال افزایش است. از سوی دیگر، روسیه هم واکنش تندی نشان داده و گفته که در صورت تحریم‌ها نفت را به ۳۰۰ دلار می‌رساند. به‌طور کلی خصلت و فرهنگ روس‌ها به این شکل است که در مواقع این‌‌چنینی خیلی همراهی نشان نمی‌دهند و بیشتر در مسیر تهاجمی قرار می‌گیرند و از شخصیت «پوتین» هم می‌توان همین انتظار را داشت.
ادامه روند افزایشی قیمت
میرترابی اضافه‌کرد: به‌طورکلی بحرانی ایجاد شده که شاید هیچ‌کدام از دو طرف عرضه و مصرف‌کننده‌های بزرگ نمی‌خواستند به این شکل باشد ولی رقم خورده است. و این مسیری است که به‌نظر می‌رسد چون شوک روانی بزرگی هم به بازار وارد کرده قیمت‌ها روند صعودی داشته باشد. او با بیان اینکه هرچند در مورد گاز عرضه‌کننده نبوده‌ایم، ادامه داد: این وضعیت می‌تواند برای ایران فرصت باشد به این دلیل که ایران یک عرضه‌کننده قابل توجه است. البته ایران یک عرضه‌کننده میانی نفت به شمار میرود ولی یک صادرکننده جهانی به‌شمار میرود و با ظرفیتی که دارد روزانه حدود 2 میلیون بشکه توان صادرات دارد.
این کارشناس انرژی بین‌المللی گفت: در شرایطی که یک بازار ۷ میلیون بشکه‌ای با تهدید و شوک مواجه شده می‌تواند برای ایران فرصت باشد، حتی بحث افزایش تولید کشورهای عرضه‌کننده مطرح شده است و به‌دلیل عظمت جایگاه روسیه که صادرکننده بزرگ بازار انرژی جهان است جای صادرات برای ایران در بهره‌برداری از این فرصت وجود دارد. او تصریح کرد: این یک امتیاز است که ایران می‌تواند از آن برای توافق برجام بهره ببرد چون آمریکا و غرب به‌دنبال این هستند تا بحرانی که فکر نمی‌کردم به این سرعت بزرگ شود، را کنترل مدیریت کنند و یکی از سازوکارهای مدیریت هم این است چراکه الان نمی‌توان به‌سادگی با روسیه توافق کرد با توجه به اینکه روسیه از رفتار تهاجمی خود کوتاه نیامد. میرترابی بیان داشت: در این شرایط باید عرضه‌کنندگان را تقویت کنند که طبیعتا ایران جزو عرضه‌کننده‌های میانی است و ورود و بازگشت به بازار نفت از نظر روانی و واقعی می‌تواند به‌حد زیادی به بازار کمک کند تا از حالت شوک خارج شود و طبیعتا برای ایران هم فرصت بزرگی خواهد بود.
ادامه تنش و نفت 150 دلاری
این کارشناس انرژی بین‌المللی در پاسخ به این سوال که با توجه به شرایط حاضر و تنش‌ها و شوک‌هایی که به بازار انرژی وارد می‌شود قیمت نفت به 200 دلار خواهد رسید، توضیح داد: بستگی دارد بحرانی که الان ایجاد شده و سمت‌وسو و رفتارهای دوطرف چگونه باشد، اگر به همین شکل باشد حتما قیمت بالاتر هم میرود، یعنی اگر روند اعلام تحریم‌ها یا سیاست‌های روسیه مبنی بر این باشد که قصدی بر فروکش‌کردن بحران ندارد یا مواضع خود را نسبت به اوکراین تغییر ندهد و عملیات نظامی همچنان ادامه داشته باشد چون پیش‌بینی روس‌ها محقق نشد که معتقد بودند پیروزی سریع به‌دست می‌آورند که اینگونه نشد و اگر جنگ ادامه پیدا کند که البته برتری نظامی روسیه در این جنگ مسجل است ولی سرعت لازم را در پیشروی‌ها ندارد و به همین دلیل به اهدافی که می‌خواستند نرسیدند و اینها می‌تواند دامنه بحران را گسترش بدهد.
او ادامه داد: واکنش‌های غرب به هر شکلی به این تحول با اعمال تحریم‌ها و موضع‌گیری متقابل روسیه به لحاظ رفتاری، به‌نظر می‌رسد که این مسیر ادامه داشته باشد و این می‌تواند همچنان قیمت‌ها را افزایش دهد. میرترابی تاکیدکرد: از آن طرف ونزوئلا خواستار این شده که تحریم‌های این کشور کاهش یابد و بتواند صادرات نفت داشته باشد و از این طرف هم ایران می‌تواند به بازار برگردد. این اتفاق می‌تواند در نقطه مقابل برای تعدیل قیمت‌ها فشار وارد کند. مجموعا با توجه به این موضوعات قیمت نفت می‌تواند تا ۱۵۰ دلار هم افزایش پیدا کند. البته این افزایش قیمت موقت است و مدت زمان زیادی این قیمت باقی نمی‌ماند چراکه در حال خروج از فصل سرما هستیم که معمولا دو تا سه میلیون بشکه نفت به‌دلیل تقاضای فصل سرد است، در بهار هم تقاضا برای انرژی کمتر می‌شود و این اتفاق در روند تعدیل قیمت و تقاضا موثر است و افزایش قیمت‌ها باعث واکنش تدریجی مصرف‌کننده می‌شود یا صرفه‌جویی می‌کنند. او بیان کرد: نباید انتظار داشت که قیمت نفت همیشه افزایش پیدا کند، نهایتا قیمت از جایی آرام‌آرام فروکش می‌کند و چنین الگویی را می‌توان تصویر کرد.
افزایش دائمی به نفع ایران نیست
میرترابی در پاسخ به این سوال که آیا افزایش قیمت نفت به نفع ایران است، اظهارکرد: در حال حاضر به نفع ایران است چراکه رویکرد مثبت بازگشت ایران به بازار را در همه محافل تقویت می‌کند، البته فکر می‌کنم این روسیه است که از بازگشت ایران به بازار انرژی خوشحال نمی‌شود به این دلیل که می‌خواهد هزینه غرب را در این بحران افزایش دهد. نگاه جهان این است که این بحران تعدیل شود و حتی خود تولید‌کننده‌های نفت هم به‌لحاظ منطقی نباید به‌دنبال این باشند که قیمت‌ها به نجومی افزایش پیدا کند. او افزود: در بازه کوتاه‌مدت هرچقدر قیمت افزایش پیدا کند، برای اینکه رویکرد بازگشت ایران تقویت شود خوب است ولی در میان‌مدت و بلندمدت خیلی به نفع ما هم نیست که خیلی قیمت‌های بالایی رقم بخورد. چون از آن طرف در بازار و اقتصاد جهانی رکود ایجاد می‌کند و بعداز جایی به بعد تقاضا کاهش پیدا می‌کند و اثر منفی قیمت نفت به خود ما برمی‌گردد. میرترابی اضافه کرد: بنابراین اگر به شکل معقول و منطقی قمیت‌ها در کوتاه‌مدت کمی افزایش پیدا کند به نفع ماست، ولی فراتر از آن نه.
این کارشناس انرژی بین‌الملل درباره قیمت منطقی نفت اظهارکرد: قیمت منطقی نفت زیر ۱۰۰ دلار است، به‌هرحال هزینه‌های تولید انواع نفت در جهان از ۴۰، ۵۰ دلار هست تا ۷ و ۸ تا ۱۲ دلار. با این حساب قیمت ۸۰ دلار یا ۷۰ دلار قیمت غیرمعقولی در بازار انرژی نیستند. بعضا برخی از نفت‌ها در جهان با هزینه ۴۰ تا ۵۰ دلار و بالاتر تولید می‌شوند که معمولا وقتی نفت گران‌تر می‌شود این نفت‌ها هم آنها وارد بازار می‌شوند. به هر حال آنچه که به رشد اقتصادی جهان کمک می‌کند و مسیر معقولی هم به‌نظر می‌رسد همین رقم‌هاست. وگرنه افزایش شدید قیمت‌ها از جهات دیگری هم روندهایی را تقویت می‌کند که از نظر زیست‌محیطی برای بشر خوب است، اما از نظر منافع ما خیلی مفید نیست.
انقلاب انرژی‌های نو
میرترابی با اشاره به استفاده روزافزون از انرژی‌های نو افزود: در حال حاضر انقلابی در انرژی‌های نو مثل انرژی خورشید و باد و... ایجاد شده است که چون هزینه استفاده از آنها هر سال کمتر می‌شود اگر قیمت نفت افزایش زیادی داشته باشد مصرف‌کننده به سمت انرژی‌های نو میرود و تقاضا برای نیروگاه‌های پایه نفتی و گازی کمتر می‌شود. در حقیقت قیمت‌های بالای نفت همیشه به نفع ما تمام نمی‌شود. او در پاسخ به اینکه احتمال خرید نفت ایران از سوی آمریکا و اروپا چقدر است؛ بیان کرد: به‌نظر می‌رسد که اراده جمهوری اسلامی این است که توافق صورت بگیرد و غربی‌ها هم مانند دولت آمریکا و اروپایی‌ها اراده خود مطرح کرده‌اند، از طرفی رویکرد غرب پذیرش توسعه‌طلبی روسیه در حوزه اوکراین و شرق اروپا نیست و قصدی برای مماشات با روسیه ندارند، طبیعتا این اتفاقات نگاه مثبتی را ایجاد می‌کند که ایران بتواند امتیازاتی را از غربی‌ها بگیرد تا آنها آسان‌تر با ایران توافق کنند و همه اینها می‌تواند به نفع ما باشد، اگر از این فرصت بتوانیم به‌خوبی استفاده کنیم، به‌نظر می‌رسد غرب کاملا آمادگی برگرداندن نفت ایران به بازار را دارد و از این ابزاری برای مهار روسیه ایجاد کند.
جنگ روسیه علیه اوکراین و مقابله اتحادیه اروپا و آمریکا با روسیه از طریق وضع تحریم‌های گسترده باعث شده تا قدرت اقتصادی و نفوذ و حتی صادرات انرژی روسیه در جهان تحت‌تاثیر قرار بگیرد. هرچند که این تاثیر هنوز خودش را به‌دلیل وابستگی شدید برخی از کشورهای اروپایی به نفت و گاز روسیه نشان نداده است، اما آنچه روشن است اینکه این اتفاق فرصتی برای ایران است تا بتواند به بازار انرژی برگردد و از منافع آن هم بهره ببرد همان‌طور که روسیه در زمان تحریم صادراتی ایران بازارها و مشتریان ایران را به‌سمت خودش کشید و به بزرگ‌ترین صادرکننده نفت و گاز تبدیل شد.