حمله روسیه به اوکراین و آتش جنگی که در شرق اروپا شعله‌ور شده، علاوه بر مصیبت و آوارگی که برای مردم اوکراین به ارمغان آورده اگر هرچه زودتر فروکش نکند، یک تهدید پنهان جهانی نیز به دنبال دارد که می‌تواند سال‌ها امنیت بین‌المللی را با چالش مواجه کند.
مریم خالقی نژاد در گفتوگو با ایسنا با اشاره به فراهم شدن فرصت برای ظهور و بروز گروهک‌های تروریستی در اوکراین اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های گروهک‌های تروریستی استفاده از موقعیت‌های مناسب برای باز خیزی و بازگیری فعالیت‌های‌شان در مناطق مورد نظر است. ماه‌ها پیش تجربه در افغانستان ثابت کرد که هنگام خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، گروهک‌هایی مانند داعش فرصت را مغتنم شمرده و از این زمان بهره بردند و برخی فعالیت‌هایی هرچند ناکام را در افغانستان درگیر و دار جنگ‌طالبان و دولت افغانستان انجام دادند.
وی افزود: همانطور که سال‌ها پیش در عراق نیز خالی کردن برخی پایگاه‌ها و مقرها از نیروهای نظامی توسط برخی قدرت‌ها، پیش زمینه را برای حضور داعش و استفاده از این خلاء را برای گروهک‌های تروریستی داعش فراهم کرد.
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل خاطرنشان کرد: تجربه گروهک‌های تروریستی این را نشان داده است که هر بار که مسائل سیاسی و اقتصادی و اجتماعی در یک منطقه دچار مشکل شود یا نیروهایی که حامی امنیت یک کشور و منطقه هستند از منطقه خود خارج شوند، بی‌تردید گروه‌های تروریستی زمان را به کام خود می‌بینند و فعالیت‌های خود را از سر می‌گیرند؛ در سال‌های اخیر علاوه بر تنش‌های امنیتی و اختلافات سیاسی در کشورهای مختلف، مساله کرونا و لزوم تمرکز بر این مورد خود مضاف بر علت‌های دیگر منجر به تمرکز بیشتر دولت‌ها بر مسائل اینچنینی شده است که به فعالیت گروهک‌های تروریستی مانند داعش کمک کرد.
خالقی نژاد گفت: در هر زمان و هر مکانی که جنگی رخ دهد بسیاری از برنامه‌های امنیتی برای دفاع در مقابل تهدیدات امنیتی نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند؛ برای مثال اگر برگردیم و مروری بر سوریه، عراق و افغانستان داشته باشیم به وضوح تاثیر این تنش‌ها و درگیری‌ها را هم در درون خود کشورهای نام برده و هم در منطقه به جهت فعالیت دوباره گروهک‌های تروریستی خواهیم دید.
وی تصریح کرد: جنگ میان روسیه و اوکراین تنها میان دو کشور نیست بلکه در پشت سر اوکراین و در کنار روسیه متحدان پرقدرتی وجود دارند که تمرکزشان را بر این جنگ بیش از هر مساله دیگر بین‌المللی کرده‌اند؛ برای مثال متحدان اروپایی و آمریکایی اوکراین و یا بلاروس که متحد روسیه محسوب می‌شود اکنون درگیر این جنگ هستند و این مساله در صدر مسائل و سیاست‌های‌شان قرار دارد. اگرچه تاکنون متحدان به صورت عملی نیروهای نظامی‌شان را وارد اوکراین نکرده‌اند اما می‌توان گفت که در روزهای اخیر تمرکز بر مسئله اوکراین بوده است. به همین جهت احتمال دارد بسیاری از گروهک‌های تروریستی از این رخداد استقبال کرده و مجالی برای تشدید فعالیت و برنامه‌های خویش به دست آورند.
این عضو انجمن دوستی ایران و صربستان در ادامه خاطرنشان کرد: اگر جنگ میان اوکراین و روسیه ادامه داشته باشد و تشدید شود، بی‌تردید اوکراین برای روسیه مهم‌تر از مسائل دیگر منطقه مانند سوریه است؛ چرا که در اینجا برد و باخت روسیه منجر به افزایش یا کاهش قدرت جهانی روسیه خواهد شد، به این دلیل که در یک طرف قضیه روسیه و در طرف دیگر غرب و اروپا و ناتو حضور دارند. از آنجایی که در سال‌های اخیر یکی از بازیگران تاثیر گذار در مناطق تحت اشغال تروریست‌ها به خصوص در سوریه، روسیه بوده است، این جنگ ممکن است به کاهش حضور نظامی روسیه در مناطقی مانند سوریه و حتی کاهش حضور نظامی کشورهای اروپایی و آمریکا در مناطق مختلف در جدال با گروهک‌های تروریستی شود و حداقل از شدت تمرکزشان بر این امر بکاهد.
خالقی نژاد ادامه داد: اگر حتی تنها روسیه را در نظر بگیریم، احتمال دارد این جنگ به کاهش حضور و حمایت روسیه از سوریه منجر شود که درست نقطه مورد توجه گروهک‌های تروریستی در سوریه است که از این فرصت بهره خویش را جهت زنده کردن برخی موقعیت‌ها و تجدید نیرو استفاده کنند؛ چراکه خلاء ناشی از قدرت‌های برتر همیشه پاشنه آشیلی برای از سرگیری فعالیت‌های تروریستی در مناطق درگیر است.
وی گفت: در بحران اوکراین اگر جنگ به همین صورت ادامه یابد و در حالت خوشبینانه کشورهای متحد اوکراین بخواهند اقداماتی عملی را در حمایت از این کشور انجام بدهند، قطعاً روسیه و برخی کشورهای اروپایی نیاز به کاستن از حضور خود در مناطقی مانند سوریه، لیبی، یمن و تقویت جبهه خویش در اوکراین را دارند که این امر فرصت تازه کردن قوا را به گروهک‌های تروریستی خواهد داد؛ چرا که حداقل میزانی از فشار و مقاومت بر سر راه‌شان برداشته خواهد شد. احتمال دوم آنکه روسیه و کشورهای اروپایی آنقدر قوی باشند که همزمان در دو جبهه در چند کشور بتوانند به جنگ ادامه دهند که کمی بعید و دور از واقعیت‌های بین‌المللی است. مساله سوم نیز واگذاری امور به کشورهای دوست و متحد است. اما در نگاه دیگر اگر توافق و صلح و یا مذاکره میان دولت‌های درگیر در اوکراین رخ دهد، بی تردید ماجرا فرق خواهد کرد و مقابله با تروریست‌ها در کشورهای مختلف ادامه خواهد داشت.
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی در پایان اظهار کرد: در هر صورت هر نوع بحران در منطقه‌های درگیر یا هر نوع درگیر بازیگران جهانی در بحران‌های بزرگ، مجالی برای تجدید قوای گروهک‌های تروریستی است که در بحران اوکراین باید منتظر بود که آیا جنگ عمیق‌تر می‌شود یا پایان می‌یابد.
آیا پوتین با حمله به اوکراین به دنبال احیای شوروی سابق است؟
یک کارشناس ارشد مسائل بین الملل، با بیان اینکه غرب امیدوار است که با طیفی از تحریم‌های اقتصادی، دیپلماتیک و بسیج افکار عمومی هزینه حمله به اوکراین را برای کرملین بالا ببرد، تصریح کرد: دورنمای تبدیل شدن اوکراین به باتلاقی برای سربازان روسی به اضافه اثر تحریم‌ها ممکن است روسیه را تشویق به یک راه حل مرضی‌الطرفین کند.
کوروش احمدی در گفتوگو با ایسنا درمورد علت اصلی حمله روسیه به اوکراین گفت: مطالب مختلفی از سوی کرملین برای توجیه جنگ تمام عیار علیه اوکراین مطرح شده است. روسیه رسما در سند ۱۷ دسامبر ۲۰۲۱ از ناتو خواسته بود که تضمین دهد که هرگز اوکراین را به عضویت نپذیرد، گسترش ناتو و پذیرش کشورهایی مانند فنلاند و سوئد را متوقف کند و نیروهای ناتو از اروپای شرقی و سلاح‌های هسته‌ای آمریکا از اروپا خارج شوند. پاسخ ناتو این بود که مسکو را دارای حق وتو در مورد گسترش ناتو نمی‌داند، اما آماده مذاکره با مسکو در مورد اصلاح نهادهای امنیتی اروپایی و معاهدات خلع سلاح است. اگر چه گسترش ناتو به سوی شرق اقدامی نادرست و مغایر با امنیت بین المللی است، اما واقعیت این است که پذیرش اوکراین در ناتو موضوع امروز و فردا نیست و روشن است که هیچوقت امکان آن طی یک الی دو دهه آینده اصلا وجود نداشته است.
وی ادامه داد: علاوه بر مسئله ناتو، پوتین مشخصا طی دو سه سخنرانی اخیر از این خواسته ها بسیار فراتر رفت. او گفت که کشور اوکراین اساسا یک توهم است و توسط بلشویک ها ساخته شده است. او همچنین دو هدف مشخص یکی غیر نظامی کردن اوکراین و دیگری نازی زدایی در اوکراین را مطرح کرده است.
این کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل افزود: با این سخنانی که پوتین بر زبان رانده، باید دید هدف نهایی روسیه در عمل چه خواهد بود. اگر بنای کرملین بر نازی‌زدایی یعنی دور کردن ملی گراهای اوکراینی از قدرت باشد، نیاز خواهد داشت که یک دولت دست نشانده در کی‌یف مستقر کند و طبعا حفظ این دولت مستلزم حضور نظامی طولانی مدت روسیه در اوکراین خواهد بود. غیرنظامی کردن نیز آنطور که سخنگوی کرملین روز جمعه گفت، نفی استقلال اوکراین را ایجاب می کند و به این دلیل نیز حضور نظامی دراز مدت روسیه در اوکراین ضروری خواهد بود. واقعیت این است که از سخنان روسها نمی توان پی به نیات آنها برد. کما اینکه تا قبل از حمله موکدا هر گونه قصد حمله را قویا رد می کردند. در نتیجه راهی جز صبر و انتظار وجود ندارد.
این دیپلمات پیشین کشورمان در پاسخ به این سوال که عده ای از تحلیلگران این ادعا را مطرح می‌کنند که علاوه بر موضوعات امنیتی و نگرانی روسیه از گسترش نفوذ ناتو به مرزهای این کشور با عضویت اوکراین به این سازمان بین‌المللی، درواقع پوتین به دنبال احیای شوروی سابق و حتی روسیه تزاری است نظر شما در این ارتباط چیست، گفت: تردیدی نیست که روسیه در جریان فروپاشی شوروی دچار عقب‌گرد و شکست و تحقیری جدی شد. البته فروپاشی شوروی در دهه ۱۹۸۰ اجتناب ناپذیر شده بود؛ چرا که نظام اقتصادی – اجتماعی شوروی آشکارا به بن بست رسیده بود و روند اصلاحی که گورباچف به ناچار آغاز کرد، موجب خارج شدن اوضاع از کنترل شد. پوتین هیچگاه مخفی نکرده که بازگرداندن عظمت روسیه و جبران شرایط ناشی از فروپاشی شوروی در راس هدف‌های او قرار دارد. جمله معروف پوتین در ۲۰۰۵ به این مضمون که فروپاشی شوروی بزرگترین فاجعه ژئوپلیتیک قرن بیستم بود به خوبی این معنی را بازتاب می دهد.
احمدی در همین راستا تصریح کرد: پیش شرط اولیه جبران مافات برای پوتین طبعا حفظ جمهوری های شوروی سابق در مدار مسکو به هر قیمت است. سازمان پیمان امنیت جمعی که علاوه بر روسیه، ۵ جمهوری سابق شوروی عضو آن هستند و در آخرین مورد در قزاقستان دخالت نظامی کرد، اهرمی برای این منظور است.
احتمال دیگری که می‌شود داد این است که روسیه پوتین به تدریج دارای یک نظامی اقتصادی-اجتماعی-سیاسی خاص شده است با شخصیتی در راس آن که داعیه حکومت مادام العمر دارد. شکل گیری یک الگوی متفاوت در یک کشور همجوار با جمعیتی که به لحاظ فرهنگی و مذهبی نزدیک به مردم روسیه است، می تواند در آینده مشکل ساز شود.
احمدی در پاسخ به این سوال که نوع عملکرد آمریکا و غرب در ارتباط با این حمله را چطور ارزیابی می کنید و آیا صرفا اعمال تحریم های گسترده علیه مسکو می تواند باعث توافق اقدامات روسیه شود و به طور کلی نوع اقدامات آنها چه تاثیری در ایجاد این جنگ داشت، اظهار کرد: جنگ تمام عیار روسیه علیه اوکراین، غرب و نیز اصول و اهداف منشور ملل متحد و حقوق بین الملل را که بر مبنای منع تجاوز شکل گرفته، با چالشی عظیم مواجه کرده است. غرب از ابتدا هرگونه واکنش نظامی در قبال حمله به اوکراین را منتفی اعلام کرده بود. طبعا با توجه به اتمی بودن طرفها چنین گزینه ای کاملا غیر قابل تصور است. غرب امیدوار است که با طیفی از تحریم های اقتصادی، دیپلماتیک و بسیج افکار عمومی هزینه حمله را برای کرملین بالا ببرد.
این احتمال نیز وجود دارد که تحریم هایی که تاکنون اعلام شده، همه تحریم های مد نظر نباشد و با بالا نگه داشتن چماق تحریم‌های جدی تر روسیه تشویق به کوتاه آمدن شود. به هر حال محتمل است که غرب نهایتا تمام ظرفیت خود (غیر از ظرفیت نظامی) را برای واداشتن روسیه به عقب نشینی به کار گیرد. البته دورنمای تبدیل شدن اوکراین به باتلاقی برای سربازان روسی به اضافه اثر تحریم‌ها ممکن است روسیه را تشویق به یک راه حل مرضی‌الطرفین کند.
این کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که به نظر وی این تحولات چه تاثیری بر مذاکرات احیای برجام و رفع تحریم‌ها خواهد داشت، اظهار کرد: من دلیلی نمی‌بینم که بحران اوکراین بتواند تاثیر تعیین‌کننده‌ای بر مذاکرات وین داشته باشد.
احمدی خاطرنشان کرد: این مذاکرات کانال خاص خود را دارد و ایران و آمریکا دو طرف اصلی آن هستند و اتحادیه اروپا نیز میانجی بین آن دو است و روسیه تنها یکی از ۷ کشور حاضر در این مذاکرات است. لذا حضور روسیه ویژگی خاصی در مذاکرات ندارد که بتواند نفیا یا اثباتا تاثیر تعیین کننده‌ای داشته باشد. اگر ایران و آمریکا بتوانند چند اختلاف باقی مانده بین خود را رفع کنند، قابل تصور نیست که روسیه بخواهد یا بتواند مانع ایجاد کند.
وی افزود: در عمل نیز به نظر می‌رسد که طی چند روز گذشته و به رغم بحران اوکراین مذاکرات وین روند عادی خود را دنبال کرده است.