استانبول همزمان با ادامه سقوط ارزش لیر میزبان نشست سه روزه تقویت همکاریهای ترکیه و آفریقا با حضور سران و وزرای ۳۸ کشور این قاره بود؛ اما در شرایطی که با ادامه صعود نرخ تورم برخی کارشناسان از وقوع بحران اقتصادی در ترکیه ابراز نگرانی می‌کنند، رجب طیب اردوغان از تلاش برای تقویت نفوذ آنکارا در آفریقا به دنبال چیست؟
این نشست که روز شنبه (۱۸ دسامبر) به پایان رسید، منجر به حصول توافق‌هایی برای توسعه همکاریهای ترکیه با آفریقا در پنج سال آینده و در فاصله سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۶ از جمله با تقویت مشارکت بخش خصوصی شد.
رئیس جمهوری ترکیه در سومین نشست همکاریهای ترکیه-آفریقا که برای نخستین بار در سال ۲۰۰۸ برگزار شد، اعلام کرد که ترکیه قصد دارد حجم تجارت دوجانبه خود با آفریقا را دو برابر کند و به ۵۰ میلیارد دلار برساند. آقای اردوغان همچنین اذعان کرد که ترکیه در آفریقا به دنبال منافع کوتاه‌مدت نیست و بر مبنای یک استراتژی برد-برد به دنبال حضور بلندمدت در این قاره است.
اما آقای اردوغان برای محقق کردن اهداف خود در آفریقا چه تدارکی دیده است؟
نفوذ اقتصادی
نفوذ آنکارا در دوره آقای اردوغان که بیش از هر رهبر ترکیه از کشورهای آفریقایی دیدن کرده، به سرعت در این قاره افزایش یافته است.
حجم تجارت دوجانبه بین ترکیه و آفریقا از ۵.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۳ به ۲۵.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ رسیده و در همین دوره، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ترکیه در این قاره از ۱۰۰ میلیون دلار به ۶.۵ میلیارد دلار افزایش یافته است. شرکت‌های ترک به طور فزاینده‌ای در سراسر آفریقا در بخش‌های ساخت و ساز، فولاد و سیمان و پس از آن منسوجات، کالاهای خانگی و وسایل الکترونیکی، تجارت و سرمایه‌گذاری خود را توسعه داده‌اند.
آفریقای جنوبی با تجارت دوجانبه ۱.۳ میلیارد دلاری در سال ۲۰۱۹، به بزرگترین شریک تجاری ترکیه در این قاره بدل شده و اتیوپی که شرکت‌های ترک بیش از ۲۰ هزار کارمند در آن دارند، نزدیک به یک سوم سرمایه گذاری ترکیه در صحرای جنوب آفریقا را جذب کرده است.
توسعه روابط فرهنگی و دیپلماتیک
گسترش نفوذ اقتصادی ترکیه در آفریقا در چارچوب سیاستی شامل توسعه تجارت، افزایش کمک مالی و بهداشتی، تقویت روابط دیپلماتیک و فرهنگ و نیز افزایش حمایت نظامی صورت گرفته است.
بر همین اساس، ترکیش ایرلاینز، شرکت هواپیمایی ملی ترکیه، که در سال ۲۰۰۳ تنها به شمال آفریقا پرواز داشت، اکنون به ۵۱ مقصد در ۳۳ کشور آفریقایی پرواز می‌کند که ۲۶ مورد از آنها در صحرای جنوب آفریقا است.
در زمینه آموزشی، ترکیه از سال ۱۹۹۲ به بیش از ۱۴ هزار دانشجوی آفریقایی بورسیه تحصیلی در مقاطع فوق لیسانس و دکترا ارائه کرده و ۱۷۵ مدرسه در این قاره دایر کرده است.
در حوزه بهداشت و درمان نیز ترکیه در ادامه سیاست اهدای واکسن کووید-۱۹ به آفریقا طی ماه‌های آینده ۱۵ میلیون دُز واکسن در اختیار کشورهای این قاره خواهد گذاشت. ترکیه پیشتر نیز ۶۰۰ هزار دُز واکسن کرونا به توگو و بورکینافاسو اهدا کرده بود. همچنین ترکیه تلاش کرده با ارسال محموله‌های ماسک و لباس‌ها و تجهیزات بهداشتی ساخت ترکیه به کشورهای آفریقایی در مبارزه با همه‌گیری ویروس کرونا کمک کند.
تعداد سفارتخانههای ترکیه در آفریقا از ۱۲ سفارت در سال ۲۰۰۲ به ۴۳ سفارت افزایش یافته و تعداد سفارتخانههای آفریقایی نیز در آنکارا از ۱۰ سفارت در سال ۲۰۰۸ به ۳۷ سفارت در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است.
افزایش همکاریهای نظامی-امنیتی
همکاریهای امنیتی میان ترکیه و آفریقا نیز طی سال‌های اخیر مورد توجه آنکارا بوده است. آقای اردوغان در آخرین سفر خود به آفریقا درباره فروش هواپیماهای بدون سرنشین(پهپادها) و ناوهای زرهی به آنگولا و تولیدات دفاعی در نیجریه به توافق رسید. کنیا نیز اخیرا قراردادی ۷۳ میلیون دلاری برای خرید خودروهای زرهی ساخت ترکیه منعقد کرده است.
ترکیه همچنین به قیمت افزایش تنش سیاسی با مصر، در جریان درگیری نیروهای تحت امر خلیفه حفتر، مستقر در طرابلس، تجهیزات و نیروهای نظامی در اختیار دولت به رسمیت شناخته شده لیبی از سوی سازمان ملل قرار داد.
در سوی دیگر قاره، نیروهای نظامی ترکیه در بزرگترین پایگاه خارجی این کشور در نزدیکی موگادیشو، سربازان دولت سومالی را آموزش می‌دهند.
رقابت با چین
اما ترکیه برای اجرای موفق سیاست نفوذ در آفریقا یک رقیب جدی دارد. چین نیز طی سال‌های اخیر با هدف توسعه صادرات خود به آفریقا یک استراتژی توسعه روابط فرهنگی، دیپلماتیک و سرمایه‌گذاری را به اجرا گذاشته است.
بر همین اساس، برخی تحلیلگران معتقدند که سقوط ۱۰۰ درصدی ارزش لیر طی سال ۲۰۲۱ که نرخ برابری هر یورو را به بیش از ۱۸ لیر رسانده، بخشی از استراتژی آقای اردوغان برای رقابت با محصولات ارزان قیمت چینی در بازار آفریقاست. چنان که رئیس جمهوری ترکیه نیز اخیرا تاکید کرده هدف او بدل کردن ترکیه به قطب تولید و صادرات کالاهای ارزان قیمت در منطقه است.
کاهش نرخ برابری لیر می‌تواند یکی از ابزارهای افزایش رقابت‌پذیری محصولات تولیدی ترکیه باشد. وزارت بازرگانی ترکیه نیز اخیرا اعلام کرده که این کشور هدف صادراتی ۱۲ ماهه سال ۲۰۲۱(۲۱۱ میلیارد دلار) را در ۹ ماه نخست سال محقق کرده و موفق به صادرات ۲۱۲.۲ میلیارد دلار انواع کالا و خدمات شده است. همچنین در ۱۱ ماهه اول سال ۲۰۲۱ نیز حجم تجارت ترکیه با آفریقا به ۳۰ میلیارد دلار رسیده که حدود ۵ میلیارد دلار بیش از عملکرد ۱۲ ماهه سال ۲۰۲۰ است.
اما منتقدان آقای اردوغان بر این باورند که سودای رقابت او با دومین قدرت اقتصادی جهان در آفریقا از طریق کاهش نرخ برابری لیر با توجه به وابستگی بالای ترکیه به واردات مواد اولیه در نهایت به کاهش رفاه عمومی مردم ترکیه بدل خواهد شد؛ چنان که نرخ تورم در این کشور با عبور از مرز ۲۱ درصد به بالاترین سطح در سه سال گذشته رسیده است. ولی آقای اردوغان ضمن اعلام دستور افزایش ۵۰ درصدی حداقل دستمزدها در ترکیه خاطرنشان کرده که با تقویت بیشتر صادرات، رشد اقتصادی مستمر ترکیه، کاهش نرخ بیکاری و نیز افزایش قدرت خرید عمومی پس از یک وقفه کوتاه‌مدت محقق خواهد شد؛ رویایی که نفوذ در آفریقا نیز یکی از عوامل مهم تحقق آن است.