بر اساس آمار بانک مرکزی، رشد نقطه به نقطه چک‌های مبادله‌ای از نظر تعداد و مبلغ در مهرماه منفی بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که نسبت به مهرماه سال قبل از ابزار چک کمتر استفاده شده است. به نظر می‌رسد تعویق تقاضای خرید، کاهش خرید اعتباری به‌دلیل نااطمینانی و ناآشنایی برخی فعالان با قانون جدید سه دلیل کاهش استفاده از چک بوده است.
آمار چک‌های مبادله‌ای در مهرماه نشان می دهد که از نظر تعدادی 7/ 25درصد و از نظر مبلغ 8/ 19درصد نسبت به شهریور ماه کاهش داشته است. به نظر می‌رسد تعویق تقاضا، کاهش استفاده از چک به‌دلیل نااطمینانی و اجرای جدید قانون چک سه دلیل عمده این کاهش باشد. از سوی دیگر، نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در ماه مورد بررسی از نظر تعداد 8/ 8درصد و از نظر مبلغ 1/ 13درصد بوده است که در مقایسه با ماه‌های گذشته نشان می‌دهد تعداد چک‌های برگشتی بعد از فروردین ماه کمترین مقدار و از نظر مبلغ بعد از مرداد ماه بیشترین مقدار بوده است. این موضوع نشان می‌دهد علاوه براینکه استفاده از ابزار چک با کاهش مواجه شده، اما به‌دلیل عدم بهبود در وضعیت کسب‌وکار، مبلغ چک های برگشتی با افزایش مواجه شده است.
کاهش چک‌های مبادله‌ای
بانک مرکزی گزارش چک‌های مبادله‌ای مهرماه را با تاخیر منتشر کرد. آمارها نشان می‌دهد که در مهرماه سال جاری، در کل کشور بیش از 4/ 5 میلیون فقره چک به ارزش حدود 200هزار میلیارد تومان مبادله شده است که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 7/ 25 درصد و 8/ 19 درصد کاهش را نشان می‌دهد. نگاهی به روند چک‌های مبادله‌ای در هفت ماه نخست سال جاری نشان می‌دهد که در فروردین ماه مبلغ چک‌های مبادله‌ای 148 هزار میلیارد تومان بوده که در اردیبهشت ماه با رشد 1/ 31 درصدی به حدود 194هزار میلیارد تومان رسیده است. در خرداد ماه نیز روند صعودی در مبلغ چک‌های مبادله‌ای ادامه‌دار بوده؛ به‌طوری‌که با رشد ماهانه 6/ 14 درصد به مبلغ 223 هزار میلیارد تومان رسیده است. در تیرماه روند رو به رشد مبلغ چک‌های مبادله‌ای تغییر کرده و رشد ماهانه آن منفی 2/ 13 درصد گزارش شده است. اما در مرداد و شهریور این روند مجددا مثبت بوده و به ترتیب رشد ماهانه 8/ 4درصد و 5/ 23 درصد را ثبت کرده است. اما در مهرماه رقم چک‌های مبادله‌ای با کاهش قابل توجهی مواجه شده است. به نظر می‌رسد با وجود اینکه به‌طور تاریخی مهرماه، ماه پرتراکنشی به‌دلیل شروع سال تحصیلی بوده است، اما در سال جاری تغییر شرایط موجب کاهش تقاضای مبادله‌ای شده است.
از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد تعداد چک‌های مبادله‌ای نیز در مهر ماه با کاهش قابل توجه 7/ 25درصدی مواجه شده است. نگاهی به روند نقطه به نقطه تعداد چک‌های مبادله‌ای نیز نشان می‌دهد که در سال جاری به نسبت سال گذشته استفاده از ابزار چک با کاهش قابل ملاحظه ای مواجه بوده است. روند نزولی استفاده از چک از تیرماه سال جاری در آمارها ملموس است؛ به‌طوری‌که رشد نقطه به نقطه تعداد چک‌های مبادله‌ای در تیرماه سال جاری به نسبت مدت مشابه سال گذشته منفی 1/ 33درصد گزارش شده است. این روند در سه ماه متوالی بعد نیز تکرار شده است؛ به‌طوری‌که رشد نقطه به نقطه تعداد چک‌های مبادله‌ای در مرداد، شهریور و مهرماه به نسبت ماه‌های مشابه سال گذشته به ترتیب منفی 8/ 18درصد، منفی 5/ 22درصد و منفی 8/ 38درصد بوده است. درواقع براساس روند نقطه به نقطه، مهرماه سال جاری کمترین استفاده از ابزار چک شده است. به نظر می رسد قانون جدید چک نیز بر کاهش تقاضای چک موثر بوده است.
آمارها نشان می‌دهد در اولین ماه پاییز، در کل کشور بیش از 9/ 4میلیون فقره چک به ارزشی بالغ بر 174هزار میلیارد تومان وصول شده که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 9/ 24درصد و 2/ 20درصد کاهش را نشان می‌دهد. نگاهی به روند رشد نقطه به نقطه چک‌های وصولی نیز حاکی از کاهش قابل توجه است؛ به‌طوری‌که رشد نقطه به نقطه چک‌های وصولی در مهرماه سال جاری به نسبت مدت مشابه سال گذشته، از نظر تعداد کاهش 2/ 39درصدی و از نظر مبلغ کاهش 9/ 10درصدی را ثبت کرده است. بنابراین در مهرماه سال جاری هم به نسبت شهریور ماه و هم به نسبت مهر ماه سال گذشته کاهش قابل توجهی در تعداد و مبلغ چک‌های وصولی رخ داده است. آمارها نشان می‌دهد از کل تعداد و مبلغ چک‌های مبادله‌شده در مهرماه، به ترتیب 2/ 91درصد و 9/ 86درصد وصول شده است. درصد تعداد و مبلغ چک‌های وصول شده در شهریور سال جاری به ترتیب معادل 3/ 90درصد و 4/ 87درصد و در مهرماه سال گذشته به ترتیب 7/ 91درصد و 1/ 90درصد بوده است.
تصویر 7 ماهه از روند چک‌های برگشتی
آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد در مهرماه چک‌های برگشتی به نسبت شهریور ماه هم از نظر مبلغ و هم از نظر تعداد با کاهش مواجه بوده است. در مهرماه، آمارها نشان می‌دهد در کل کشور حدود 476هزار فقره چک به ارزش 2/ 26هزار میلیارد تومان برگشت داده شده است که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 9/ 32درصد و 6/ 16درصد کاهش نشان می‌دهد. برای بررسی دقیق‌تر وضعیت چک‌های برگشتی باید دید که چه نسبتی از چک‌های مبادله‌ای برگشتی بوده است. اصولا کاهش چک‌های برگشتی از این نظر که کسب‌وکارها در رونق است خبر خوبی محسوب می‌شود که این در تعداد و مبلغ چک‌های برگشتی مهرماه قابل مشاهده است؛ اما آمارها نشان می‌دهد که به ترتیب از نظر تعداد و مبلغ 8/ 8درصد و 1/ 13درصد از چک‌های مبادله‌ای برگشت داده شده است. نگاهی به روند نسبت چک‌های برگشتی از ابتدای سال نشان می‌دهد که این نسبت از نظر تعداد بعد از فروردین ماه کمترین مقدار بوده است. نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در فروردین ماه 2/ 8درصد و در مهرماه سال جاری 8/ 8درصد گزارش شده است. درواقع در مهر ماه، از هر 100 فقره چک مبادله‌شده حدود 9 فقره چک برگشت خورده است.
به این ترتیب تعداد چک‌های برگشتی به نسبت چک‌هایی که مبادله شده‌اند کاهش داشته است. اما از نظر مبلغ، نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در مهرماه 13 درصد بوده است. نگاهی به روند این نسبت در 7ماه نخست نشان می‌دهد بعد از مرداد ماه که این نسبت 8/ 14درصد بوده، در مهرماه بیشترین بوده است. درواقع به نظر می‌رسد مبلغ چک‌های برگشتی به مبادله‌ای در مهرماه رشد داشته است. بنابراین تعداد و مبلغ چک‌های مبادله‌ای در مهرماه کاهش داشته، از سوی دیگر نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای نیز با رشد همراه بوده است. این مساله نشان می‌دهد اوضاع کسب‌وکار بهتر نشده است.
آمارهای بانک مرکزی نشان می‌دهد در مهرماه سال جاری، در کل کشور معادل 458هزار فقره چک به ارزش حدود 2/ 25هزار میلیارد تومان به‌دلیل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده است. در واقع در کل کشور از نظر تعداد 4/ 94درصد و از نظر ارزش 1/ 96درصد از کل چک‌های برگشتی به‌دلیل کسری یا فقدان موجودی بوده است.
در مجموع آمارها نشان می‌دهد که استفاده از ابزار چک در مهرماه به نسبت شهریور ماه سال جاری و مهرماه سال گذشته کاهش داشته و از سوی دیگر به‌دلیل افزایش مبلغ نسبت چک‌های برگشتی به مبادله‌ای می توان گفت که کسب‌وکارها با مشکل نقدینگی مواجه هستند.