مسئولان گمرک می گویند، همه نخل‌هایی که به قطر صادر شده بود، برگشت خورده است. نگرانی از شیوع بیماری می‌تواند مهمترین دلیل آن باشد، اما هزینه‌های این صادرات ناکام چگونه جبران خواهد شد؟
مسئولان گمرک می‌گویند همه نخل‌هایی که به قطر صادر شده بود، برگشت خورده است. گرچه آنها دلایل برگشت را شفاف نکرده‌اند اما به گفته مسئولان وزارت جهاد کشاورزی شیوع بیماری همواره بیشترین نگرانی را در صادرات گیاهان و نباتات برای کشور مقصد دارد.
مهرداد جمال ارونقی معاون فنی گمرک میگوید: «نخلهای صادراتی از سوی قطر پذیرفته نشده و کل نخلهای صادر شده، یعنی مجموع ۵۸۸ اصله نخل صادراتی به قطر، به ایران برگشت خورده است.»
وی افزود: بعد از برگشت خوردن نخلها، صاحب کالا بار دیگر نسبت به اظهار این محموله‌ها از محل اظهار نامه صادرات برگشتی تحت عنوان کالای صادرات برگشتی اقدام و مجددا مجوزهای لازم از جمله قرنطینه سازمان جهاد کشاورزی استان را اخذ کرده و در حال انجام تشریفات برای ورود به کشور است.
*ماجرا چه بود؟
همه چیز از فضای مجازی شروع شد که نخل کاران بوشهری درختان خود را برای صادرات به کشورهای عربی به قمیت هر اصله 1.5 میلیون تومان با بیل مکانیکی از ریشه در می‌آورند و به دلالان می‌فروشند و از طریق لنج ها به آن طرف آب می‌فرستند، خبر کوتاه بود، اما تاثیرگذار. چرا نخلها باید به آن طرف آبها برود. اگر آن طرف سودی دارد، پس چرا این طرف ندارد؟
همه چیز مبهم بود هیچ مسئولی در این باره حرفی نزده بود و سوالات دیگری هم ذهن‌ها را مشغول می‌کرد که چطور نخل چندین ساله را به آنطرف آب می برند، چه منظوری دارند، آیا این درختان می‌توانند به حیات خود ادامه دهند؟ و چرا نخلداران راضی می‌شوند که درخت زنده را به این پول ناچیز بفروشند؟
خبرنگار فارس برای بررسی صحت و سقم این موضوع با رئیس انجمن ملی خرما گفت و گو کرد و اتفاقا نه تنها فروش نخل را تایید کرد، بلکه آن را تهدید جدی بر تولید و محیط زیست کشور عنوان کرد.
محسن رشیدفرخی گفت: طبق بررسی‌هایی که انجام دادیم، برخی نخلداران نخلهای خود را به کشورهای حاشیه خلیج فارس می‌فروشند. در سال‌های گذشته خشکسالی و شوری آب منطقه، نخلهای آنها را نیمه جان کرده و در آستانه خشک شدن هستند و مجبور شده اند، نخلهای خود را بفروشند.
وی زوایای دیگری از این فروش را فاش کرد که قطر میزبان جام جهانی در سال آینده است این نخل ها را برای تزیین و زیبایی محل برگزاری مسابقات می‌خواهد.
اما در دیگر سو مسئولان استانی بارها خبر صادرات نخل از استان های جنوبی را تکذیب کرده بودند و گزارشات مکرری بود که صادرات یا قاچاق نخلهای چندین ساله به کشورهای عربی را تایید نمی کردند.
نخستین بار یک مسئول در وزارت جهاد کشاورزی 30 آبان ماه خبر صادرات نخلها را به کشورهای عربی تایید کرد و گفت که صادرات از 4 سال پیش وجود داشته است.
مدیرکل دفتر میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری وزارت جهاد کشاورزی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس از صادرات نخلها پرده بر داشت و گفت: برخی باغداران که نهال ارقام تجاری خرما جایگزین کرده بودند، درخواست صادرات نخلهای فرسوده غیربومی را داشتند که طی 4 سال گذشته با نظر بانک ژن و با اخذ تعهدات لازم، به تعداد بسیار اندکی و صرفاً به منظور استفاده در فضای سبز، اجازه صادرات داده شد.
زهرا جلیلی مقدم گفت: با توجه به اینکه بازی‌های فوتبال جام جهانی 2022 در قطر برگزار می‌شود، این کشور برای توسعه فضای سبزش، قوانین سهل گیرانه تری را برای واردات نخل مُسن داشته، لذا برخی باغداران که نسبت به جایگزینی و تامین نهال ارقام تجاری خرما و کشت آن اقدام کرده بودند، درخواست صادرات نخلهای فرسوده غیربومی را داشتند که در طی 4 سال گذشته با نظر بانک ژن و با اخذ تعهدات لازم، به تعداد بسیار اندکی از نخل های غیر مثمر و فاقد توانایی تولید پاجوش و صرفاً به منظور استفاده در فضای سبز توسط دستگاه‌های متولی اجازه صادرات داده شده است که تاکنون به دلیل شرایط و احتمال جابجایی آفات، فقط بخشی از آنها صادر شده و با آغاز سال میلادی 2022 نیز این موضوع متوقف خواهد شد و سیاست وزارت جهاد کشاورزی صادرات نخل نیست.
*تعداد واقعی صادرات نخل چقدر است؟
آنطور که ارونقی معاون فنی گمرک میگوید: در فاصله مهر تا آبان امسال در گمرک منطقه ویژه اقتصادی بوشهر چهار فقره اظهارنامه صادراتی نخل ثبت شده که در مجموع ۵۸۸ اصله نخل به وزن ۶۰۰ تن به ارزش ۱۳۶.۱ هزار دلار و همگی صادرات به مقصد قطر بوده است و همه این نخلها هم برگشت خورده است.
آماری که این مسئول اشاره می‌کند مربوط به فاصله زمانی دوماهه است، اما بررسی خبرگزاری فارس نشان می‌دهد که وزارت جهاد کشاورزی در طی 4 سال که مجوز صادرات نخل را آغاز کرده برای 5000 اصله مجوز داده که تاکنون 50 درصد آن صادر شده است.
نکته مهم دیگر این است که بخشی قاچاق در کنار مجوز رسمی همواره وجود دارد، قاچاق معضل بزرگی به ویژه در شهرهای مرزی است که در کنار هر مجوز قانونی، قاچاق هم وجود دارد که بررسی‌های خبرنگار فارس قاچاق نخل ها را هم تایید کرده است.
*چرا نخلها از قطر برگشت خورد؟
گمرک نخستین خبر برگشت خوردن نخل های صادراتی را اعلام کرده، اما از دلیل آن خبری به میان نیاورده است، اظهارات مسئولان وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند گره کور این ماجرا را بازگشاید.
جلیلی مقدم مدیرکل دفتر میوه‌های گرمسیری و نیمه گرمسیری به خبرنگار فارس گفت:«صادرات و مبادلات بین کشورها در زمینه نخل، به دلیل ریسک بالای انتقال آلودگی آفات خرما به ویژه آفات چوبخوار مرسوم و متداول نیست و غالب کشورها به دلیل احتمال جابجایی آفات از جمله سوسک سرخرطومی حنایی، سوسک کرگدنی و سوسک شاخک بلند از واردات نخل با ُقطر تنه بیش از 15 سانتی متر جلوگیری می‌کنند.» و آنطور که پیداست مهمترین دغدغه وارد کنندگان، شیوع بیماری و آفات است. که نمونه های وارداتی بسیار است که کشورها را در آستان قحطی برده است.
بنابراین اگر جلوگیری از شیوع بیماری دلیل قطر برای برگشت دادن نخلهای صادراتی باشد، مشخص می‌شود که بیماری چقدر برای کشورها اهمیت دارد که قطر نتوانسته حتی به رغم برنامه ریزی گسترده برای جام جهانی 2022 از آن چشم بپوشد.
اما یک سئوال دیگر همچنان بی پاسخ است که صادرات این نخل ها چه آورده ای برای کشور داشت که ریسک خارج شدن ژن‌های بومی از کشور را پذیرفتند؟ حتی به فرض غیر اقتصادی بودن نگهداری آنها برای تولید آیا امکان استفاده در صنایع چوب و کاغذ وجود نداشت؟
پس از معطلی در تشریفات گمرکی دو کشور که شاید هفته ها طول کشیده پس از ورود این محموله برگشتی به ایران چه کاربردی می تواند داشته باشد؟ زیرا بعید است بتوانند دوباره قامت راست کنند و نهایتا برچسب برگشت خوردن به نخل ایران که دومین کشور بزرگ تولید کننده در جهان است ،چگونه در بازارهای جهانی جبران خواهد شد؟