نشست وزرای نفت اوپک‌پلاس در حالی برگزار شد که دامنه بحران انرژی در حال گسترش است و کشورهای عمده مصرف‌کننده نفت از اعضای اوپک درخواست کرده‌اند با افزایش ظرفیت تولید، در بازار ثبات ایجاد کنند تا با تثبیت قیمت نفت، امنیت انرژی و امنیت ملی کشورهای عمده مصرف‌کننده نفت در ماه‌های آینده به‌ویژه در فصل زمستان با چالش جدی مواجه نشود.
در هفته‌های گذشته، دولتمردان آمریکا با کشورهای عمده تولیدکننده نفت تماس‌های متعددی داشتند تا پیش از برگزاری نشست اخیر اوپک‌پلاس، این کشورها را به افزایش تولید نفت مجاب کنند. آمریکا سال گذشته و در زمان ترامپ، هم چنین سیاستی در پیش گرفت و وقتی قیمت نفت برای اولین بار در تاریخ منفی شد، دولت آمریکا و سنا از تمامی ابزار موجود برای ایجاد ثبات در بازار نفت و فشار بر کشورهای عمده تولیدکننده نفت بهره گرفتند.
پیش از برگزاری این نشست، بیشتر کشورهای عضو تمایل خود به تداوم روند تولید فعلی اوپک‌پلاس را اعلام کرده بودند؛ احتمالا دغدغه اصلی کشورهای عضو کاهش تقاضا و تداوم شیوع کرونا و در نتیجه احتمال کاهش قیمت نفت در ماه‌های آینده است.
موافقت عراق و کویت با افزایش تدریجی تولید نفت
اوایل هفته جاری، خبرگزاری رویترز از تمایل کویت و عراق برای حمایت از طرح اوپک‌پلاس برای افزایش ۴۰۰ هزار بشکه‌ای تولید در نشست اخیر خبر داده بود. محمد عبداللطیف الفارس، وزیر نفت کویت، در این مورد گفته بود که کویت از طرح افزایش تولید اوپک‌پلاس حمایت می‌کند؛ چون عرضه کافی نفت به بازار متعادل نگه‌داشتن قیمت آن را تضمین خواهد کرد. در همین حین، شرکت دولتی بازرگانی نفت عراق (سومو) هم در روز شنبه اعلام کرد که عراق میزان فعلی افزایش تولید را برای برطرف کردن تقاضا و ثبات بازار مناسب می‌داند.
توافق قبلی اوپک‌پلاس
در بیست‌ویکمین اجلاس اوپک‌پلاس که در ماه اکتبر و با حضور ۲۳ کشور عضو برگزار شد، اعضای اوپک در مورد افزایش ۴۰۰ هزار بشکه‌ای تولید برای ماه نوامبر (آبان-آذر) به توافق رسیدند. در ماه گذشته، دغدغه‌های اوپک‌پلاس در مورد توازن در بازار نفت، برطرف نشد و اخباری که هفته گذشته از کشورهای عمده تولیدکننده نفت در رسانه‌ها منتشر شد، نشانگر تداوم نگرانی اعضای اوپک است.
باید در نظر داشت که میزان پایبندی اعضا به توافق اوپک‌پلاس از ماه می ۲۰۲۰ تا امروز ۱۱۱ درصد و برای اعضای غیرعضو اوپک ۱۰۱ درصد بوده است. یک ساعت پیش از برگزاری نشست اخیر وزیران نفت اوپک، نشست کمیته مشورتی برگزار شد و اعضای این کمیته موافقت خود با افزایش تدریجی تولید اوپک و اوپک‌پلاس به میزان ۴۰۰ هزار بشکه را اعلام کردند.
فشار آمریکا برای افزایش تولید نفت
افزایش قیمت نفت و بحران انرژی در حالی به چالش عمده کشورهای اروپایی و آمریکا تبدیل شده است که اجلاس جهانی تغییرات آب‌وهوایی در گلاسکو اسکاتلند در حال برگزاری است و رهبران اکثر کشورهای جهان به‌منظور مقابله با تغییرات آب‌وهوایی، برنامه‌های خود برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و استفاده بیشتر از انرژی‌های تجدیدپذیر را ارائه می‌دهند. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، که دولتش توجه بیشتر به انرژی‌های تجدیدپذیر و پروسه گذار انرژی را مدنظر قرار داده است، در اجلاس گلاسکو، روسیه و سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) را به‌دلیل امتناع از عرضه بیشتر نفت خام در افزایش قیمت‌های جهانی نفت خام و گاز طبیعی مقصر خواند. اوایل اکتبر، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن، هم در سفر به عربستان، در مورد جنگ یمن و قیمت نفت با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، دیدار و گفت‌وگو کرده بود.
اواخر اکتبر، جنیفر گرانهولم، وزیر انرژی آمریکا، در پاسخ به سوال خبرنگاران در مورد افزایش قیمت بنزین در آمریکا، اوپک را مسئول افزایش قیمت نفت و بنزین اعلام کرد. او اظهار داشت: «البته قیمت گاز بر اساس بازار جهانی نفت است و بازار نفت را یک کارتل کنترل می‌کند. آن کارتل اوپک است.»
نتایج اجلاس اوپک‌پلاس
با توجه به تصمیم کمیته مشورتی، نشست وزیران نفت اوپک‌پلاس زیاد طول نکشید. در خاتمه این اجلاس، نشستی مطبوعاتی برگزار و اعلام شد که در بیانیه نهایی اوپک، افزایش تدریجی تولید ۴۰۰ هزار بشکه تا ماه دسامبر تصویب شده است. اجلاس بعدی اوپک روز دوم دسامبر برگزار خواهد شد.
بر اساس توافق اعضای اوپک و اوپک‌پلاس، از ماه اوت تا آوریل ۲۰۲۲، میزان افزایش تولید نفت ۴۰۰ هزار بشکه در روز خواهد بود و قرار است از ماه می ۲۰۲۲ تا زمانی که کاهش تولید گذشته جبران شود، ظرفیت تولید نفت اعضا ۴۳۲ هزار بشکه در روز افزایش یابد. باید اشاره کرد که این افزایش‌ها در جلسات ماهیانه وزیران نفت تایید می‌شوند و در صورت اقتضای شرایط بازار، اعضا می‌توانند این توافق را تا سه ماه متوقف کنند.
با توجه به اینکه قیمت نفت در ماه‌های اخیر بالای ۸۰ دلار بوده است و اعضای اوپک از قیمت فعلی راضی‌اند، بیشتر اعضا به توافق اوپک پایبند بوده‌اند و فشار کشورهای عمده تولیدکننده نفت و به‌ویژه آمریکا برای افزایش تولید، تاکنون در سیاست انرژی کشورهای عمده تولیدکننده نفت تاثیری نداشته است.
باید در نظر داشت که کشورهای عمده تولیدکننده نفت و اوپک به‌تنهایی نمی‌توانند عامل بحران کنونی انرژی معرفی شوند. کمبود گاز طبیعی و زغال‌سنگ از عوامل موثر در افزایش قیمت انرژی و بحران کنونی است. اگر رشد اقتصادی کشورهای عمده مصرف‌کننده انرژی مثل چین بهبود یابد، این به معنای افزایش تقاضا خواهد بود. برخی کارشناسان بازار انرژی بر این عقیده‌اند که بحران انرژی تا تابستان آینده ادامه خواهد داشت اما عمده تاثیر آن در زمستان پیش رو است.
با توجه به اینکه امنیت انرژی در آمریکا به قیمت بنزین در پمپ‌بنزین‌ها وابسته است، تلاش دولت بایدن برای مهار بحران انرژی بدون همکاری اوپک موفقیت‌آمیز نخواهد بود. آمریکا به همکاری با اوپک‌پلاس و به‌ویژه روسیه و عربستان نیازمند است. اوپک به تاثیر گذاری خود در بازار نفت ادامه خواهد داد و پروسه گذار انرژی بدون توجه و بهره‌گیری از سوخت‌های فسیلی بسیار دشوار خواهد بود.
توجه هم‌زمان دولت‌ها به مسئله تغییرات آب‌وهوایی و انتشار گازهای گلخانه‌ای و امنیت انرژی باعث خواهد شد تا در دو دهه آینده نیز سوخت‌های فسیلی در سبد انرژی کشورها نقش مهمی ایفا کند. در این میان، تا بین ایران و آمریکا توافق اتمی جدیدی حاصل نشود و تحریم‌ها باقی بمانند، ایران نمی‌تواند در بازار منطقه‌ای و جهانی انرژی نقش مهمی داشته باشد.
صنعت نفت و گاز ایران بدون تحریم‌ها هم مشکلات بسیاری دارد و اخیرا جواد اوجی، وزیر نفت، به‌صراحت اعلام کرده است که صنعت نفت ایران به ۱۶۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. بدیهی است این سرمایه‌گذاری‌ها در شرایط تحریم صورت نخواهد گرفت و ایران باید در سیاست خارجی و انرژی خود تغییرات اساسی دهد تا به‌تدریج از بازار انرژی حذف و به واردکننده صرف انرژی تبدیل نشود.