جنگ تجاری بین دو قدرت اقتصادی بزرگ جهان اکنون به اوج خود رسیده است.
کالاهای صادراتی چین به ایالات متحده با تعرفه‌هایی تا مرز 245 درصد روبه‌رو شد و پکن در واکنش، تعرفه‌ای معادل 125 درصد بر کالاهای وارداتی از ایالات متحده وضع کرد. در پی این اقدامات، نگرانی نسبت به رکود جهانی شدت یافته و مصرف‌کنندگان، شرکت‌های تجاری و بازارهای مالی خود را برای نوسانات و بی‌ثباتی بیشتر آماده می‌کنند.
دولت شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، بارها اعلام کرده که آماده مذاکره است، اما هم‌زمان هشدار داده اگر شرایط ایجاب کند، «تا آخر خواهد جنگید».
در ادامه به برخی از گزینه‌هایی که چین برای مقابله با تعرفه‌های دونالد ترامپ در اختیار دارد می‌پردازیم.
چین توان تحمل فشار را دارد (البته تا جایی مشخص)
چین دومین اقتصاد بزرگ جهان است و برخلاف بسیاری از کشورهای کوچک‌تر، ظرفیت بیشتری برای تحمل ضربه‌های ناشی از تعرفه‌ها دارد.
جمعیت بیش از یک میلیارد نفری چین، بازار داخلی قدرتمندی را شکل داده که می‌تواند بخشی از بار فشار بر دوش صادرکنندگانی را که از تعرفه‌ها آسیب دیده‌اند، سبک کند.
پکن هنوز در حال سعی و خطاست، زیرا مردم چین به اندازه کافی خرج نمی‌کنند. اما با مجموعه‌ای از مشوق‌ها، از یارانه برای خرید لوازم خانگی تا «قطارهای نقره‌ای» برای سفر بازنشستگان، این وضعیت ممکن است تغییر کند.
تعرفه‌های ترامپ باعث شده‌اند حزب کمونیست چین با انگیزه‌ای بیشتر به دنبال آزادسازی ظرفیت مصرف داخلی باشد.
مری لاولی، کارشناس تجارت چین و ایالات متحده در مؤسسه پیترسون در واشنگتن، اوایل این ماه به بی‌بی‌سی گفت: «رهبران چین احتمالاً آماده‌اند تا فشار ناشی از تحریم‌ها را تحمل کنند تا در برابر آنچه که تجاوزگری ایالات متحده می‌دانند، تسلیم نشوند.»
در نظام اقتدارگرای چین، توان تحمل فشارها بالاست؛ چرا که نگرانی چندانی از واکنش افکار عمومی در کوتاه‌مدت وجود ندارد و هیچ انتخاباتی در آینده نزدیک در کار نیست که عملکرد رهبران کشور را به بوته قضاوت بگذارد.
هرچند، نگرانی از بروز ناآرامی اجتماعی پابرجاست؛ چرا که بحران طولانی‌مدت بازار مسکن و موج بیکاری، نارضایتی‌هایی را در جامعه دامن زده است.
جوانانی که فقط زندگی در چینِ رو به رشد را تجربه کرده‌اند، اکنون با ضربه دیگری مواجه‌اند: بلاتکلیفی اقتصادی ناشی از تعرفه‌ها.
حزب کمونیست برای توجیه تعرفه‌های تلافی‌جویانه‌اش به احساسات ملی‌گرایانه متوسل شده و در رسانه‌های دولتی به مردم می‌گویند «با هم از دل طوفان بگذریم».
با وجود نگرانی‌های احتمالی شی جین‌پینگ، موضع رسمی پکن همچنان مصمم و مطمئن باقی مانده؛ و یکی از مسئولان در پیامی اطمینان‌بخش به مردم گفته است: «آسمان به زمین نخواهد آمد.»
چین در حال سرمایه‌گذاری برای آینده است
چین که مشهور به «کارخانه جهان» است، حالا با سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی در پی آن است که به کارخانه‌ای بسیار پیشرفته‌تر تبدیل شود.
چین در دوران رهبری شی جین‌پینگ وارد رقابت شدیدی با ایالات متحده برای برتری در عرصه فناوری شده است.
چین سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در فناوری‌های ساخت داخل انجام داده است، از انرژی‌های تجدیدپذیر و تراشه‌ها گرفته تا هوش مصنوعی.
از چت‌بات «دیپ‌سیک» که رقیب جدی چت‌جی‌پی‌تی شناخته شد، تا شرکت «بی‌وای‌دی» که با کنار زدن تسلا، بزرگ‌ترین تولیدکننده خودروهای برقی جهان شد، چین پیشرفت چشمگیری داشته است. در همین حال، اپل در برابر رقبای داخلی‌اش در چین مانند هواوی و ویوو در حال از دست دادن سهم ارزشمند بازار خود بوده است.
پکن به‌تازگی اعلام کرده قصد دارد طی دهه آینده بیش از هزار میلیارد دلار برای حمایت از نوآوری در هوش مصنوعی هزینه کند.
شرکت‌های آمریکایی تلاش کرده‌اند زنجیره‌های تأمین خود را از چین منتقل کنند، اما در پیدا کردن زیرساخت‌ها و نیروی کار ماهر با همان مقیاس در سایر نقاط دنیا با مشکل مواجه شده‌اند.
تسلط تولیدکنندگان چین بر تمام مراحل زنجیره تأمین، برای این کشور برتری چند ده‌ساله‌ای به‌وجود آورده که بازسازی و تقلید آن زمان‌بر خواهد بود.
تجربه بی‌نظیر چین در زنجیره تأمین و حمایت‌های دولتی، این کشور را به حریفی سرسخت در نبرد تجاری تبدیل کرده؛ به نظر می‌رسد پکن از همان دوره اول ترامپ خود را برای چنین رویارویی آماده کرده بود.
درس‌هایی از ترامپِ دور اول
با آغاز تعرفه‌های ترامپ علیه پنل‌های خورشیدی چینی در سال ۲۰۱۸، پکن شتاب بیشتری به برنامه‌های خود برای ساختن آینده‌ای مستقل از نظم جهانی آمریکا‌محور داد.
چین با سرمایه‌گذاری میلیاردها دلار در طرح جنجالی «کمربند و جاده» که در زمینه تجارت و زیرساخت‌ها است، به تقویت روابط خود با کشورهای موسوم به «جنوب جهانی» پرداخته است.
چین برای کاهش وابستگی‌اش به ایالات متحده، تجارت با مناطق مختلفی مثل جنوب شرق آسیا، آمریکای لاتین و آفریقا را گسترش داده است.
سهم کشاورزان آمریکایی از واردات سویا به چین از ۴۰٪ به حدود ۲۰٪ کاهش یافته است. پس از جنگ تجاری قبلی، چین تولید سویا را در داخل کشور افزایش داد و واردات این محصول از برزیل را به سطحی بی‌سابقه رساند؛ اکنون برزیل بزرگ‌ترین تأمین‌کننده سویا برای چین است.
مارینا یو ژانگ، استاد مؤسسه روابط استرالیا-چین در دانشگاه فناوری سیدنی، می‌گوید: «این راهبرد با یک تیر دو نشان را می‌زند: هم کشاورزان آمریکایی را از بازاری که در انحصارشان بود محروم می‌کند و هم، موقعیت چین را به‌عنوان کشوری با امنیت غذایی تقویت می‌کند.»
جنوب شرق آسیا اکنون جای ایالات متحده را به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار صادراتی چین گرفته است. چین در سال ۲۰۲۳ شریک اصلی تجاری ۶۰ کشور بود – تقریباً دو برابر شرکای تجاری ایالات متحده. با ثبت مازاد تجاری تاریخی یک هزار میلیارد دلاری تا پایان ۲۰۲۴، چین بار دیگر قدرت بلامنازع خود به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده جهان را به رخ کشید.
این به آن معنا نیست که ایالات متحده – بزرگ‌ترین اقتصاد جهان – شریک تجاری مهمی برای چین نیست. اما دیگر نمی‌تواند به راحتی چین را به تنگنا بکشاند.
در پی گزارش‌هایی مبنی بر این‌که کاخ سفید قصد دارد از مذاکرات تجاری دوجانبه برای منزوی کردن چین استفاده کند، پکن به کشورها هشدار داده که از «امضای توافقاتی که به زیان منافع چین باشد» خودداری کنند.
برای بسیاری از کشورهای جهان، چنین انتخابی اساساً محال است.
تنگکو زافرول عزیز، وزیر تجارت مالزی، در گفت‌وگویی با بی‌بی‌سی گفت: «ما نه می‌توانیم و نه می‌خواهیم [بین چین و ایالات متحد] یکی را انتخاب کنیم.»
چین اکنون می‌داند چه زمانی ترامپ عقب‌نشینی خواهد کرد
ترامپ با وجود سقوط بازارهای سهام پس از اعلام تعرفه‌های گسترده‌اش در اوایل آوریل، بر موضع خود پافشاری کرد و این تعرفه‌های سنگین را به «دارو» تشبیه کرد.
اما او چرخشی ناگهانی داشت و در پی افت شدید اوراق قرضه دولتی – که سال‌ها سرمایه‌ای امن شناخته می‌شدند – اجرای بیشتر تعرفه‌ها را برای ۹۰ روز متوقف کرد. جنگ تجاری اکنون حتی اعتماد به این اوراق را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است.
ترامپ پس از آن از کاهش تنش‌های تجاری با چین خبر داده و گفته است که تعرفه‌ها بر کالاهای چینی «به‌طور قابل‌توجهی کاهش خواهند یافت، اما به صفر نخواهند رسید».
به همین دلیل کارشناسان می‌گویند چین اکنون می‌داند نوسانات بازار اوراق قرضه می‌تواند ترامپ را تحت فشار قرار دهد.
چین مالک ۷۰۰ میلیارد دلار از اوراق قرضه دولتی ایالات متحده است؛ در میان کشورهای غیرآمریکایی، تنها ژاپن، از متحدان وفادار واشنگتن، میزان بیشتری از این اوراق را در اختیار دارد.
برخی تحلیل‌گران می‌گویند این دارایی‌ها می‌توانند به اهرم فشار پکن تبدیل شوند؛ رسانه‌های دولتی چین بارها از فروش یا توقف خرید این اوراق به عنوان «سلاح» نام برده‌اند.
اما کارشناسان هشدار می‌دهند که چین از چنین وضعیتی بدون آسیب عبور نخواهد کرد.
چنین تصمیمی می‌تواند هم ارزش دارایی‌های چین را در بازار اوراق به‌شدت کاهش دهد و یوآن، ارز ملی این کشور، را بی‌ثبات کند.
به گفته دکتر ژانگ، پکن تنها تا حد معینی می‌تواند از اوراق قرضه ایالات متحده به‌عنوان ابزار فشار استفاده کند: «چین یک مهره چانه‌زنی در اختیار دارد، نه یک سلاح اقتصادی واقعی.»
کنترل بر منابع عناصر کمیاب زمین
اما آنچه چین می‌تواند به‌عنوان سلاح به‌کار گیرد، انحصار تقریباً کاملش بر استخراج و پالایش عناصر کمیاب زمین است؛ که در تولید فناوری‌های پیشرفته نقش کلیدی دارند.
چین ذخایر عظیمی از این عناصر را در اختیار دارد؛ از جمله دیسپروزیم که در آهنرباهای خودروهای برقی و توربین‌های بادی به‌کار می‌رود، و ایتریوم که برای پوشش‌های مقاوم به حرارت در موتورهای جت کاربرد دارد.
پکن در پاسخ به تعرفه‌های تازه ترامپ، صادرات هفت عنصر کمیاب زمین را محدود کرده؛ که برخی از آن‌ها برای تولید تراشه‌های هوش مصنوعی ضروری‌اند.
برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد که چین حدود ۶۱ درصد تولید عناصر کمیاب زمین و ۹۲ درصد پالایش آن‌ها را در اختیار دارد.
گرچه استرالیا، ژاپن و ویتنام استخراج این عناصر را آغاز کرده‌اند، اما حذف کامل چین در زنجیره تأمین سال‌ها زمان می‌برد.
در سال ۲۰۲۴، چین صادرات عنصر حیاتی دیگری به نام آنتیموان را ممنوع کرد؛ که در فرایندهای مختلف تولیدی کاربرد دارد. در پی این تصمیم، قیمت این عنصر بیش از دو برابر شد و بازار شاهد موجی از خریدهای شتاب‌زده و تلاش برای یافتن تأمین‌کنندگان جایگزین بود.
نگرانی‌ها از این است که بازار عناصر کمیاب زمین نیز به سرنوشت مشابهی دچار شود، که در این صورت، صنایع مهمی مانند خودروهای برقی و تجهیزات نظامی با اختلال جدی مواجه خواهند شد.
توماس کرومر، مدیر مؤسسه جینجر اینترنشنال، پیشتر به بی‌بی‌سی گفته بود: «تقریباً هر چیزی که می‌توانید روشن یا خاموش کنید، احتمالا با عناصر کمیاب زمین کار می‌کند.»
به گفته او: «تأثیر این اتفاق بر صنعت دفاعی ایالات متحده چشمگیر خواهد بود.»