جزیره راهبردی قشم در جنوب ایران، به‌واسطه موقعیت ممتاز جغرافیایی، منابع غنی انرژی، و زیرساخت‌های توسعه‌نیافته، به یکی از مهم‌ترین کانون‌های توجه سیاست‌گذاران اقتصادی و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی تبدیل شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد این جزیره می‌تواند با جذب سرمایه‌گذاری هدفمند در حوزه نفت، گاز، پتروشیمی، بانکرینگ و انرژی‌های نو، نقش تعیین‌کننده‌ای در ارتقای تراز تجاری کشور ایفا کرده و به عنوان پایانه‌ای مکمل برای جزیره خارک عمل کند.
مزیت‌های راهبردی قشم در منطقه خلیج فارس
جزیره قشم به دلیل نزدیکی به کریدورهای بین‌المللی دریایی، موقعیت ممتازی برای تجارت منطقه‌ای، صادرات انرژی، و ارائه خدمات بانکرینگ دارد.
مقایسه ظرفیت‌های این جزیره با سایر مناطق آزاد خلیج فارس نشان می‌دهد قشم از برتری آشکاری برخوردار است؛ چراکه ضمن برخورداری از منابع طبیعی غنی، همچنان از نظر زیرساخت‌های صنعتی، در مرحله‌ای است که امکان طراحی توسعه‌ای نوین و کم‌هزینه‌تری نسبت به مناطق اشباع‌شده دارد.
گنجینه انرژی در قلب جنوب
۱- میادین نفت و گاز فعال و توسعه‌نیافته
قشم میزبان ۱۷ میدان بزرگ نفت و گاز، عمدتاً در بخش غربی جزیره است که برآوردها از وجود ۴۴ تریلیون فوت مکعب گاز و ۴ میلیارد بشکه نفت خام در این منطقه حکایت دارد. برخی از مهم‌ترین میادین عبارتند از:
میدان گازی گورزین: روزانه ۲.۱ میلیون مترمکعب گاز و ۵۹۰ بشکه میعانات گازی تولید می‌کند. گاز آن به پالایشگاه گورزین منتقل و پس از فرآوری به بندرعباس ارسال می‌شود.
میدان نفتی توسن: در مرز جنوبی قشم با ذخایر ۴۰۰ میلیون بشکه نفت که ۲۵ درصد آن قابل استحصال است.
سایر میادین از جمله هنگام، سلخ، مبارک و سوزا نیز در برنامه توسعه شرکت نفت فلات قاره قرار دارند.
۲- توسعه پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه‌ها
جزیره قشم در حال حاضر میزبان چند پالایشگاه کوچک در شهرک صنعتی کاوه است.
با توجه به موقعیت صادراتی از طریق اسکله نفتی حرا، برنامه‌هایی برای توسعه واحدهای پتروشیمی و پالایشگاه‌های جدید در دستور کار قرار گرفته است.
این طرح‌ها با هدف کاهش خام‌فروشی، اشتغال‌زایی و ارتقای ارزش افزوده دنبال می‌شوند.
قشم، رقیب جدید فجیره در بانکرینگ منطقه‌ای
۳- بانکرینگ؛ صنعتی با ارزآوری بالا
بانکرینگ به‌عنوان یک صنعت نوپا اما پرسود، نقش کلیدی در درآمدزایی دلاری، اشتغال، و ارتقای جایگاه ایران در بازار انرژی منطقه دارد.
سالانه بیش از ۵۰ هزار کشتی وارد خلیج فارس می‌شوند و ارزش بازار بانکرینگ خلیج فارس در سال ۱۳۹۷ حدود ۳۰ میلیارد دلار برآورد شده است که سهم ایران در آن بسیار اندک است.
مزیت رقابتی قشم در بانکرینگ
موقعیت استثنایی بندر سلخ در جنوب قشم، با فاصله فقط ۵ مایل از مسیر کشتی‌های بین‌المللی، مزیتی بی‌نظیر نسبت به بندر فجیره امارات (۵۰ مایل فاصله) ایجاد کرده است.
عمق مطلوب آبخور اسکله و قیمت پایین‌تر سوخت ایران، مزایای رقابتی مضاعف برای جذب کشتی‌های خارجی به قشم فراهم کرده است.
وضعیت فعلی و برنامه‌های توسعه‌ای
اسکله بانکرینگ سلخ از سال ۱۳۹۹ با ظرفیت ۵۰ هزار تن فعال است و هدف‌گذاری برای رسیدن به ظرفیت ۷۵۰ هزار تن در ماه دنبال می‌شود.
برنامه احداث چهار پالایشگاه جدید با ظرفیت مجموع ۱۴۰ هزار بشکه در روز برای تولید قیر، گازوئیل و بنزین طراحی شده است.
پروژه ذخیره‌سازی نفت تا سقف ۱۰۰ میلیون بشکه در سه فاز، یکی از طرح‌های بلندمدت جزیره محسوب می‌شود.
چالش‌ها و الزامات سیاستی
چالش سهامداری و تعارض منافع میان نهادهای مرتبط.
تحریم‌ها، کمبود سوخت کم‌سولفور، و نبود مشوق‌های دولتی.
ضرورت هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی و استفاده از دیپلماسی انرژی برای جذب سهم بیشتر ایران از بازار بانکرینگ خلیج فارس.
قشم؛ خارک دوم در راه است؟
بر اساس گزارش‌های مشورتی بین‌المللی مانند گزارش شرکت فاستر ویلر، قشم ظرفیت تبدیل شدن به پایانه مکمل خارک را دارد.
پیشنهادهایی مانند احداث پالایشگاه نفت فوق سنگین، ذخیره‌سازی فرآورده‌های نفتی و تأسیس اسکله صادراتی در پشتیبانی از بندرعباس، از جمله طرح‌های مطالعاتی مطرح‌شده برای ایفای نقش راهبردی قشم در امنیت انرژی کشور است.
برق و آب؛ دو مزیت مکمل انرژی در قشم
قشم با برخورداری از چند نیروگاه سیکل ترکیبی با ظرفیت بیش از ۵۰۰ مگاوات، امکان تأمین برق مناطق مجاور و صنایع مستقر را دارد.
علاوه بر این، با استقرار آب‌شیرین‌کن‌ها در جوار نیروگاه‌ها، تولید و صادرات آب شیرین نیز در دستور کار قرار گرفته است.
همچنین مزرعه خورشیدی ۵۰ مگاواتی با سرمایه‌گذاری ایتالیایی‌ها، آغاز راه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در این جزیره است که می‌تواند الگویی موفق برای سایر مناطق جنوبی کشور باشد./ فارس