مسئولان وزارت راه و شهرسازی از ورود ناوگان جدید هوایی خبر داده‌اند و همزمان پنجشنبه‌شب، دو فروند هواپیمای ایرباس پهن‌پیکر 330 خریداری شده توسط هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران (هما) در فرودگاه مهرآباد تهران به زمین نشسته است. در میان سکوت مسئولان هواپیمایی جمهوری اسلامی، گفته شده که این دو هواپیما از مبدأ مسقط به ایران منتقل شدند. اطلاعات دریافتی نشان می‌دهد که این دو فروند هواپیمای وارد شده اخیراً از یک ایرلاین هنگ‌کنگی خریداری شده است. گفته می‌شود این دو هواپیما زیر 14 سال سن دارند.
این دو هواپیما که از نوع ایرباس A330-200 هستند، در پیکربندی دو کلاسه (18 صندلی بیزینس و 246 صندلی اکونومی) هستند که ظرفیت آن می‌تواند تا بیش از 406 صندلی اکونومی افزایش یابد. این هواپیماها از هنگ‌کنگ به مسقط پایتخت عمان و از مسقط به فرودگاه مهرآباد تهران منتقل شده است. نکته قابل توجه این است که این هواپیماها با رجیستری EP-IJC و EP-IJD و بدون خاموش کردن ترانسپوندر خود و به صورت علنی و آشکار وارد کشور شده است. گزارش‌ها حاکی است که موتور این هواپیماها از نوع رولزرویس است و ورود این هواپیماها به کشور با اخذ مجوزهای لازم، بویژه مجوز «اوفک» صادر شده است. تحلیلگران معتقدند، موافقت برای ورود این هواپیماها قطعاً با چراغ سبز آمریکا صورت گرفته و نشانه همراهی بیشتر دولت آمریکا با روند مذاکرات بین دو کشور ایران و آمریکا صورت گرفته است.
پنجشنبه هفته گذشته نیز یک فروند هواپیمای پهن‌پیکر ایرباس A۳۰۰-۶۰۰ پس از سه سال زمین‌گیری، با تعمیرات اساسی و انجام بیش از 1100 فعالیت مهندسی، به همت متخصصان داخلی مجدداً به چرخه عملیاتی بازگشت.
فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی روز پنجشنبه در حاشیه نشست پایش طرح‌های حمایتی مسکن، از «اخبار خوب برای صنعت هوایی» خبر داده بود؛ اما به جزئیات آن اشاره‌ای نکرد. حسین پورفرزانه، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری نیز در مراسم تجلیل از خادمان سفرهای نوروزی، از ورود هواپیمای جدید به کشور خبر داد اما تأکید کرد نمی‌تواند به جزئیات آن اشاره کند، چون به گفته او «محرمانه» است.
صنعت هوایی کشور از میانه دهه 60 تاکنون در شدیدترین تحریم‌ها به سر می‌برد و مهم‌ترین پیامد تحریم نیز در عدم قابلیت ایران برای خرید هواپیمای نو دیده شده است. در همه این سال‌ها هواپیماهای خریداری شده «سن بالا» داشته‌اند. از طرف دیگر چون امکان خرید مستقیم از شرکت‌های تولیدکننده وجود ندارد، خرید هواپیما با واسطه انجام می‌شود که هزینه را بالا می‌برد. چنانکه سن برخی هواپیماهای خریداری شده بیش از 30 سال است، در دولت یازدهم مصوبه‌ای تصویب شد که حداکثر سن ورود هواپیما را 20 سال تعیین کرد. اما بنا بر اظهارات فعالان صنعت هوایی، همچنان هواپیماهایی با سن بیشتر از 30 سال از سوی شرکت‌ها خریداری می‌شود چون قیمت آن کمتر است و سودآوری خرید این نوع هواپیماها برای شرکت‌های هوایی بالاست.
هرچند اخیراً خرید هواپیما در دستورکار قرار گرفته است اما با توجه به نیاز صنعت هوایی، تحول صنعت نیاز به برنامه‌ریزی جامع دارد و خریدهای کنونی نمی‌تواند پاسخگوی نیاز باشد.
طبق آمار سازمان هواپیمایی کشوری، حدود 130 فروند هواپیما در کشور در خط پروازی قرار دارد اما نیاز کشور با توجه به تقاضایی که وجود دارد، حدود 500 هواپیمای فعال است. از 130 هواپیمای موجود، بیشتر آنها زمین‌گیر است یا به خاطر نیاز به چک‌های دوره‌ای، از خط پروازی خارج هستند. بنا بر آمار وزارت راه و شهرسازی، تعداد نشست و برخاست در پروازهای داخلی در حالی طی سال 1401 به 278 هزار فروند هواپیما رسیده که در سال 1396 یعنی بهترین عملکرد دهه 90، این رقم 396 هزار فروند بوده است. در واقع مقایسه این دو رقم از یک کاهش 25 درصدی خبر می‌دهد.
مهم‌ترین پیامد کمبود هواپیما، در مشکل تهیه بلیت پرواز در تمام سال بخصوص در مواقع تعطیلی و زمان اوج تقاضا دیده شده است. قیمت بلیت هواپیما تحت تأثیر کمبود ناوگان افزایش یافته و با اینکه قیمت‌های مصوب از سوی انجمن شرکت‌های هوایی تعیین شده است اما عملاً قیمت‌هایی حتی تا چند برابر قیمت‌های تعیین‌شده بخصوص در مسیرهای پرتقاضا تعیین می‌شود و به نوعی امکان استفاده از سفر هوایی از سبد خرید دهک‌های کم‌برخوردار و حتی میانه نیز گرفته شده است. در سال‌های تحریم، خرید هواپیما و سرپانگه داشتن صنعت هوانوردی همواره در دستورکار قرار داشته است. به خاطر اهمیت توسعه صنعت هوایی، قرارداد خرید هواپیما، جزو اولین قراردادهای پس از برجام بود. در این قرارداد خرید 200 فروند هواپیمای ایرباس، بوئینگ و هواپیماهای کوچک موسوم به ATR در دستورکار قرار گرفت، اما پس از خروج آمریکا از برجام، همه این قراردادها به صورت یکجانبه لغو شد و فقط 3 هواپیمای ایرباس و 13 هواپیمای ای‌تی‌آر به ناوگان هوایی ایران که تشنه هواپیمای نو بوده؛ تزریق شد.
در خصوص نوسازی ناوگان و توسعه صنعت هوایی، وزیر راه و شهرسازی تأکید کرد: «طبق فرمایشات مقام معظم رهبری، اقداماتی را که در هوانوردی انجام می‌دهیم به این مذاکرات گره نمی‌زنیم. می‌توانم بگویم در صنعت حمل‌و‌نقل هوایی اخبار خوبی در راه است که تعمیرات هواپیماهای زمین‌گیر بخصوص ای‌تی‌آر‌ها از جمله این اخبار خوب است.»
مشکلات ساختاری
با وجود تحریم‌ها و کمبود ناوگان، صنعت هوایی توانسته خود را سرپا نگه دارد و در تمام سال‌ها و در اوج تقاضا، پروازها در کشور انجام شده است. اما موضوعی که کارشناسان صنعت هوایی به آن اشاره می‌کنند، که علاوه بر تحریم مشکلات صنعت را بیشتر کرده، سیاست‌های اجرایی در این حوزه است. با وجود کمبود ناوگان، 60 فرودگاه کوچک و بزرگ در کشور ساخته شده که بسیاری از این فرودگاه‌ها مخصوصاً فرودگاه‌های کوچک فاقد عملیات است اما هزینه نگهداری آنها بر صنعت هوانوردی تحمیل می‌شود. در مقایسه با کشورهای همسایه مانند قطر یا امارات که بیشترین تعداد پروازها را دارند، تعداد فرودگاه‌های ما و این کشورها قابل مقایسه نیست. به طور مثال در کشور امارت 4فرودگاه وجود دارد.
مقصود اسعدی سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هوایی اما معتقد است اصولاً مقایسه تعداد فرودگاه‌ها در ایران با کشورهایی مانند قطر و امارات با توجه به اختلاف وسعت ایران با این کشورها، مقایسه درستی نیست چون وسعت این کشورها به اندازه یک تا دو استان ایران است. ولی آنچه کارشناسان به آن اشاره می‌کنند این است که از فرودگاه‌های غیرفعال کشور با وجود اینکه سرمایه‌گذاری میلیاردی در آنها صورت گرفته است، حداقل بهره‌برداری می‌شود. برای کاهش هزینه تحریم‌ها بر صنعت هوایی، بومی‌سازی قطعات با استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و تأمین قطعه هواپیماهای زمین‌گیر نیز پیگیری می‌شود. رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، با تأکید بر ضرورت تقویت صنعت پشتیبان و با اشاره به چهار رکن اساسی صنعت هوانوردی شامل «ناوگان»، «فرودگاه»، «صنعت پشتیبان» و «نیروی انسانی متخصص»، گفت: «توسعه این صنعت با رشد همگن و موزون ارکان مذکور میسر خواهد شد.»
وی بر ضرورت تقویت صنعت پشتیبان تأکید کرد و افزود: «برای فعال‌سازی هرچه بیشتر این صنعت در حوزه هوانوردی، لازم است با تکیه بر توان و ظرفیت داخلی نسبت به تولید، تعمیر و تأمین قطعات یدکی مورد نیاز وسایل پرنده اقدام شود.»