بر اساس آخرین آمار وزارت راه و شهرسازی، زمین یک میلیون و 400 هزار نهضت ملی مسکن آماده شده است اما آن طور که بیات‌منش اعلام کرده، در حال حاضر فقط «نزدیک به یک میلیون متقاضی مؤثر طرح نهضت ملی مسکن در کشور وجود دارد که از این تعداد 750 هزار نفر آورده اولیه را پرداخت کرده‌اند.» به این ترتیب از یک میلیون و 800 هزار متقاضی تأیید شده دریافت مسکن در برنامه نهضت ملی تنها 750 هزار نفر آورده خود را به این پروژه تزریق کرده‌اند.
در برنامه نهضت ملی مسکن، پرداخت تسهیلات بانکی 800 میلیون تومانی به سازندگان مصوب شده است و متقاضیان نیز در زمان ساخت باید به صورت دوره‌ای اقساط تعیین شده (هر قسط به طور متوسط 40 میلیون تومان است) را بپردازند. نهضت ملی مسکن 6 میلیون نفر متقاضی ثبت‌نامی دارد که تاکنون کمتر از 2 میلیون نفر از آنان تأیید شده است (شرایط آنان برای دریافت مسکن حمایتی احراز شده است).
اگر آمار وزارت راه را در مورد اجرای نهضت ملی مسکن در نظر بگیریم، با اینکه هنوز برای تمام متقاضیان نهضت ملی مسکن تأمین زمین یا ساخت واحد شروع نشده است، اما برای تعداد مسکن شروع شده نیز متقاضی مؤثر، یعنی افرادی که اقساط خود را پرداخت کرده باشند، وجود ندارد. از طرفی مهم‌ترین هدف نهضت ملی مسکن و اصولاً هدف نخست تمام برنامه‌های بخش مسکن دولت‌ها، تأمین مسکن کم درآمدها و اقشار ضعیف و محروم است، اما با توجه به اینکه حداقل تاکنون نیمی از متقاضیان سهم خود از پرداخت هزینه مسکن نهضت ملی را پرداخت نکرده‌اند، کارشناسان اقتصادی ضعف استطاعت مالی متقاضیان را مهم‌ترین دلیل پایین بودن تعداد متقاضیان مؤثر نسبت به واحدهای شروع شده در نهضت ملی مسکن می‌دانند.
بنابراین این نگرانی وجود دارد که مهم‌ترین هدف نهضت ملی مسکن یعنی خانه‌دار شدن اقشار ضعیف برآورده نشود. دشواری دسترسی به مسکن در استطاعت و مقرون به صرفه برای گروه‌های کم درآمد، از نگاه فعالان بخش مسکن اصلی‌ترین چالش یا معضل طرح‌های مسکنی دولت‌هاست.
بویژه آن‌که در سال‌های اخیر، افزایش قیمت مسکن و اجاره‌بها در کنار کاهش درآمد اتفاق افتاده و دسترسی اقشار ضعیف و متوسط به مسکن را مشکل یا حتی غیرممکن کرده است. براساس گزارش آماری متولیان اجرای نهضت ملی مسکن، دو بازوی مهم تأمین مالی این طرح که بانک‌ها و متقاضیان هستند، نتوانسته‌اند تعهدات خود را در پرداخت تسهیلات و هزینه‌ها انجام دهند.
شناسایی متقاضیان واقعی
سرپرست معاونت مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی با تأکید بر بحث تأمین مالی پروژه‌های طرح نهضت ملی مسکن گفت: این موضوع از مشکلات اصلی طرح نهضت ملی مسکن است. اولویت بخش مسکن در وزارت راه و شهرسازی اتمام و تحویل واحدهای نهضت ملی مسکن به یک میلیون متقاضی مؤثر از طریق استفاده از ظرفیت بانک‌ها در سریع‌ترین زمان ممکن است. معاون وزیر راه و شهرسازی همچنین بر شناسایی متقاضیان واقعی مسکن در طرح نهضت ملی مسکن تأکید و تصریح کرد: راهبرد ما باید شناسایی و تأمین مسکن برای دهک‌های کمتر برخوردار جامعه باشد. بیات‌منش تصریح کرد: دولت و در ذیل آن وزارت راه و شهرسازی با قوت طرح نهضت ملی مسکن و عمل به تکلیف قانون برنامه هفتم پیشرفت را اجرا خواهد کرد و آیین‌نامه‌های برنامه هفتم پیشرفت در حال تدوین است.
روند افزایش تسهیلات
مشکل تأمین مالی نهضت ملی مسکن در حالی است که تسهیلات ساخت این واحدها از 350 میلیون تومان در ابتدای طرح اکنون به 800 میلیون تومان افزایش و نرخ سود تسهیلات از 23 به 18 درصد کاهش یافته است. همچنین برای حمایت از متقاضیان این طرح، اقساط دو سال اول تسهیلات بانکی به صورت ثابت به مبلغ 5 میلیون و 900 هزار تومان در ماه کاهش یافت و باقی اقساط نیز به روش پلکانی محاسبه می‌شود. اما با وجود این تمهیدات، متقاضیان نهضت ملی مسکن توان مالی بازپرداخت اقساط یا پرداخت آورده خود را ندارند.
بر اساس این گزارش در توافق وزارت راه و شهرسازی با بانک مرکزی، این بانک متعهد شده تا ۱۵۰ همت از منابع برای پرداخت تسهیلات نهضت ملی مسکن به بانک‌ها تزریق کند که هدف از پرداخت این تسهیلات افزایش سرعت ساخت مسکن نهضت ملی است.
بر اساس آماری که وزارت راه و شهرسازی دولت چهاردهم از برنامه نهضت ملی مسکن ارائه کرده، 360 هزار مسکن این برنامه در حال ساخت است که تا 1404 به متقاضیان تحویل داده می‌شود. همچنین در سه سال اجرای برنامه، 20 هزار واحد نهضت ملی تکمیل و به مردم تحویل داده شده است. این در حالی است که طبق این برنامه تا 1404 باید 4 میلیون مسکن ساخته شود.
طرح ها باید به نفع کم درآمدها اجرا شود
با وجود تلاش دولت‌ها برای ساخت مسکن مقرون به صرفه، سرشماری سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ نشان می‌دهد از هر ۱۰۰ مسکن تولید شده ۲۳ واحد منجر به مالکیت و سکونت مالک در همان ملک شده است و به‌رغم افزایش قابل توجه تولید مسکن، همزمان تعداد مستأجران نسبت به مالکان در این مدت افزایش یافته و تعداد خانه‌های خالی یا خانه دوم نسبت به کل موجودی مسکن نیز نسبت به دهه‌های قبل افزایش قابل توجهی داشته است. نباید گذاشت اغلب طرح‌های حمایتی دولت‌ها که برای افراد کم برخوردار طرح‌ریزی می‌شود، در نهایت مستقیم و غیرمستقیم در دسترس اقشار متوسط به بالا قرار گیرد.