طبق آمار گمرک ایران، در پنج ماه ابتدایی امسال 15 هزار و 504 دستگاه خودروی سواری به ارزش 317 میلیون و 476 هزار دلار از گمرکات کشور ترخیص شده و این در شرایطی است که حدود ۷۰ درصد خودروهای وارد شده متعلق به چهار شرکت است. طبق اعلام گمرک، در این مدت شرکت‌های معین خودرو ایرانیان با واردات ۴۵۱۸ دستگاه، سایپا با ۳۱۰۸ دستگاه، کرمان موتور با ۱۵۱۷ دستگاه و بهمن موتور با ۱۳۵۰ دستگاه، چهار شرکت اصلی واردکننده خودرو به کشور بوده‌اند. با توجه به این آمار، حدود ۱۰ هزار و ۵۰۰ دستگاه از خودروهای ترخیص شده در پنج ماه ابتدای امسال، مربوط به چهار شرکت موردنظر است.
در بین واردکنندگان خودرو، معین خودرو ایرانیان با اختلاف قابل‌توجهی در صدر ترخیص پنج ماهه خودرو قرار دارد. این شرکت که پیش از ممنوعیت پنج ساله واردات، بیشتر به واردات پورشه مشغول بود، حالا تمرکز خود را روی محصولات ژاپنی گذاشته است. معین خودرو ایرانیان در پنج ماه امسال بیش از چهار‌هزار و ۵۰۰ دستگاه خودرو وارد کرده که نسبت به واردکننده بعد از خود، اختلاف حدودا هزار و ۴۰۰ دستگاهی دارد. طبق آنچه در سامانه تخصیص خودروهای خارجی آمده، معین خودرو ایرانیان در دور جدید واردات، محصولاتی از تویوتا و هوندا را وارد کرده است. این خودروها هم شامل مدل‌های بنزینی می‌شوند، هم هیبریدی و هم برقی. اما بعد از معین خودرو ایرانیان، سایپا –دومین خودروساز بزرگ کشور- توانسته رده دوم جدول واردات در پنج ماه ابتدایی امسال را به خود اختصاص دهد.
سایپا که مانند دیگر خودروسازان داخلی مجاز به واردات محصول کامل شده، فعلا محصولات چینی وارد کرده است، اما برنامه دارد تا خودروهای غیر‌چینی نیز وارد کند. محصولات وارداتی سایپا شامل چانگان و سینوگلد می‌شود که اولی، نخستین خودروی وارداتی به کشور پس از لغو ممنوعیت پنج ساله است. از سایپا که بگذریم، رده سوم جدول واردات خودرو در سال‌جاری، باز هم به یک خودروساز رسیده است. کرمان موتور به عنوان یکی از بزرگ‌ترین خودروسازان بخش خصوصی کشور، تمرکز خود را بیشتر روی واردات محصولات کره‌ای گذاشته، هرچند خودرویی چینی نیز وارد کرده است. در نهایت اما رده چهارم جدول واردات خودرو در سال‌جاری به دیگر خودروساز بخش خصوصی یعنی گروه بهمن رسیده است. بهمن تنوع بالایی در واردات دارد که شامل محصولات کره‌ای و چینی می‌شود.
راز بالانشینی چهار واردکننده
اما پیش از آنکه به جزئیات واردات خودرو توسط چهار واردکننده اصلی بپردازیم، این موضوع را بررسی می‌کنیم که چرا واردات خودرو در سال‌جاری و نسبت به پارسال سرعت بیشتری گرفت و از طرفی، دلیل حضور چهار شرکت تحت بررسی در رده‌های نخست جدول واردات چیست؟ از زمان آزادسازی واردات خودرو در اردیبهشت ۱۴۰۱ (پس از مصوبه شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا) تا به امروز بیش از ۲۷ ماه می‌گذرد و این در حالی است که روند ورود خودرو به کشور سرعت مناسبی ندارد و بسیار دور از وعده‌هاست. در سال نخست آزادسازی -۱۴۰۱- واردات بسیار اندکی انجام شد، اما در سال بعد تعداد خودروهای وارداتی به بالای ۱۱هزار دستگاه رسید که البته باز هم عدد کمی بود. در سال‌جاری و طی پنج ماه گذشته از سال، واردات خودرو از کل سال گذشته بیشتر بوده که نشان می‌دهد موتور واردات تقویت شده است.
اما این تقویت از چه ناحیه‌ای رخ داده است؟ با توجه به اینکه مشکل اصلی واردات در سال گذشته کمبود ارز بود، به نظر می‌رسد بهبود تخصیص ارز در سال‌جاری سبب رشد ورود خودرو به کشور شده است. سال گذشته تخصیص ارزی هنگفت به مونتاژکاران و در حالی که ارز لازم و کافی به واردات داده نمی‌شد، حواشی و انتقاداتی را به دنبال داشت. از همین رو به نظر می‌رسد سیاستگذار امسال رویه خود را تغییر داده و ارز بیشتری به سمت واردات هدایت کرده است. اگر واردات خودرو با همین فرمان پنج ماهه پیش برود، تا انتهای امسال تعداد خودروهای وارداتی به کشور شاید به حدود ۴۰هزار دستگاه برسد. هرچند این عدد (اگر محقق شود) نیز بالا نیست، اما به هر حال در مقایسه با سال قبل رشد بالایی محسوب می‌شود. نکته دیگر اینجاست که به نظر می‌رسد بانک مرکزی در سیاست ارزی خود در واردات خودرو انعطاف به‌خرج داده، چه آنکه اخیرا اعلام کرد واردات خودرو از محل ارز سپرده خود، برای همه خودروها آزاد است.
به اعتقاد کارشناسان و فعالان عرصه واردات، این موضوع با توجه به اینکه چالش اصلی واردات خودرو، مساله تامین ارز است، می‌تواند سرعت ورود خودرو به کشور را افزایش دهد. اما پرسش دیگری که در ذهن افکار عمومی وجود دارد این است، دلیل بالانشینی چهار شرکت معین خودرو، سایپا، کرمان موتور و گروه بهمن در واردات چیست. این چهار شرکت در مجموع طی پنج ماه نخست امسال حدود ۱۰هزار و ۵۰۰ دستگاه خودرو وارد کرده‌اند که نزدیک به ۷۰درصد از کل واردات پنج ماهه خودرو است. حالا پرسش اینجاست که آیا این شرکت‌ها از رانت خاصی برخوردارند که سبب می‌شود ثبت‌سفارش سریع‌تری داشته باشند و ارز بیشتری دریافت کنند؟
یک فعال عرصه واردات خودرو که نخواست نامی از وی برده شود، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد»، در این مورد می‌گوید: بحث رانت در میان نیست و این شرکت‌ها نیز طبق قواعد کلی، ثبت‌سفارش انجام می‌دهند و ارز به آنها تخصیص داده می‌شود. وی می‌افزاید: مجموعه اتفاقاتی که در چند وقت گذشته رخ داده، سبب شده این شرکت‌ها بیشترین واردات را در پنج ماه امسال داشته باشند.
این فعال عرصه واردات با بیان اینکه بسته شدن ثبت‌سفارش برخی برندها و وجود خودروهای مازاد برندهای دیگر در کشورهای اطراف، دلیل اصلی بالانشینی چهار شرکت موردنظر در واردات است، تاکید می‌کند: سیاستگذار در مقطعی تصمیم گرفت ثبت‌سفارش واردات خودروهای کره‌ای را متوقف کند که دلیل آن، همکاری نکردن کره‌ای‌ها بابت آزادسازی پول نفت ایران بود. این موضوع سبب شد شرکت‌های واردکننده خودروهای کره‌ای عقب بمانند و دیگر برندها به‌خصوص ژاپنی‌ها خود را بالا بکشند. البته در این ماجرا، یک اتفاق مهم دیگر هم رخ داد و آن، وجود خودروهای مازاد بر نیاز مصرف‌کنندگان کشورهای اطراف به‌ویژه حاشیه خلیج‌فارس بود.
وی می‌گوید: به عنوان مثال، اینکه معین خودرو ایرانیان توانسته صدرنشین واردات خودرو در پنج ماه امسال باشد، ارتباط مستقیم با وجود خودروهای مازاد بر مصرف در کشورهای حاشیه خلیج فارس دارد. به گفته این فعال عرصه واردات، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس علاقه زیادی به محصولات تویوتا دارند و از طرفی، با توجه به اینکه این خودروساز ژاپنی از تیراژ فراوانی برخوردار است، واردات زیادی به این کشورها انجام می‌شود. این هم که معین خودرو ایرانیان توانسته در پنج ماه امسال بیش از ۴هزار و ۵۰۰ دستگاه خودرو وارد کند، بیشتر با همین موضوع در ارتباط است. در واقع وجود خودروهای مازاد بر مصرف تویوتا در کشورهای حاشیه خلیج فارس، سبب شده واردکنندگان این برند به بازار ایران، با مشکل عرضه مواجه نباشند، در حالی که این موضوع برای برخی دیگر از برندها مخصوصا کره‌ای‌ها صادق نیست.
واردات خودرو از تویوتا تا هاوال
اما چهار واردکننده اصلی خودرو به کشور، چه برندهایی را وارد می‌کنند؟ در این بین، معین خودرو ایرانیان محصولاتی از تویوتا و هوندا را به کشور می‌آورد. طبق آنچه در سامانه یکپارچه تخصیص خودروهای وارداتی آمده، این شرکت علاوه بر محصولات بنزینی، مدل‌های هیبریدی و برقی هم وارد کرده است. تویوتا کرولا، تویوتا لوین (هیبرید)، هوندا وزل و هوندا برقی ENS۱ محصولاتی هستند که معین خودرو ایرانیان در پنج ماه ابتدایی امسال وارد کرده است. در این بین، قیمت هوندا وزل مدل ۲۰۲۳، ۲میلیارد و ۴۷۵ میلیون تومان تعیین شده است. این خودرو البته در بازار آزاد سه میلیارد و ۹۰۰میلیون تومان قیمت دارد. دیگر خودروی وارداتی معین خودرو یعنی تویوتا کرولا با موتور ۱۲۰۰سی سی، کمتر از دو میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان قیمت دارد.
پس از معین خودرو، این سایپاست که توانسته بیشترین حجم واردات خودرو در پنج ماه امسال را به خود اختصاص دهد. این شرکت توانسته در پنج ماه امسال بالغ بر سه‌هزار و ۱۰۰ دستگاه خودرو وارد کند که همه چینی و بیشتر مدل چانگان هستند. قیمت چانگان CS ۳۵ پلاس تیپ ۳ در نمایندگی‌های سایپا، یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان است اما در بازار قیمتی یک میلیارد و ۶۵۰میلیونی دارد. دیگر چانگان وارداتی سایپا یعنی مدل CS ۵۵ پلاس ۱.۵ لیتر توربو در نمایندگی‌های این شرکت یک میلیارد و ۵۰۰میلیون تومان قیمت دارد اما در بازار باید دو میلیارد و ۱۵۰میلیون تومان (برای مدل ۲۰۲۴ آن) هزینه کرد. از سایپا که بگذریم، کرمان موتور به عنوان یکی از بزرگ‌ترین خودروسازان بخش خصوصی کشور، رده سوم جدول واردات پنج ماه امسال خودرو را به خود اختصاص داده است.
این شرکت‌هزار و ۵۱۷ دستگاه خودرو در بازه زمانی تحت بررسی وارد کرده که شامل مدل‌های کره‌ای و چینی است. خودروهای وارداتی کره‌ای کرمان موتور را هیوندایی تشکیل می‌دهند. مدل‌های کره‌ای وارداتی هیوندایی شامل کرتا، اکسنت، کونا، النترا و توسان است. این شرکت همچنین خودرویی برقی به نام ایگل را نیز وارد می‌کند که چینی است.
در نهایت اما بهمن موتور نیز رده چهارم جدول پنج ماهه واردات خودرو را به خود اختصاص داده است، شرکتی که تنوع بالایی در واردات دارد. محصولات وارداتی این شرکت زیر نظر زیرمجموعه واردکننده آن به بی‌ام کارز وارد می‌شوند. هونگچی، هاوال، بستیون (به عنوان مدل‌های چینی) و کوراندو (خودرویی کره‌ای) محصولات وارداتی کرمانی‌ها به شمار می‌روند. در این بین، لوکس‌ترین محصول وارداتی گروه بهمن، هونگچی نام دارد که از آن با نام رولزرویس چینی یاد می‌شود. این خودرو در دو مدل برقی و بنزینی وارد شده است. مدل بنزینی آن بیش از دو میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان قیمت دارد.