مركز پژوهش‌هاي مجلس گزارش داده كه با وجود بالا بودن ضريب نفوذ اينترنت در كشور كه امكان حضور در اين فضا براي درصد بالايي از مردم را فراهم مي‌كند اما كيفيت پايين اينترنت، وجود اختلال، محدوديت در اينترنت و سرعت پايين آن و همچنين ضعف در امنيت الكترونيكي، حضور در اينترنت را با چالش مواجه كرده است.
گزارش اين مركز كه با عنوان «پويايي‌شناسي مسائل و نابساماني‌هاي فضاي مجازي در ايران» منتشر شده وضعيت اينترنت و فضاي مجازي در ايران را از چند شاخص بررسي و موشكافي كرده و معتقد است كه «اثر مخرب رسانه‌ها و تصويرسازي‌ها» به دليل آن چيزي است كه «شكاف مهارت‌هاي ديجيتال در مردم و همچنين استفاده زياد از پيام‌رسان‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي خارجي در مقايسه با پيام‌رسان‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي داخلي» ساخته است. بازوي پژوهشي مجلس همچنين آنچه «شيوع توليد محتواي نامناسب» خوانده شده را نيز مرتبط با «شكاف مهارت‌هاي ديجيتال در مردم و كيفيت اينترنت» مي‌داند.
ضريب نفوذ پايين اينترنت در ايران
مركز پژوهش‌هاي مجلس در گزارش خود به گزارش اتحاديه بين‌المللي مخابرات از ضريب نفوذ اينترنت در ايران در سال 2022 پرداخته و مي‌نويسد: «طبق اين گزارش ضريب نفوذ اينترنت در ايران برابر با 81.7 درصد عنوان شده كه اين رقم در مناطق روستايي و شهري متفاوت است و در مناطق روستايي 65.7 درصد و در شهرها 82.6 درصد بوده است.» اين در حالي است كه بر اساس داده‌هاي اين وبگاه، ضريب نفوذ اينترنت در كشورهايي مانند امارات متحده عربي، عربستان، تركيه و عمان، كره جنوبي بالاتر بوده كه نشان مي‌دهد وضعيت بهتري از ايران در اين زمينه دارند.
به‌طور مثال اين شاخص براي كشور امارات و عربستان 100 درصد، براي عمان 97.8 درصد و براي تركيه 83.4 درصد بوده است. اين گزارش معتقد است كه وضعيت ايران چندان در شاخص ضريب نفوذ اينترنت «بد» نيست اما در عين حال فاصله زيادي ميان ضريب نفوذ اينترنت پهن باند ثابت و سيار در كشور وجود دارد. بر اساس آمار برخط وبگاه اتحاديه بين‌المللي مخابرات، در سال 2022، ميانگين جهاني ضريب نفوذ اينترنت پهن باند ثابت 17.6 درصد بوده، اما ايران با 12.3 درصد اشتراك پهن باند ثابت، از ميانگين جهاني پايين‌تر است و اين در حالي است كه در كشورهايي مانند امارات متحده عربي 40 درصد، در عربستان 37 درصد، در تركيه 22.3 درصد، در كره 45.4 درصد و در ژاپن 37.2، مشتركين اينترنت پهن باند ثابت آنها بيشتر از ميانگين جهاني است.
سرعت لاك‌پشتي اينترنت ايران
مركز پژوهش‌هاي مجلس مي‌گويد سرعت اينترنت در بخش اينترنت ثابت فاصله زيادي با ميانگين جهاني دارد و در مقايسه با كشورهاي ديگر، بر اساس آمار وبگاه شاخص جهاني آزمون سرعت رتبه ايران نسبت به كشورهاي ديگر، پايين‌تر است و فاصله زيادي با آنها ديده مي‌شود. همين‌طور بايد گفت كه هرچند در همه كشورها سرعت اينترنت در پهن باند سيار بيش از پهن باند ثابت است، اما اين اختلاف در ايران بيش از دو برابر است
رتبه پايين ايران در شاخص خدمات الكترونيك
گزارش 2022 سازمان ملل در «شاخص توسعه دولت الكترونيك» نشان مي‌دهد كه هرچند رتبه ايران در هر دو زيرشاخص سرمايه انساني و زيرساخت مخابراتي بالاتر از ميانگين است، اما در زيرشاخص خدمات برخط هم در سطح منطقه‌اي و هم در سطح جهاني، جايگاه ضعيف‌تري دارد و از ميانگين، پايين‌تر است. در زيرشاخص‌هاي مشاركت الكترونيك نيز، هم در سطح منطقه و هم در سطح جهاني و در تمامي اركان آن، ايران رتبه پاييني دارد. همچنين در گزارش 2022«شاخص جهاني كيفيت ديجيتال» كه توسط شــركت سورفشارك منتشر شده، دولت الكترونيك به عنوان يكي از زيرشاخه‌ها در نظر گرفته شده كه در اين زيرشاخص، ايران رتبه 79 را از بين 118 كشور جهان داشته است كه پايين‌تر از ميانگين جهاني است.
انتقاد از وعده‌ها و اظهارات عجيب زارع پور
مركز پژوهش‌ها عنوان كرده كه بر اساس آمار جهاني، ايران در زيرشاخص خدمات برخط دولت الكترونيك جايگاه ضعيفي دارد و اين در حالي است كه در گزارش‌هاي مختلف مسوولان كشور اشاره مي‌شود كه درصد بالايي از خدمات دستگاه‌هاي اجرايی به‌صورت برخط انجام مي‌شود.
براي مثال وزير وقت ارتباطات و فناوري اطلاعات در 4 اسفندماه سال 1401 مطرح كرد: «100 درصد خدمات دستگاه‌هاي اجرايي در سال 1402 به‌صورت برخط انجام خواهد شد» و يا گفته شده كه در سال 1401«93 درصد از دستگاه‌هاي اجرايي به پنجره ملي خدمات دولت هوشمند متصل شده‌اند و حداقل 30 درصد خدماتشان را از اين طريق ارايه مي‌كنند. يا ايشان در سخنراني بهمن‌ماه سال 1402 در اجلاس وزراي ديجيتال كشورهاي عضو شانگهاي مطرح كرد كه «دولت ايران ۲۰۱ خدمت عمومي و ۷۳۴ خدمت ويژه را از حوزه قضايي و كشاورزي تا حوزه آموزش، بهداشت و فرهنگ به‌صورت الكترونيكي ارايه كرده است.»
همچنين بر اساس ماده (۱۰۴) برنامه هفتم توسعه، هدف كمي در پايان اين برنامه در ارتباط با شاخص توسعه دولت الكترونيك، رسيدن به رتبه 61 است كه با توجه به رتبه 91 در سال 2022، همچنان فاصله زيادي تا رسيدن به وضعيت مطلوب وجود دارد. با توجه به اين ارقام و اعداد، رتبه پايين ايران در بخش خدمات برخط دولت الكترونيك جاي تأمل دارد.
وضعيت بحراني ايران
بر اساس گزارش 2021«شاخص شــكاف مهارت‌هاي ديجيتال» كه توسط شركت ويلي منتشر شده، رتبه ايران در شاخص مهارت ديجيتال از بين 134 كشور، 81 و امتياز آن 4.4 بوده است. همچنين ايران در زيرشاخص نهادهاي مهارت‌هاي ديجيتال رتبه 82 و امتياز 4 در زيرشاخص پاسخگويي ديجيتال رتبه 73 و امتياز 4.5، در زيرشاخص پشتيباني دولت رتبه 89 و امتياز 3.5، در زيرشاخص عرضه و تقاضا و رقابت‌پذيري رتبه 110 و امتياز 4.2، در زيرشاخص اخلاق و صحت داده رتبه 61 و امتياز 6.4 و در زيرشاخص شدت تحقيق رتبه 35 و امتياز 5.2 را دارد.
اين در حالي است كه در مقايسه با برخي كشورها مانند تركيه (رتبه 79)، عربستان سعودي (رتبه 28)، امارات متحده عربي (رتبه 2)، عمان (رتبه 25)، كويت (رتبه 67) ايران نسبت به كشورهايي مانند امارات متحده عربي و يا عربستان و عمان رتبه پايين‌تري را در منطقه دارد.
هجوم مردم به اينستاگرام
مركز پژوهش‌ها با استناد به نظرسنجي ايسپا در بهمن‌ماه سال گذشته عنوان كرده كه 46.5 درصد ايرانيان از اينستاگرام؛ 35.3 درصد از واتساپ، 34.6 درصد از تلگرام استفاده مي‌كنند و ميزان استفاده از پيام‌رسان‌هاي داخلي بسيار كم است. مطابق اين نظرسنجي كاربران ايتا 25.2 درصد، روبيكا 24.1 درصد، بله 8.7 درصد بوده‌اند و ميزان استفاده از ساير پيام‌رسان‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي كمتر از 7 درصد است.
از مهم‌ترين چالش‌هاي پيش‌روي پيام‌رسان‌ها و رسانه‌هاي اجتماعي داخلي مي‌توان به محدوديت ترافيكي، اعتمادپذيري پايين، قابليت‌هاي نسبي محدود، محدوديت در كاربرپسندي و شخصي‌سازي به‌طوركلي جنبه‌هاي فني، محدوديت شبكه و امكان ارتباط با كاربران جهاني و موارد ديگر اشاره كرد.
همانطور كه آمار نيز نشان مي‌دهند، سه مورد اول پيام‌رسان‌ها و رسانه‌هاي اجتماعي كه بيشترين كاربران ايراني در آن حضور دارند، همگي پيام‌رسان يا رسانه اجتماعي خارجي و غيربومي هستند كه در ايران فيلتر هستند و روي انگيزه استفاده از فيلترشكن و نصب آن اثرگذار است و به محدوديت دسترسي به اينترنت اشاره مي‌كند. همچنين به‌طور خاص اينستاگرام بيشترين استفاده را در بين كاربران ايراني دارد.