وزارتخانه‌های خارجه چین و روسیه روز سه‌شنبه در بیانيه‌هايی اعلام کردند ولادیمیر پوتین، ريیس‌جمهور روسیه این هفته به چین سفر خواهد کرد و با شی جین‌پینگ، رهبر این کشور دیدار خواهد داشت.
سخنگوی وزارت خارجه روسيه در بیانیه‌ای گفت که پوتین پنجشنبه و جمعه در پکن خواهد بود. این اولین سفر رهبر روسیه به خارج از کشور از زمان انتخاب مجدد او در ماه مارس و دومین سفرش در 6 ماهه گذشته به چین است. وانگ ونبین، سخنگوی وزارت امور خارجه چین در نشستی خبری گفت که شی جین‌پینگ با پوتین در مورد روابط دوجانبه، همکاری در زمینه‌های مختلف و مسائل بین‌المللی و منطقه‌ای مورد علاقه مشترک تبادل‌نظر خواهد کرد. کرملین نیز اعلام کرد که رهبران دو کشور در مورد مشارکت همه‌جانبه و همکاری راهبردی خود بحث، زمینه‌های کلیدی توسعه همکاری روسیه و چین را تعریف و در مورد مسائل بین‌المللی و منطقه‌ای تبادل‌نظر خواهند کرد.
کرملین نیز اعلام کرد که آنها همچنین اعلامیه مشترکی را پس از مذاکرات امضا خواهند کرد و در مراسمی به مناسبت 75 سالگی روابط دیپلماتیک بین دو کشور شرکت خواهند کرد. در این بیانیه افزوده شده است که پوتین با نخست‌وزیر، لی کیانگ -مقام دوم چین- دیدار و برای نمایشگاه تجاری و سرمایه‌گذاری به شهر هاربین در شمال شرقی این کشور سفر خواهد کرد. تحلیلگران می‌گویند که از زمانی که غرب با تحریم‌های بی‌سابقه‌ای روسیه را به دلیل حمله نظامی خود به اوکراین تحریم کرد، این کشور به طور فزاینده‌ای به چین به عنوان یک راه نجات حیاتی اقتصادی وابسته است. پکن انتقادات غرب در مورد روابط خود با مسکو را رد کرده و از شراکت «بدون محدودیت» خود استقبال کرده است، زیرا از واردات ارزان انرژی روسیه و دسترسی به منابع طبیعی عظیم، ازجمله حمل و نقل گاز ثابت از طریق خط لوله «قدرت سیبری» برخوردار است، اما از آنجایی که این مشارکت اقتصادی در غرب مورد بررسی قرار می‌گیرد، بانک‌های چینی از ترس تحریم‌های امریکا که ممکن است ارتباط آنها را با سیستم مالی جهانی قطع کند، شروع به چرخش فعالیت خود روی کسب و کارهای روسیه کرده‌اند.
مشارکتی «بدون محدودیت»
پکن از مسکو در درگیری‌های اوکراین حمایت سیاسی کرده است و به صادرات ماشین‌آلات، لوازم الکترونیکی و سایر اقلامی که به ماشین جنگی روسیه کمک می‌کنند، ادامه داده است. چین بازار صادراتی تامین انرژی قابل توجهی است که خزانه کرملین را پر نگه می‌دارد. پکن به دنبال این است که خود را در مناقشه اوکراین بی‌طرف جلوه دهد، اما در مخالفت با غرب، روابط خود را با روسیه «بدون محدودیت» اعلام کرده است.
طرفین همچنین مجموعه‌ای از رزمایش‌های نظامی مشترک برگزار کرده‌اند. این درحالی است که چین به‌طور مداوم با تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه در واکنش به کارزار فتح دو ساله‌اش علیه اوکراین مخالفت کرده است. این دو کشور بزرگ اقتدارگرا به‌طور فزاینده‌ای با دموکراسی‌های غربی و ناتو درگیر هستند و در عین حال به دنبال نفوذ در آفریقا، خاورمیانه و امریکای جنوبی هستند. سفر پوتین درست چند روز قبل از مراسم تحلیف ویلیام لای چینگته در روز دوشنبه در مقام ريیس‌جمهور بعدی تایوان انجام می‌شود. تایوان جزیره‌ای خودگردان است که چین آن را قلمرو خود می‌داند و تهدید می‌کند در صورت لزوم با زور آن را به خاک خود ضمیمه می‌کند. شی هفته گذشته از یک سفر پنج روزه اروپایی، سفری که در جریانش در مجارستان و صربستان، کشورهایی که به روسیه نزدیک هستند، توقف داشت، بازگشت.
الکساندر گابویف، مدیر مرکز اوراسیا کارنگی روسیه، به خبرگزاری فرانسه گفت: روس‌ها از چین می‌خواهند که اقدامات بیشتری برای حمایت از آن انجام دهد، کاری که چین تمایلی به انجام آن ندارد، زیرا نمی‌خواهد روابط خود با غرب را به خطر بیندازد. براساس آمار گمرکات چین، تجارت بین پکن و مسکو از زمان حمله روسیه به اوکراین که پکن هرگز آن را محکوم نکرد، رونق گرفت و در سال 2023 به 240 میلیارد دلار رسید. با این حال، پس از اینکه واشنگتن قول داد به دنبال موسسات مالی تسهیل‌کننده مسکو باشد، صادرات چین به روسیه در ماه‌های مارس و آوریل کاهش یافته است. این درحالی است که پکن با درخواست‌های فزاینده‌ای برای جدا شدن از روسیه مواجه است، وگرنه متحمل عواقبی می‌شود که اقتصاد در حال تقلایش ممکن است به خوبی از پس آن برنياید. الیزابت ویشنیک، دانشمند تحقیقاتی ارشد در مرکز تحلیل نیروی دریایی CNA، به خبرگزاری فرانسه گفت: «بانک‌های چینی نگران هزینه‌های شهرت هستند، زیرا به دنبال جلوگیری از تحریم‌های بزرگ می‌باشند. در واقع، بانک‌های مرکزی چین باتوجه به مشکلات اقتصادی داخلی، می‌خواهند از این سناریو اجتناب کنند.
سفر پوتین پس از انتخابات به پکن بازتاب سفر شی به روسیه پس از انتصاب مجدد او به عنوان رهبر در سال گذشته است. کارشناسان انتظار دارند که نشست بسیار نمادین این هفته منجر به انتقاد از شراکت «بدون محدودیت»، امضای برخی معاملات و تعهدات برای افزایش تجارت شود. به گفته تحلیلگران، رهبر روسیه به خوبی می‌داند که پکن همچنان مصمم به حمایت از مسکو است، زیرا سیاست‌گذاران چینی آن را به عنوان یک سنگر حیاتی در برابر غرب و متحدی حیاتی در مبارزه با نظم جهانی به رهبری ایالات‌متحده می‌دانند. گابوف، تحليلگر مسائل روسیه در موسسه کارنگی گفت که روس‌ها بیش از حد احساساتی و ساده‌لوح نیستند. آنها درک می‌کنند که روابط با غرب چقدر برای چین ضروری است. آنها می‌دانند که چین غرب را رها نمی‌کند.
تکیه به برادر بزرگ‌تر
18 اکتبر که شی جین‌پینگ با ولادیمیر پوتین در اجلاس کمربند و جاده ملاقات کرد، عکاس‌ها بر فشردن دست‌ها و لبخندهای دو طرف متمرکز شدند. اما این دو مرد و رهبران دو ابرقدرت جهانی، هرگز با هم مساوی نیستند. اقتصاد روسیه رو به وخامت است، زیرا در فوریه 2022 به اوکراین حمله کرد و تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار گرفت. براساس گزارش مجله فوربس، این جنگ 167 میلیارد دلار برای روسیه هزینه داشته است.
تلفات سربازان روسی در جنگ هم بالا گزارش شده است. این بدان معناست که دولت باید میلیاردها روبل به خانواده‌های سربازان کشته و زخمی پرداخت کند. علاوه بر این، هشتصد هزار روس برای اجتناب از سربازی به خارج از کشور گریختند که بسیاری از آنها تحصیلکرده‌ترین و واجدشرایط‌ترین افراد کشور بودند. اقتصاد چین بسیار بزرگ‌تر از روسیه است و این شکاف در حال افزایش است. این جنگ به قیمت پایان ارتباط با بهترین مشتری نفت و گاز روسیه -اتحادیه اروپا- تمام شده است.
صدها شرکت غربی از بازار روسیه خارج شده‌اند، کارخانه‌های خود را تعطیل کرده‌اند یا آنها را رها کرده‌اند. در چنین شرایطی، چین بیشترین سود را از نظر اقتصادی داشته است. در سال جاری، تجارت دوجانبه از 200 میلیارد دلار فراتر خواهد رفت که از رکورد قبلی 190 میلیارد دلاری در سال 2022، زمانی که چین بزرگ‌ترین مشتری انرژی روسیه شد، بیشتر است. در هشت ماهه اول سال جاری، روسیه 75 میلیون تن نفت به چین فروخت که افزایش 25درصدی نسبت به مدت مشابه در سال 2022 نشان می‌دهد.
روسیه به عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت چین از عربستان‌سعودی پیشی گرفته است. نفت را با تخفیف می‌خرد، زیرا بسیاری از بازارها به روی روسیه بسته هستند. در هشت ماهه اول سال جاری، صادرات چین به روسیه با 2/63درصد افزایش به 8/71 میلیارد دلار رسید. زمانی که تقاضا در بسیاری از بازارهای صادراتی چین ضعیف بود، این امر در روسیه بسیار مورد استقبال قرار گرفت.
براساس داده‌های شرکت تحلیلی اوتواستات، خودروهای وارداتی چینی 49درصد از بازار روسیه را در ژوئن به خود اختصاص دادند، درحالی که سهم قبل از جنگ در ژوئن 2021 تنها هفت درصد بود. براساس آمار چین، صادرات خودروهای سواری چین به روسیه در سه فصل اول سال جاری بیش از شش برابر شده و به 640 هزار دستگاه رسیده است. علاوه بر این، شرکت‌های خودروسازی چینی با مونتاژ خودرو در کارخانه‌هایی که ازسوی شرکت‌های خارجی مانند رنو و نیسان تخلیه شده‌اند، فروش خود را در روسیه افزایش می‌دهند. شش کارخانه در روسیه که قبلا متعلق به خودروسازان اروپایی، ژاپنی و امریکایی بود که خودروهای خود را مونتاژ می‌کردند، اکنون مدل‌های چینی تولید می‌کنند یا برنامه‌هایی برای این کار دارند. از 10 برند برتر از نظر سهم بازار در روسیه، شش برند، از جمله هاوال، چری و جیلی، چینی هستند.
در سال گذشته، چین بیش از 500 میلیون دلار نیمه هادی به روسیه فروخت که از 200 میلیون دلار در سال 2021 افزایش یافته است. طبق تخمین بانک فنلاند، چین در حال حاضر حدود نیمی از واردات روسیه را به خود اختصاص می دهد، درحالی که یک‌چهارم قبل از جنگ افزایش یافته است. موسسه اقتصادهای نوظهور پکن با محکوم نکردن حمله روسیه، غرب را خشمگین کرده است، اما این کشور بارها گفته است که به ماشین جنگی روسیه کمک نکرده است. براساس داده‌های گمرک روسیه، چین، پهپاد، کلاه‌خود، جلیقه، رادیو، وسایل نقلیه و تجهیزات ساختمانی صادر کرده که همگی اقلامی با کاربرد دوگانه هستند که ارتش می‌تواند از آنها استفاده کند. به عقیده مارک اونیل، نویسنده و تحلیلگر مسائل چین، مزیت دیگر پکن بر مسکو این است که یوان به‌طور گسترده در روسیه به عنوان پرداختی برای تجارت پررونق توسط افراد و شرکت‌ها استفاده می‌شود. چین می‌خواهد استفاده بین‌المللی از پول خود را افزایش دهد. در نشست اخیر دو رهبر در پکن، پوتین از دریافت حمایت سیاسی و دیپلماتیک شی خرسند شد.
آن سفر، اولین سفر بزرگ او به خارج از روسیه از زمانی بود که دادگاه کیفری بین‌المللی در ماه مارس حکم بازداشتش را به دلیل ربودن دسته جمعی کودکان اوکراینی صادر کرد.
پوتین در سخنرانی خود پروژه‌های بسیاری را که روسیه و چین می‌توانند در آنها همکاری کنند، بیان کرد. با این حال، در طول سفر رهبر روسیه هیچ موردی از جمله خط لوله «قدرت سیبری 2» که گاز را به چین می‌رساند تا جایگزین بازارهایی شود که روسیه در اروپا از دست داده بود، به امضا نرسید. بدیهی است که روسیه بسیار بیشتر به چین نیاز دارد تا چین به روسیه. در ماه اکتبر، دولت روسیه اعلام کرد که قصد دارد 8/10 تریلیون روبل (108 میلیارد دلار امریکا) را برای دفاع در سال 2024 هزینه کند که سه برابر مبلغی است که در سال 2021، یک سال قبل از حمله اختصاص داده شده بود. بودجه روسیه برای سال 2024 هزینه‌های دفاعی را به شش درصد تولید ناخالص داخلی رسیده است. پس باید شرکای قوی و دوستان قدیمی را همچنان کنار خود نگه دارد تا بتواند در جنگ اوکراین سرپا بایستد. / احسان پناه‌بر