با گذشت 5 سال از اجرای قانون جدید چک و الزام بانک‌ها برای صدور چک دیجیتال، حالا این کار در دولت سیزدهم نهایی و اجرا شده و مشتریان بانک‌ها می‌توانند به‌جای قرارگذاشتن با یکدیگر و مبادله نسخه فیزیکی چک، آنلاین چک صادر کنند و در اختیار همدیگر قرار دهند.
اتفاق مهم دیگر که انتظار می‌رود به‌زودی در کل شبکه بانکی اجرایی شود، امکان نقد کردن چک‌ها به‌صورت آنلاین است، چرا که تا پیش از این نقد کردن چک‌ها فقط درون سامانه‌های اینترنتی هر بانک انجام می‌شد و مشتریان نمی‌توانستند چک دیگر بانک‌ها را نقد و به‌حساب مشتریان واریز کنند. حالا اما این مشکل هم حل شده و یک بانک تخصصی با همکاری بانک مرکزی پیشگام شده که انتظار می‌رود به‌زودی بقیه بانک‌ها هم این مسیر را طی کنند.
چگونه چک دیجیتال بگیریم؟
حسین امین‌زاده، معاون فناوری و عضو هیأت عامل بانکی که در زمینه چک دیجیتال پیشقدم شده است، در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: اسفند سال گذشته بود که از امکان صدور و انتقال و نقدکردن چک الکترونیکی بانک رونمایی کردیم و این خدمت به سبد محصولات در بستر اینترنت بانک اضافه شد. او درباره روند استفاده از چک الکترونیک یا همان چک امن دیجیتال (چکاد) می‌افزاید: هر مشتری تنها یک‌بار به شعبه بانک مراجعه و درخواست خود را مبنی بر امکان استفاده از این چک را ارائه می‌دهد و بعد از آن دیگر هیچ نیازی به مراجعه به شعبه نیست و همه مراحل بعدی به‌صورت آنلاین و در اینترنت‌بانک انجام می‌شود.
این مدیر ارشد شبکه بانکی توضیح می‌دهد: چک الکترونیکی ضمن داشتن ویژگی‌های چک فیزیکی، دارای امنیت کاملا تضمین‌شده است و در این مرحله مشتریان بانک می‌توانند با صدور و ثبت آنلاین چک الکترونیک آن را در اختیار دیگران قرار دهند. امکان جدید هم این است که این بانک چک‌های الکترونیک سایر بانک‌ها را خواهد پذیرفت. البته در حال حاضر دیگر بانک‌ها قادر به پذیرش چک‌های الکترونیک همدیگر و کارسازی در چکاوک نیستند.
چگونه چک دیجیتال را وصول کنیم؟
امین‌زاده در پاسخ به این سؤال که وصول وجه چک به چه نحوی صورت می‌گیرد؟ گفت: هر مشتری وقتی چک الکترونیک را دریافت کند، می‌تواند آن را همانند مراحل ثبت چک فیزیکی در ابزار اینترنت بانک ثبت و تأیید کند که پس از آن چک یادشده در کارتابل مشتری قرار می‌گیرد. در این مرحله اگر مشتری خواهان واریز وجه چک به‌حساب خودش باشد، نیازی به حضور در شعبه ندارد و وجه چک به محض درخواست نقدشوندگی به‌حساب مشتری واریز خواهد شد اما اگر بخواهد وجه چک را به‌صورت نقد دریافت کند، کافی است به نزدیک‌ترین شعبه بانک مراجعه کند.
او در عین حال می‌افزاید: علاوه بر امکان نقدشوندگی آنلاین و غیرحضوری چک دیجیتال در خدمت جدید مشتری می‌تواند چک دریافتی را از طریق حساب کاربری‌اش در اینترنت‌بانک به شخص دیگری واگذار کند و نیازی به مراجعه به شعبه یا ملاقات حضوری برای انتقال چک مورد نظر نخواهد بود.
معاون فناوری بانک کشاورزی می‌گوید: در حال حاضر اکثر بانک‌ها امکان صدور چک الکترونیکی را دارند و تنها تفاوت اینجاست که بقیه بانک‌ها امکان کارسازی و نقد کردن چک دیگر بانک‌ها را ندارند و برای وصول چک‌های الکترونیک خودشان نیز می‌باست به شعبه بانک مراجعه کنند اما این بانک موفق شده مسیر صدور تا کارسازی چک‌های دیگر بانک‌ها را آنلاین و غیرحضوری کند.
چک فیزیکی عملا حذف می‌شود؟
امین‌زاده در پاسخ به پرسش همشهری درباره امنیت چک‌های الکترونیکی تأکید می‌کند: هر برگ چکی که به‌صورت آنلاین صادر می‌شود، همانند نسخه فیزیکی چک‌ها به‌صورت سیستمی از سامانه‌های پیچک و صیاد بانک مرکزی استعلام خواهد شد. علاوه بر این به‌دلیل استفاده از امضای دیجیتال امنیت چک‌های الکترونیکی کاملا تضمین‌شده و مطمئن خواهد بود، همچنین استفاده‌کنندگان از چک‌های الکترونیکی دیگر با مشکلاتی نظیر جعل، هک‌شدن و یا مفقود شدن نسخه فیزیکی مواجه نخواهند شد.
این مدیر بانکی با خوب توصیف‌کردن استقبال مشتریان بانک از چک الکترونیک تأکید می‌کند البته هنوز هم برخی به لحاظ روانی خواهان چک به‌صورت فیزیکی هستند اما با آموزش و فرهنگسازی پیش‌بینی می‌شود تا ظرف ۳سال آینده کاملا چک فیزیکی حذف و یا سهم آن به حداقل برسد.
با موبایل چک را نقد کنید
او در پاسخ به این پرسش خبرنگار ما که آیا امکان صدور و انتقال چک‌های الکترونیک با همراه بانک وجود دارد یا نه؟ گفت: نسخه همراه بانک چک الکترونیک ماه آینده عملیاتی خواهد شد و مشتریان در بستر یک سوپراپلیکیشن می‌توانند چک دیجیتال صادر، کارسازی و یا منتقل کنند. امین‌زاده درباره مسیری که مشتریان باید برای گرفتن امضای دیجیتال طی کنند هم توضیح می‌دهد: گرفتن امضای دیجیتال ساده است و با اپلیکیشن مربوطه فرایند احراز هویت غیرحضوری مشتریان صورت گرفته و سپس امضای دیجیتال برای آنها صادر می‌شود.
برگشت چک به‌صورت آنلاین
سؤال دیگر این است که درصورتی که چک دیجیتال برگشت بخورد، آیا دادگاه‌های نسخه الکترونیک را برای طرح دعاوی قبول می‌کنند؟ معاون فناوری بانک یادشده می‌گوید: هم‌اکنون هم نسخه فیزیکی چک‌ها در شعبه مبدا باقی می‌ماند و با الکترونیکی‌شدن دسته چک‌ها هم اگر حساب مشتری کسری موجودی داشته باشد، چک صادره برگشت خواهد خورد و برای طرح دعاوی در دادگاه‌ها، فرم برگشت چک در اختیار مشتری قرار می‌گیرد و مورد قبول دادگاه‌ها خواهد بود. او با اشاره به فراگیرشدن تدریجی چک دیجیتال در شبکه بانکی تأکید می‌کند: این یک اقدام مهم در راستای اجرای قانون جدید چک که مورد تأکید مجلس بوده حساب می‌آید چراکه به بسیاری از دغدغه‌های مردم ازجمله خطر مفقود شدن، جعل چک یا خط‌خوردگی پایان می‌دهد و در هر ساعت از شبانه روز می‌توان چک دیجیتال را صادر و ثبت و به بانک برای نقد شدن واگذار کرد.
قانون چه می‌گوید؟
براساس قانون جدید چک مصوب سال۱۳۹۷، قوانین و مقررات مرتبط با چک حسب مورد، راجع به چک‌هایی که به شکل الکترونیکی صادر می‌شوند، لازم‌الرعایه است و بانک مرکزی مکلف است ظرف مدت یک‌سال پس از اجرای این قانون، اقدامات لازم درخصوص چک‌های الکترونیکی را انجام داده و دستورالعمل‌های لازم را صادر کند.
بانک‌ها هم وظیفه دارند برای ارائه دسته چک به مشتریان خود، صرفا از طریق سامانه صیاد نزد بانک مرکزی اقدام کنند که این سامانه پس از اطمینان از صحت مشخصات متقاضی با استعلام از سامانه نظام هویت‌سنجی الکترونیکی بانکی و نبود ممنوعیت قانونی، حسب مورد نسبت به دریافت گزارش اعتباری از سامانه ملی اعتبارسنجی، یا رتبه‌بندی اعتباری مشتریان قدام و متناسب با نتایج دریافتی، سقف اعتبار مجاز متقاضی را محاسبه و به هر برگه چک شناسه یکتا و مدت اعتبار اختصاص می‌دهد. البته حداکثر مدت اعتبار چک از زمان دریافت دسته چک ۳سال است و چک‌هایی که تاریخ مندرج در آنها پس از مدت اعتبار آن باشد، مشمول این قانون نمی‌شوند.
چک دیجیتال چیست؟
۲۱ آبان ۱۴۰۱ بانک مرکزی از خدمت نوین «چک الکترونیک» رونمایی کرد. چک دیجیتال نوع جدیدی از چک است که سرعت، دقت و امنیت بیشتری در عملکرد و نقدشوندگی نسبت به چک‌های کاغذی دارد و تمام قوانین چک کاغذی برای آن قابل اجراست و با یک امضای الکترونیکی اعتبار پیدا می‌کند. امنیت این چک‌ها هم از مسیر سامانه چکاد بانک مرکزی تضمین می‌شود و از مزایای چک الکترونیک می‌توان به سرعت زیاد در ثبت و پردازش چک‌های الکترونیکی، عدم‌نیاز به ارسال نسخه فیزیکی چک، حذف نگرانی افراد درخصوص ثبت چک در سامانه و امنیت بالا و عدم‌امکان سرقت یا تحریف چک اشاره کرد.
کارشناسان می‌گویند چک الکترونیکی خیلی امن‌تر از چک کاغذی است، چراکه نمی‌توان آن را تغییر داد یا به‌طور کلی منکر صدور آن شد، چرا که بانک مرکزی زیرساختی ایجاد کرده تا صادرکنندگان یا انتقال‌دهندگان چک از طریق امضای دیجیتال، احراز هویت و اعتبارسنجی شوند و همین امر بر امنیت چک‌های دیجیتال اضافه می‌کند. افزون بر اینکه دردسرهایی چون پشت‌نویسی و خط‌خوردگی چک وجود ندارد و صادرکننده چک درصورت مشاهده نخستین تخلف، می‌تواند چک را به‌راحتی مسدود کند.
۱۱ مزیت صدور و نقدکردن چک دیجیتال
۱- عدم‌محدودیت تعداد برگ چک
۲- عدم‌امکان تغییر در برگ چک الکترونیکی
۳- صرفه‌جویی در مصرف کاغذ
۴- اطلاع‌رسانی از وضعیت نقل‌وانتقالات چک
۵- حذف مراحل زمان‌گیر مثل جابه‌جایی، دسته‌بندی و حسابداری چک‌ها
۶- کارمزد و هزینه عملیاتی پایین‌تر
۷- مدیریت ریسک بهتر
۸- سرعت بالا فرایندهای صدور و پرداخت چک
۹- امکان آگاهی از گردش و مدیریت موجودی حساب
۱۰- امکان جایگزینی در تمامی معاملات
۱۱- مطلع شدن صاحب چک بعد از پرداخت وجه