در سال‌های اخیر شاهد آن بودیم که با بالا یا پایین آمدن قیمت دلار، قیمت کالا و خدمات در بازار کشور غیر قابل کنترل می‌شود. تحلیل‌های متعددی از قیمت دلار احتمالی دلار شنیده می‌شود. اغلب تحلیلگران اقتصادی با استناد با شاخص تورم، معتقدند که دلار در سال جدید احتمالا همپای تورم حرکت خواهد کرد و برخی نیز، از تاثیر سیاست داخلی و خارجی و به خصوص انتخابات آمریکا در نیمه دوم سال می‌گویند. با این حال، گزارش‌ها از میزان بازدهی بازارها در سال گذشته نشان می‌دهد که میزان بازدهی دلار در سال ۱۴۰۲ در حدود ۲۳.۵ درصد بوده است.
علت افزایش قیمت دلار چیست؟
در هفته های اخیر اخیر، شاهد افزایش قابل توجه قیمت دلار در بازار آزاد کشورمان بوده ایم. موضوعی که خود موجب افزایش قیمت و نوسان در دیگر بازارها نظیر بازار طلا نیز شده است. در افکار عمومی این سوال را مطرح می کنند که علت اوج گیری مجدد قیمت دلار، پس از یک دوره قابل توجه از سکون و پایداری در حوزه قیمت این ارز خارجی چیست؟ به نظر می رسد در پاسخ به این سوال، توجه به ۳ نکته ضروری است.
اول اینکه بخش قابل ملاحظه ای از چالش های ساختاری و نهادینه در اقتصاد ایران که در نوع خود در فضای کلی اقتصاد، ایجاد آشفتگی و نوسان می کنند، هنوز پابرجا هستند. به عنوان مثال، بانک های کشورمان هنوز روزانه چیزی بین ۵ تا ۷ هزار میلیارد تومان پولِ بی کیفیت تولید می کنند که این موضوع، خود نقش موثری در تشدید چالش نقدینگی در اقتصاد ایران و متعاقبا افزایش تورم و تحریک افزایش قیمت ارز، بازی می کند. در عین حال، اقتصاد ایران سال هاست که با چالش کسری بودجه نیز دست و پنجه نرم می کند که این مساله نیز در افزایش قیمت ارز نقشی محوری بازی کرده و می کند(برخی ارزیابی‌ها از کسری بودجه قریب به ۴۰۰ هزار میلیارد تومانی در اقتصاد ایران خبر می دهند).
این در حالی است که این چالش ها سال هاست که در فضای کلی اقتصاد ایران حاکم هستند و دولت های مختلف نیز راهکار جامع و پایداری را جهت مهار آن ها ارائه نکرده اند.
افزایش نرخ ارز و احتمال بروز تورم
آنچه واضح است اینکه افزایش قیمت دلار به معنی کاهش ارزش پول داخلی است و همین نکته است که همه را درراستای افزایش نرخ تورم آینده نگران کرده است. افزایش در قیمت ارز با افزایش هزینه‌های تولید خود را نشان می‌دهد. در واقع بسیاری از بنگاه‌های تولید واردکنندگان کالاهای واسطه‌ای هستند و بنابراین افزایش قیمت ارز یعنی افزایش هزینه هر واحد کالای وارداتی. اما باید توجه داشت که افزایش سطح قیمت‌ها در داخل میانگینی وزنی از قیمت‌های داخلی و البته رشد قیمتی ارز است. اگر سیاست‌های پولی و مالی کشور در جهت کنترل و کاهش تورم باشند و به گونه‌ای تنظیم شوند که افزایش سطح قیمت‌های داخلی کمتر از رشد قیمتی ارز باشد، در این صورت می‌توان انتظار داشت که عایدی حاصل از افزایش رقابت‌پذیری کالاهای داخلی به علت افزایش قیمت ارز بیش از فشار هزینه‌ای ناشی از افزایش هزینه‌های تولید باشد و اثر مثبت افزایش قیمت ارز بتواند سودآوری بنگاه‌های صادرکننده کالا را افزایش دهد. در واقع افزایش سطح قیمت‌ها از طریق دو عامل قیمت ارز و رشد نقدینگی تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. در صورتی که دولت ارزهای نگهداری‌شده در بانک مرکزی را به بازار روانه کند و بابت آن ریال دریافت کند می‌توان انتظار افزایش قیمت‌ها را داشت. همچنین به دلیل اینکه در ایران لنگر قیمتی و به عبارت دقیق‌تر انتظارات قیمتی بر قیمت ارز لنگر شده است، با افزایش این متغیر، سطح انتظارات قیمتی در جامعه به احتمال زیاد افزایش خواهد یافت و درنتیجه انتظار افزایش تورم از این کانال نیز دور از ذهن نیست.
تاثیر دلار بر قیمت کالاهای اساسی
می یابد. معمولا کاهش قیمت ها براساس کاهش قیمت دلار بسیار دیرتر از افزایش آن ها اتفاق میفتد و ممکن است چند هفته یا بیشتر طول بکشد. بنابراین تاثیر به سزایی در اقتصاد کشور ایران و معیشت مردم دارد. مهمترین بهانه ای که واردکنندگان و تولید کنندگان برای افزایش قیمت دارند، بالا رفتن قیمت ارز است. وقتی قیمت ارز پایین می رود، هفته ها یا ماه ها طول می کشد، که قیمت ها پایین بروند، اما وقتی قیمت ارز بالا می رود قیمت کالا طی یک روز افزایش قابل توجهی می یابد. با حذف ارزهایی مثل ارز دولتی و یا از نوع نیما رقابت در کشور شکل می گیرد، زیرا ایرانی هایی که خارج از کشور هستند، سرمایه خود را به داخل کشور منتقل می کنند. با پایین آمدن قیمت دلار در ۲ یا ۳ ماه آینده، قیمت مواد غذائی به شدت کاهش می یابد.
برخی از کالاها به دلیل کاربرد بیشتر مردم از آن ها، تاثیرات اساسی بر روی بازار عرضه و تقاضا می گذارند، که جزو کالاهای اساسی در نظر گرفته می شوند. در واقع این نوع کالاها، جزو اساسی ترین و اصلی ترین کالاها برای زندگی و معیشت مردم هستند. کالای اساسی به کالایی می گویند، که نیاز اساسی مشتری را تامین می کند.
افزایش نرخ دلار، قیمت کالاهای اساسی مثل مرغ، گوشت قرمز، تخم مرغ و لبنیات و غیره را که بر زندگی و معیشت مردم تاثیر می گذارد و باعث افزایش آن ها می شود. همچنین افزایش نرخ دلار، باعث نقدینگی سرگردان به فعالیت های غیرمولد برود و نیز سفته بازی را به دنبال دارد. افزایش نرخ دلار، سبب می شود که واحدهای تولیدی با حجم کمتری کالاهای اساسی که در داخل تولید می شود را بسازند، پس افزایش نرخ دلار بر کارگاه های تولیدی و صنعتی نیز تاثیر می گذارد. همچنین حجم صادرات و واردات کشور را به طور جدی، با اختلال ایجاد می کند و اقتصاد کشور را با زیان های فروانی مواجه می کند.
واحد پولی دلار از تاثیرگذارترین نرخ های ارز در کل دنیا است که روی کشور ایران و بسیار از کشورها تاثیر می گذارد. عواملی مانند عوامل سیاسی یا عواملی مثل اقتصاد بسیار تاثیرگذار است. افزایش یا کاهش دلار تاثیر مستقیمی بر روی افزایش یا کاهش قیمت کالاهای اساسی دارد. به نسبتی که نرخ دلار افزایش بیابد، قیمت های کالاهای اساسی افزایش یافته و با کاهش نرخ دلار قیمت کالاهای اساسی هم کاهش می یابد. همچنین افزایش نرخ دلار باعث می شود که قیمت کالاهای اساسی به سرعت افزایش یابد ولی با کاهش نرخ دلار ممکن است کاهش قیمت کالاهای اساسی چند هفته یا بیشتر طول بکشد./ آرمان امروز