در ماه‌های پس از حملات حماس به اسرائیل، درگیری‌ها در سراسر خاورمیانه گسترش یافته است. در مجموع، 10 کشور اکنون درگیر جنگ هستند. در غزه، سربازان اسرائیلی و حماس هنوز یکدیگر را می‌کشند؛ حتی در شرایطی که ۲میلیون نفر با قحطی روبه‌رو هستند. در آن سوی مرز با لبنان، حزب‌الله و اسرائیل درگیر یک جنگ کم‌رمق هستند.
حوثی‌ها در یمن به کشتی‌های باری حمله می‌کنند، بحران مالی در مصر تشدید شده است و آمریکا و انگلیس وارد صحنه درگیری شده‌اند. کشته شدن سه نظامی آمریکایی در اردن طی حمله اخیر شبه‌نظامیان عراقی می‌تواند جرقه درگیری بین آمریکا و ایران، بهعنوان حامی «محور مقاومت» را روشن کند.
اما در بحبوحه تلاش‌های فشرده دیپلماتیک به رهبری آمریکا و عربستان سعودی، یک توافق بزرگ در حال شکل‌گیری است که می‌تواند روند تحولات را تغییر دهد. طبق یافته‌های اکونومیست، این طرح پیشنهادی شامل آزادی زندانیان و تجدید نظر در سیاست اسرائیل است تا بتوان زمینه را برای تشکیل کشور مستقل فلسطینی فراهم کرد و سپس با تکیه بر تعهد اسرائیل به این پیشنهاد، بتوان از آن بهعنوان مبنای توافق بین اسرائیل و عربستان سعودی استفاده کرد. براین‌اساس دو طرف در ازای تضمین‌های امنیتی آمریکا باید یکدیگر را به رسمیت بشناسند.
به گفته مقامات آگاه، احتمال موفقیت یک توافق برای آزادی زندانیان می‌تواند ۵۰ درصد باشد و پس از دستیابی به چنین توافقی، احتمال موفقیت برای دستیابی به یک توافق بین عربستان سعودی و اسرائیل نیز ۵۰ درصد است.
اما نمی‌توان نسبت به آینده مطمئن بود؛ هرچند بدیهی است چنین توافقی می‌تواند نویدبخش ایجاد یک معماری جدید اقتصادی و امنیتی در خاورمیانه باشد.در این میان، انتظار می‌رود اسرائیل خواهان آن باشد که کارزار نظامی خود در غزه را متوقف کند. بسیاری از اسرائیلی‌ها ناامیدانه منتظر بازگشت زندانیان در دست حماس هستند و می‌دانند که با ادامه جنگ نمی‌توان آنها را آزاد کرد. اسرائیل برای دستیابی به اهداف نظامی خود تلاش کرده است. طبق ادعای ارتش اسرائیل، حماس نیمی از قلمرو خود و بسیار از رهبران این گروه (البته نه سران ارشد)، نیمی از جنگجویان و یک‌سوم تونل‌های زیرزمینی خود را از دست داده است.
اما به نظر می‌رسد با ادامه جنگ، اسرائیل دستاورد جدیدی نخواهد داشت و با ادامه کشتار غیرنظامیان هر روز بیشتر وجهه اسرائیل در نزد افکار عمومی جهانی مخدوش می‌شود. بگذریم که ادامه کشتار فلسطینی‌ها، بیش از پیش می‌تواند منجر به تحریک فلسطینیان برای گرفتن انتقام خون کشته‌شدگان باشد.در این میان، آمریکا، مصر، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و عربستان سعودی نیز دلایل خوبی برای همکاری با یکدیگر دارند. همه آن کشورها نتایج گسترش دامنه نفوذ منطقه‌ای ایران را شاهد بوده‌اند. ایران از طریق متحدان منطقه‌ای خود که مجهز به پهپادها و موشک‌ها هستند، درحالی‌که از جنگ مستقیم با اسرائیل یا آمریکا اجتناب می‌کند، می‌تواند دامنه جنگ را در منطقه گسترش دهد.
تنها راه نجات
درحالی‌که همه می‌خواهند از بدل‌شدن ایران به یک قدرت منطقه‌ای که قادر به تهدید اسرائیل و متحدان آمریکا و فشار بر اقتصاد جهانی است جلوگیری کنند، اما عملکرد ایران موجب شده است قدرت بازدارندگی آمریکا تضعیف و به سخره گرفته شود. هیچ‌کس نمی‌خواهد شاهد جنگی ویرانگر باشد که آمریکا و اسرائیل را در برابر ایران قرار دهد. صلح تنها راه نجات است. این طرح با یک وقفه بشردوستانه با میانجی‌گری آمریکا، قطر و مصر آغاز می‌شود. اولین آتش‌بس، در ماه نوامبر، تنها هفت روز ادامه داشت؛ اما یک آتش‌بس جدید می‌تواند یک یا دو ماه دوام داشته باشد و به آزادی شمار زیادی یا حتی همه گروگان‌های اسرائیلی نزد حماس بینجامد.
در همین راستا آمریکا و عربستان سعودی از اسرائیل می‌خواهند که خود را متعهد به تشکیل کشور فلسطینی کند و عزم خود را برای ادامه آتش‌بس برای مثال با توقف ساخت شهرک‌ها در کرانه باختری اثبات کند.طبق یافته‌های اکونومیست، گام بعدی این طرح محمد بن‌سلمان، رهبر عربستان سعودی است. بن‌سلمان قبل از حملات هفت اکتبر در حال مذاکره بر سر یک توافق برای به رسمیت شناختن اسرائیل در ازای دستیابی به یک معاهده دفاعی میان عربستان و آمریکا بود.در واقع، یکی از انگیزه‌های احتمالی حمله حماس، به شکست کشاندن طرح‌های بن‌سلمان بود؛ اما بر خلاف این تلاش‌ها، عربستان همچنان برای رسیدن به این هدف تلاش می‌کند.اما دو مانع بزرگ در این مسیر وجود دارد.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل و یحیی سنوار، رهبر حماس در غزه و طراح اصلی حملات هفت اکتبر. نتانیاهو دائما مخالف تشکیل کشور مستقل فلسطینی بوده است. او از حامیان اهداف خشونت‌آمیز شهرک‌نشینان افراطی بوده است. با این حال طبق نظرسنجی‌ها، تنها ۱۵درصد از اسرائیلی موافق ادامه کار او بعد از پایان جنگ غزه هستند. یک آتش‌بس طولانی و آزادی زندانیان ممکن است فرصتی برای رقبا ایجاد کند. رهبر بعدی اسرائیل ممکن است کسی باشد که بتواند به اسرائیلی‌ها بگوید که بهترین پایه برای امنیت آنها جنگ بی‌پایان نیست.
در این میان، جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا می‌تواند با تحت‌فشار قراردادن نتانیاهو این روند را تسهیل کند. آمریکا همچنین می‌تواند با گشایش یک سفارت برای فلسطینیان هم‌ردیف سفارت واشنگتن که در زمان دونالد ترامپ در قدس افتتاح شد، این طرح را دنبال کند. بایدن همچنین باید مشخص کند که نگاه واشنگتن به پارامترهای تشکیل یک کشور فلسطینی چگونه است و اگر اسرائیل قاطعانه از تعامل امتناع کرد، دولت بایدن آماده باشد تا کشور مستقل فلسطینی را به رسمیت بشناسد.مانع دیگر شاید یحیی سنوار، رهبر حماس باشد. گمان می‌رود سنوار در تونل‌های زیرزمینی جنوب غزه پنهان شده است و اگر از حملات اسرائیل نجات یابد، با پایان جنگ اعلام خواهد کرد به یک پیروزی بزرگ علیه اسرائیل دست یافته است.
همچنین این امکان وجود دارد که گروه حماس پس از برقراری آتش‌بس، بهعنوان نیروی مسلط در غزه ظاهر شود و خواهان سهم بیشتری از رهبری فلسطینیان باشد. با تشویق ایران، سنوار ممکن است دوباره به اسرائیل حمله کند، انجام اقدامات تلافی‌جویانه را تحریک کرده و در نتیجه در مسیر پیشرفت توافق صلح کارشکنی کند.برای جلوگیری از انجام چنین حملاتی و ادامه تخریب تونل‌ها، اسرائیل برای مدتی حضور نظامی خود را در غزه حفظ خواهد کرد. این باعث ناامیدی کسانی خواهد شد که خواهان خروج فوری هستند.
اما اسرائیل باید روشن کند اگر امنیتش تضمین شود و حماس در قدرت باقی بماند، از غزه خارج خواهد شد یا خیر. در همین حال ممکن است از سنوار خواسته شود که غزه را به مقصد کشوری مانند قطر ترک کند؛ همان‌طور که یاسر عرفات لبنان را به مقصد تونس ترک کرد. او به‌احتمال زیاد اصرار به ماندن دارد. این امر ارزش نیروهای حافظ صلح بین‌المللی، از جمله کشورهای عربی که وظیفه تامین امنیت در غزه را بر عهده دارند تا فضا را برای ظهور یک دولت میانه‌رو ایجاد کنند، نمایان می‌کند.
برای دستیابی به صلح، نیاز به تلاش فوری است. هر چه اسرائیل بتواند شهرک‌نشینان اسرائیلی در کرانه باختری را مهار کند و با اعتبار بیشتری خود را به تشکیل یک کشور فلسطینی متعهد نشان دهد، آزادی عمل بیشتری برای مهار حماس خواهد داشت. هرچه کشورهای عربی تمایل بیشتری به‌صرف هزینه و تامین امنیت داشته باشند، شهروندان عادی اسرائیلی و فلسطینی از تغییر مطمئن‌تر خواهند بود و هر چه آمریکا بیشتر به همه طرف‌ها فشار آورد، بهتر است. صلح و ثبات در خاورمیانه به سختی به‌دست خواهد آمد؛ اما جهان باید از این فرصت استفاده کند؛ زیرا منطقه در حال کشیده شدن به سمت جنگ بی‌امان است./ دنیای اقتصاد