اعتماد نوشت: با رسيدن تورم ميانگين در دي‌ماه به 43.6 درصد، حالا سوال اصلي اين است كه اقتصاد ايران سال 1402 را به چه نرخ تورمي به پايان خواهد برد؟ پاسخ به اين سوال، مستلزم در نظر گرفتن عوامل و شاخص‌هاي متعددي نظير كسري بودجه و بروز انتظارات تورمي در ماه‌هاي پاياني سال است. اما نخست نگاهي داريم به تحولات نرخ تورم در دي ماه امسال. همان‌گونه كه گفته شد، تورم ميانگين در دي ماه به 43.6 درصد رسيده است.
اين بدان معني است كه سبد مصرفي ايرانيان در دوازده ماه منتهي به دي‌ماه امسال نسبت به دوازده ماه منتهي به دي ماه سال گذشته، به‌طور متوسط نزديك به 44 درصد افزايش قيمت داشته است. از طرف ديگر، تورم ماهانه نيز اندكي نسبت به قبل بهتر شده است. در آذر ماه امسال، تورم ماهانه نزديك به 3 درصد بود (2.9 درصد افزايش نسبت به آبان ماه) اما در دي ماه تورم نسبت به آذر ماه 2.6 درصد بيشتر شد و اندكي فروكش كرد. در عين حال، تورم نقطه به نقطه (دي ماه امسال نسبت به دي ماه سال گذشته) نيز كه روند بهتري از تخليه اثرات تورمي سياست‌هاي اقتصادي را نشان ميدهد رو به كاهش داشته و با 1.7 درصد كاهش نسبت به آذرماه، به 38.5 درصد رسيده است.
بازگشت تورم ماهانه به كالاي بادوام
معمولا تورم كالاهاي بادوام برخلاف كالاهاي خوراكي يا خدمات همسو با انتظارات تورمي به نوسان مي‌افتد. در نيمه دوم سال گذشته و به هنگام اوج‌گيري ناآرامي‌هاي سياسي و اجتماعي در كشور، قيمت بسياري از كالاهاي بادوام نيز همپاي شوك ارزي رخ داده، بالاتر رفت و فضاي پرالتهابي را ايجاد كرد. هر چند، در ابتداي امسال با ثبات در نرخ ارز، تورم ماهانه اين قبيل كالاها كنترل شد. اما حالا با ورود به سه ماه پاياني سال، بار ديگر انتظارات تورمي بيشتر شده و تورم ماهانه به بخش كالاهاي بادوام برگشته است. هر چند كه اين تورم ماهانه فاصله زيادي با تورم ماهانه اوج پارسال در دي‌ماه ۱۴۰۱ دارد. اما با تداوم نوسان در نرخ دلار، ممكن است تورم در اين بخش به صورت ماهانه باز هم بالاتر برود.
ركوردداران خوراكي‌ها
مانند آذرماه، تورم اقلام خوراكي، آشاميدني و دخانيات در دي ماه نيز بار ديگر اعداد بالايي را ثبت كرده‌اند. تورم ماهانه خوراكي‌ها در دي ماه 2.4 درصد بالاتر رفته و تقريبا همسان با تورم كل حركت كرده است. ضمن اينكه تورم ميانگين اين بخش نيز از 48 درصد فراتر بوده است. هرچند نسبت به آذر ماه 2 درصد در اين بخش كاهش ديده مي‌شود. بخش عمده‌اي از تورم خوراكي‌ها در گروه محصولات پروتئيني رخ داده است. تورم ماهانه گروه گوشت قرمز، سفيد و فرآورده‌هاي آنان در نخستين ماه زمستان بيش از دوبرابر تورم كل بوده است. نكته نگران‌كننده، رشد عجيب و غريب تورم سالانه گروه‌هاي پروتئيني در يك‌سال اخير بوده كه در پايان پاييز امسال ديده شد و با گذشت يك ماه همان روال در زمستان هم ادامه پيدا كرده است.
محصولاتي مانند گوشت قرمز و ماكيان و گوشت سفيد و فرآورده‌هاي آن در اين گروه قرار مي‌گيرند، اما به نظر مي‌رسد در يك‌سال اخير اين محصولات با بالاترين ميزان تورم روبه‌رو شده‌اند و حتي در آستانه سه رقمي شدن قرار گرفته‌اند. به‌طور مثال تورم گروه گوشت قرمز و گوشت ماكيان در مقياس سالانه بيش از 95 درصد بوده است. يعني خانوارهاي كشور نزديك به صد درصد رشد را در اين گروه در يك‌سال اخير تجربه كرده‌اند. تورم بخش گروه گوشت قرمز و گوشت ماكيان نيز در دي ماه امسال نسبت به دي ماه سال گذشته نزديك به 99 درصد بوده است! يا تورم بخش ماهي و صدف‌داران در يك‌سال 65.5 درصد شده است. ضمن اينكه تورم ماهانه در اين اقلام نيز تا سطح 5.8 درصد بالا رفته است! از اين گذشته تورم ماهانه در بخش خشكبار نيز افزايش شديدي داشته است. رقم تورم ماهانه در اين بخش 4.3 درصد و رقم تورم سالانه نزديك به 45 درصد شده است. گروه چاي، قهوه، كاكائو، نوشابه و آبميوه نيز در يك‌سال 46 درصد تورم داشته‌اند.
رشد تورم خوراكي در ايران برخلاف بازارهاي جهاني!
اين اعداد و ارقام در حالي به دست آمده كه تازه‌ترين به‌روزرساني بانك جهاني از شرايط «امنيت غذايي» در جهان نشان ميدهد، ايران با تورم مواد غذايي حدود ۴۱ درصدي در ميان ۱۰ كشور با بالاترين تورمهاي مواد غذايي در جهان قرار گرفته است. بر اساس اين گزارش، تورم مواد غذايي ايران به كشورهايي چون سورينام، مالاوي و موزامبيك نزديك است. آرژانتين با تورم مواد غذايي ۲۵۱ درصدي در صدر اين ليست قرار گرفته است و پس از آن لبنان و ونزوئلا به ترتيب با تورمهاي ۲۲۰ و ۱۷۳ سه كشور با بالاترين نرخ تورم غذا هستند.
اين در حالي است كه بررسي‌‌هاي فائو نشان ميدهد شاخص قيمت مواد غذايي در ماه دسامبر ۱.۸ درصد نسبت به ماه قبل و حدود ۱۰ درصد نسبت به سال گذشته كاهش داشته است. به علاوه، اين شاخص در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۴ درصد نسبت به سال ۲۰۲۲ كاهش داشته است.
تورم پايان سال و نرخ دلار
اما برگرديم به سوالي كه ابتداي اين گزارش مطرح شد و اينكه تورم در پايان سال روي چه عددي قرار مي‌گيرد؟ گمانه‌زني ساده اين است كه تورم ماهانه دو ماه باقيمانده سال، نزديك به ميانگين ده ماه گذشته، يعني 2.5 درصد قرار بگيرد و از اين بالاتر نباشد. اگر چنين گزاره‌اي تحقق پيدا كند، تورم در پايان اسفند به ۳۵ درصد نزديك خواهد شد. اما اين گزاره در صورتي قابل تكيه است كه شوك جدي به انتظارات موجود در بازارها وارد نشود. در حال حاضر، متغير انتظاري بسيار مهم در بازارها، نرخ برابري ريال به دلار است كه در چند سال گذشته همواره در پايان سال با نوساناتي روبه‌رو شده است.
نرخ دلار در 29 آذرماه امسال 49850 تومان بوده است. اما همين ديروز نرخ دلار در بازار آزاد به 56100 تومان افزايش پيدا كرد. با توجه به اينكه با افزايش نرخ دلار، از ارزش پول ملي ايران كاسته مي‌شود؛ اين روند نشان‌دهنده آن است كه در كمتر از 40 روز گذشته، 12.5 درصد از ارزش پول ايران كاسته شده است. البته نرخ دلار در هفتم اسفندماه سال گذشته عدد 60500 تومان را نيز لمس كرد. اما پس از آن، به مدت 10 ماه رو به ريزش گذاشت و به نوعي ارزش «ريال» كه امضاي رييس كل بانك مركزي و وزير اقتصاد پشت اسكناس‌هاي آن است، بالاتر رفت. با اين حال مشخص نيست كه چرا و بنا به چه اتفاقاتي، بار ديگر نوسان به بازار ارز بازگشته و چرا با سكوت مسوولان پولي و مالي مشغول به كار در دولت نيز مواجه شده است؟