چندی پیش شرکت‌های گاز استان مرکزی و توزیع برق حرارتی شازند در اطلاعیه‌ای مشترک ضمن عذرخواهی از مردم، از آغاز مازوت سوزی موقت در نیروگاه شازند به دلیل سرما و افزایش مصرف گاز خبر دادند، یعنی که مازوت می‌سوزانیم و شما (شهروندان) ببخشید. بعد از تشدید آلودگی‌های اخیر هوای تهران و شهرهای بزرگ، چند روزی مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها به صدر اخبار، اما در نقل قول برخی از مسئولان به جز در موارد معدود درکشورمان مازوت سوزانده نمی‌شود.
در همین رابطه، پس از مدت ها تکذیب، رئیس سازمان محیط زیست گفت: در حال حاضر مازوت سوزی در شازند استان مرکزی انجام می‌شود که امیدوارم تأمین گاز و سوخت این منطقه در اولویت وزارت نفت قرار بگیرد تا دیگر مازوت نسوزانیم و بیش از این شرمنده مردم نباشیم. لطف الله سیاه‌کلی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی نیز در پاسخ به سوالی در خصوص علل آلودگی شدید هوا گفت: مازوت سوزی حتما وجود دارد. ما امروز درگیر همین داستان هستیم که در نیروگاه شهید رجایی قزوین مازوت سوزی انجام می‌دهند و این دارای ایراد است. دولت باید کاری کند که نباید مازوت سوخته شود.
این اعترافات در حالی انجام می شود که از آغاز فصول سرما و افزایش آلودگی، مسوولان هرگونه مازوت سوزی را تکذیب کرده بودند.
چرا نیروگاه ها مازوت می سوزانند
ناترازی گاز طبیعی به دلیل مصرف قابل توجه بخش خانگی در زمستان اصلی‌ترین عامل مصرف مازوت در نیروگاه‌ها و به دنبال آن آلودگی هوا است، استفاده از مازوت علاوه بر آسیب زدن به تجهیزات نیروگاه، هزینه تعمیر و نگهداری واحدهای تولید برق را ۲۴ درصد افزایش می‌دهد.
مازوت که در فضای صنعتی با نام نفت کوره معرفی می‌شود، یک فرآورده به‌دست آمده از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا، بنزین و نفت سفید به‌دست می‌آید و چون سیاه‌رنگ است به نام نفت سیاه نیز خوانده می‌شود.
علت اصلی این مسئله که نام مازوت در ایران با آلودگی عجین شده این مسئله است که در فصل سرد به واسطه مصرف این سوخت در سطح کشور به خصوص در نیروگاه‌ها شاهد ایجاد آلودگی در هوا هستیم و پدیده وارونگی نیز میزان و شدت این آلودگی را تشدید می‌کند.
با وجود ذهنیت گرفتن مردم از مازوت یک سوال بسیار مهم وجود دارد که پاسخ به آن می‌تواند ابعاد وسیع‌تری از ماجرای مازوت‌سوزی در کشور را عیان کند. بر این مبنا رسیدن به جواب این پرسش که چرا نیروگاه‌ها به خصوص در فصل سرد با علم به پدیده وارونگی هوا مازوت مصرف می‌کنند؟ بسیار اهمیت دارد.
به منظور پاسخ به این سوال ابتدا باید بدانیم، سوخت اصلی استفاده شده در بسیاری از نیروگاه‌های کشور، سوخت گاز طبیعی است. به معنای دیگر همه واحدهای نیروگاه بر مبنای گاز طبیعی طراحی و فرایند پیچیده تولید برق بر این اساس طراحی می‌شود.
همین مسئله موجب می‌شود، اولویت همه واحدهای نیروگاهی برای مصرف سوخت گزینه گاز طبیعی باشد اما با رسیدن فصل زمستان واحدهای تولید برق به سوی استفاده از مازوت و سایر سوخت‌های مایع حرکت می‌کنند.
علت این مسئله در نگاه اول ممکن است اقتصادی به نظر برسد و قیمت پایین‌تر مازوت نسبت به گاز طبیعی دلیل این مسئله باشد اما با علم به اینکه قیمت سوخت نیروگاهی نزدیک به صفر است، همه انگیزه‌های اقتصادی در جهت مصرف مازوت رو به صفر می‌رساند.
ناترازی گاز طبیعی ریشه مازوت سوزی در فصل زمستان
گزینه بعدی نامزد شده برای پاسخ به این پرسش، ناتوانی متولیان تامین سوخت نیروگاهی یعنی وزارت نفت در تامین گاز طبیعی است. از طرفی میزان تقاضای برق سبب می‌شود که نیروگاه حرارتی در کشور مجبور به تولید برق باشد و همین مسئله زمینه حرکت به سوی سوخت‌های جایگزین را تقویت می‌کند. نکته جالب توجه در این موضوع آن است که نیروگاه‌داران بخش خصوصی و بخش دولتی هیچ علاقه‌ای به مصرف سوخت مایع ندارد.
در همین راستا، ناصر اسکندری، معاون راهبری تولید شرکت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی در گفت‌وگو با ایران اکونومیست، ضمن اشاره به معایب استفاده از مازوت در واحدهای نیروگاهی گفت: میزان سولفور استفاده شده در مازوت بسیار بالاست که این ماده زمینه خورندگی بسیار زیاد رد تجهیزات نیروگاهی را به وجود می‌آورد.
معاون راهبری تولید شرکت مادر تخصصی تولید نیروی برق حرارتی تاکید کرد: یکی از هزینه‌های تولید برق، هزینه تعمیر و نگهداری است که مصرف مازوت در واحدهای نیروگاهی این هزینه را تا ۲۴ درصد افزایش می‌دهد.
ناترازی انرژی در برنامه هفتم توسعه
لایحه برنامه هفتم توسعه شامل بیست‌وچهار فصل است که فصل نهم این لایحه مرتبط با حوزه انرژی است. اگرچه در این فصل به‌صورت خاص به مسئله انرژی پرداخته شده، اما در برخی دیگر فصول لایحه مانند فصل اول «رشد اقتصادی»، فصل سوم «اصلاح ساختار بودجه» و فصل دوازدهم «ترانزیت و اقتصاد دریامحور» نیز به‌صورت موردی برخی مواد مرتبط با حوزه انرژی به‌ویژه در حوزه روابط مالی نفت و دولت مطرح شده است.
ارزیابی تحقق شاخص‌ها و اهداف مدون در برنامه ششم توسعه حاکی از آن است که از بین ۱۷ تکلیف قانونی مندرج مرتبط با بخش نفت و گاز در برنامه، بیش از ۷۰ درصد آنها اجرایی نشده و یا به‌صورت ناقص اجرا شده است. از عمده دلایل عدم موفقیت احکام برنامه ششم در بخش نفت و گاز، می‌توان به فقدان رویکرد آینده‌پژوهی (اعمال تحریم، موانع محیطی، جهش نرخ ارز)، تأخیر در تدوین آیین‌نامهها و معطل ماندن اقدامات لازم، نبود شاخص‌های مشخص برای ارزیابی برخی احکام و نبود ضمانت اجرا، ناهماهنگی بین نهادها و بخش‌های اجراکننده برنامه‌ها، متناسب نبودن و مشخص نبودن اولویت‌های برنامه تعریف شده با منابع، ظرفیت‌ها و محدودیت‌های کشور اشاره کرد.
در کنار نقاط قوت، برخی مواد ارائه شده در لایحه برنامه هفتم توسعه، از دو بعد دارای ضعف و ایراد است که شامل نادیده گرفتن برخی مسائل اساسی بخش انرژی و نیز ضعف در احکام و به‌تبع آن احتمال عدم اثربخشی است.
توجه به ابزارها و سازوکارهای لازم برای پیشبرد امور بهینه‌سازی مصرف با هدف رفع ناترازی انرژی، استقلال نهاد ناظر بر ایمنی فعالیت‌های هسته‌ای، هدف‌گذاری برای توسعه ظرفیت تولید برق تجدیدپذیر و ذخیره‌سازی گاز طبیعی از نقاط قوت احکام ارائه شده در فصل انرژی لایحه است. عدم توجه به ایجاد و توسعه زیرساخت‌های مدیریت مصرف انرژی، نبود شفافیت و انتظام‌بخشی در حوزه منابع نفت و گاز، عدم پرداخت به موضوع اتلافات گسترده در حوزه انرژی نظیر گازهای مشعل و اتلافات خطوط انتقال گاز که عمدتاً ازسوی بخش دولتی صورت می‌گیرد، عدم تشکیل صندوق بهینه‌سازی مصرف انرژی و ضعف در پرداخت به ابعاد مختلف دیپلماسی انرژی از موارد مهمی است که در فصل انرژی لایحه به آنها پرداخته نشده است.
ذیل مواد ۳، ۱۴ و ۱۵ لایحه، احکامی درباره روابط مالی صنعت نفت آورده شده است. بند «ب» ماده (۳) لایحه با هدف تسویه بدهی دولت به صندوق توسعه ملی تدوین شده که با اعمال اصلاحاتی، حکم مناسبی خواهد بود. در ماده (۱۴)، تصویری از نحوه تسهیم منابع نفتی میان وزارت نفت، دولت و صندوق توسعه ملی ارائه شده که دارای ابهام و فاقد جزئیات لازم است. در ماده (۱۵) لایحه نیز به اصلاح رابطه مالی دولت با شرکت ملی نفت از سهم ۵/۱۴ درصد فعلی به عقد قراردادهایی به تفکیک میدان پرداخته و نحوه واگذاری میادین نفتی جدید نیز معرفی شده است.
در ابتدای فصل نهم لایحه با عنوان انرژی، ذیل ماده (۴۲)، جداول اهداف کمی سنجه‌های عملکردی نفت و گاز و برق آورده شده است. ازجمله نقاط قوت ماده (۴۲) مرتبط با «اهداف کمی»، هدف‌گذاری برای بهینه‌سازی مصرف انرژی و توسعه ظرفیت تولید برق تجدیدپذیر است. اما در برخی موارد عدم تناسب بین اهداف کمی و مواد لایحه وجود داشته و همچنین برخی اهداف با واقعیات همخوانی ندارند./ آرمان امروز