صنعت مالی اسلامی در جهان بویژه در منطقه خاورمیانه، جنوب و جنوب شرق آسیا با سرعت در حال افزایش است، به‌طوری که ارزش دارایی‌های مالی اسلامی با روند رو به رشد در سال ۲۰۱۹ به حدود ۳ تریلیون دلار رسیده و ایران، عربستان و مالزی بیشترین سهم بازار مالی اسلامی را از لحاظ دارایی‌ها به خود اختصاص داده‌اند.
در میان بخش‌های مختلف صنعت مالی اسلامی، صکوک نسبت به سایر بخش‌ها از رشد قابل توجهی برخوردار بوده و برای اولین‌بار انتشار جهانی آن از مرز یک تریلیون دلار در سال ۲۰۱۸ عبور کرده است و انتظار می‌رود در سال‌های آینده نقش برجسته‌تری داشته باشد. در حقیقت، طی سال‌های اخیر، بسیاری از بازارها علاقه بیشتری به جمع‌آوری سرمایه از طریق ابزار صکوک نشان داده‌اند.
بر مبنای گزارش توسعه مالی اسلامی که توسط پایگاه تامسون رویترز به صورت سالانه منتشر می‌شود، ۱۳۱ کشور در ۸ منطقه مختلف جغرافیایی از لحاظ شاخص‌های مختلف توسعه مالی اسلامی مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته‌اند. شاخص توسعه مالی اسلامی (IFDI) با طبقه‌بندی عوامل مؤثر در پنج حوزه مختلف به‌عنوان شاخص‌های اصلی به بررسی بازارهای مختلف مالی اسلامی در سرتاسر جهان از لحاظ پیشرفت مالی می‌پردازد.
این شاخص‌ها فقط بر میزان اندازه و رشد کلی بخش‌های مالی اسلامی در کشورهای مختلف متمرکز نمی‌شوند، بلکه قدرت کلی اکوسیستم که به توسعه صنعت کمک می‌کند را نیز مورد ارزیابی قرار می‌دهد. شاخص توسعه مالی اسلامی از مؤلفه‌های مختلفی از جمله توسعه کمی، حاکمیت و نظارت، مسئولیت اجتماعی شرکتی و دانش و آگاهی تشکیل شده که هرکدام دارای زیرشاخص‌هایی بوده که در توسعه و اندازه‌گیری صنعت جهانی از اهمیت بالایی برخوردار است.
طبق این گزارش، توسعه صنعت مالی اسلامی در سطح جهانی و در میان ۱۳۱ کشور مورد بررسی از روند رو به رشدی برخوردار بوده و میزان متوسط جهانی این شاخص از ۹٫۹ در سال ۲۰۱۷ به ۱۰٫۸ در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته که این روند رو به رشد عمدتاً ناشی از افزایش سه شاخص اصلی دانش، حاکمیت و آگاهی بوده است.
در میان ۵۶ کشور جهان در سال ۲۰۱۸، به ترتیب ایران، عربستان سعودی و مالزی با مجموع ۱٫۶ تریلیون دلار و سهم ۶۵ درصدی از کل دارایی‌ها، بزرگ‌ترین بازارهای مالی اسلامی را تشکیل می‌دهند.
وضعیت صکوک در جهان در سه ماهه اول 2022
حجم انتشار صکوک در جهان در سه ماهه اول 2022 حاکی از شروع مقتدرانه سال میلادی جاری توسط ابزارهای مالی اسلامی است. براساس گزارش اخیر مؤسسه رتبه‌بندی فیتچ، حجم صکوک منتشره در جهان در سه ماهه اول 2022 با 11.6 درصد رشد نسبت به دوره مشابه در سال میلادی گذشته به 64.5 میلیارد دلار رسید.
با این حال، مؤسسه فیتچ چشم‌انداز کوتاه مدت انتشار صکوک را در ادامه سال میلادی جاری متفاوت می‌بیند و پیش‌بینی می‌کند که شتاب انتشار صکوک با افزایش قیمت نفت و کاهش نیاز به تأمین مالی علی‌الخصوص در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس کاهش خواهد یافت؛ اما چشم‌انداز بلندمدت بازار جهانی صکوک با توجه به انتشار این اوراق توسط کشورهای واردکننده نفت، استراتژی‌های متنوع‌سازی منابع مالی و سررسیدهای پیش‌رو پایدار خواهد بود. این نکته نیز حائز اهمیت است که بسیاری از کشورهای منتشر کننده صکوک به‌طور مستقیم تحت تأثیر جنگ روسیه و اوکراین قرار نگرفته‌اند.
در گزارش دیگری، مؤسسه رفینیتیو با اشاره به ناشرین برتر صکوک در جهان در سه ماهه اول سال میلادی جاری آورده است که عربستان سعودی طی این دوره مجموعاً 14 میلیارد دلار صکوک منتشر کرد و از مالزی که همواره در صدر ناشرین صکوک قرار داشت در این حوزه پیشی گرفت. ترکیه نیز در ماه فوریه بعد از وقفه پیش آمده به علت سقوط ارزش لیر در سال میلادی گذشته، 3 میلیارد دلار صکوک بین‌المللی با نرخ 7.25 درصد منتشر کرد که با ثبت سفارش 10.75 میلیارد دلاری مواجه شد. در سوی دیگر، پاکستان که با کاهش ذخایر ارزی مواجه است صکوک ارزی 1 میلیارد دلاری با نرخ 7.95 درصد عرضه نمود و ثبت سفارشی به ارزش 3 میلیادر دلار رقم زد. اداره مرکزی پس‌انداز ملی پاکستان (CDNS) اعلام کرد در سه ماهه دوم سال مالی 2024-2023 به ارزش 40 میلیارد روپیه اوراق بهادار مالی اسلامی تأمین کرده است.
حجم مانده صکوک جهانی از ابتدای سال 2022 تا پایان سه ماهه اول با 1.5 درصد رشد به 722.8 میلیارد دلار رسید. به گفته مؤسسه فیتچ، در سه ماهه اول سال میلادی جاری رشد انتشار صکوک از رشد انتشار اوراق قرضه در بازارهای نوظهور پیشی گرفت؛ به‌طوری که طی این دوره حجم انتشار صکوک ارزی در بازارهای نوظهور 97 درصد رشد داشته اما در طرف دیگر انتشار اوراق قرضه تنها 7.6 درصد افزایش داشته است. در سه ماهه اول 2022 قیمت صکوک با وجود نوسانات، همبستگی شدیدی با قیمت اوراق قرضه داشت. این درحالی است که صکوک در نیمه نخست سال 2020 در بحبوحه همه‌گیری ویروس کووید19 و فشار نقدینگی سیستمی ناشی از سقوط قیمت نفت، با تخفیف‌های بالاتری نسبت به اوراق قرضه به فروش می‌رسید.
دارایی‌های مالی اسلامی در سال 2022 به ۴.۵ تریلیون دلار رسید
براساس گزارش شرکت اسلامی برای توسعه بخش خصوصی (ICD) و گروه بورس لندن (LSEG) علی‌رغم عدم قطعیت‌های اقتصادی جهانی، این گزارش نشان می‌دهد که صنعت مالی اسلامی انعطاف‌پذیر است و دارایی‌های این حوزه به رکورد 4.5 تریلیون دلار در سال 2022 رسیده است. این نشان‌دهنده افزایش 11 درصدی نسبت به سال قبل و افزایش 163 درصدی از سال 2012 است. بویژه بانکداری اسلامی 72 درصد را از مجموع دارایی‌های صنعت مالی اسلامی را تشکیل می‌دهد. همچنین صکوک جهانی ESG (محیط‌زیستی، اجتماعی و حاکمیت) در سال 2022 به رکورد 8.4 میلیارد دلار رسید و ارزش سرمایه اسلامی ESG بالغ بر 6.6 میلیارد دلار بود./ ایران اقتصادی