طی 12 سال گذشته 157 میلیارد دلار صرف واردات بیش از 25 گروه کالاهای اساسی شده است، با این حال در دوره هایی که نظام ارزی چند نرخی حاکم بوده است و ارز ترجیحی و ارزان تر به واردات کالاهای اساسی اختصاص می یافته، حجم واردات این کالاها به طرز معناداری افزایش یافته است.
به گزارش ایران جیب از تسنیم، گمرک با انتشار جدولی آماری، وضعیت واردات کالاهای اساسی را از نظر حجم و ارزش واردات منتشر کرد. در حالی روند واردات کالاهای اساسی از سال‌های 91 تا 95 نزولی بوده، ولی از سال 96 به بعد شاهد افزایش وزنی و ارزشی واردات کالاهای اساسی بودیم. بیشترین واردات کالاهای اساسی در سال 1400 به حجم 30.8 میلیون تن و ارزش 18.5 میلیارد دلار انجام شده است.
دانه‌های روغنی، برنج، تخم مرغ، جو، چای، ذرت، روغن، بذر و سموم، شکر، کاغذ، کنجاله سویا، کود شیمیایی، گندم، گوشت قرمز و مرغ، لاستیک و دارو مهم‌ترین کالاهای اساسی وارداتی هستند.بر اساس این گزارش طی 12 سال گذشته 157 میلیارد دلار صرف واردات بیش از 25 گروه کالاهای اساسی شده است.با این حال نکته جالب توجه، افزایش معنادار واردات کالاهای اساسی در دوران ارز چند نرخی است.
از سال 1390 که دور نخست تحریم های نسل جدید آمریکا علیه اقتصاد ایران آغاز شد، نرخ ارز نخستین جهش خود در دهه 90 را تجربه کرد و قیمت دلار از حدود هزار تومان تا بالای 3 هزار تومان افزایش یافت. برای مواجهه با این وضعیت، دولت وقت، در اواخر سال 90، نرخ ارز را 1226 تومان تعیین کرد اما بازار از این نرخ دستوری تمکین نکرد و قیمت دلار به بالای 3 هزار تومان رسید. در چنین شرایطی ارز 1226 تومانی به تدریج محدود به کالاهای اساسی شد و در نهایت در تیرماه سال 1392 ارز 1226 توانی به طور کامل حذف شد اما همین مدت حیات این ارز کافی بود تا تقاضا برای واردات کالاهای اساسی با هدف استفاده از رانت نرخ ارز ارزان، افزایش یابد.
با این حال پس از حذف ارز 1226 و کاهش جدی فاصله انواع نرخ ارز در سال های بعد، روند واردات کالاهای اساسی به دلیل حذف رانت این کالاها نزولی شد و چنان که جدول نیز نشان می دهد در سال های 94، 95 و 96، واردات کالاهای اساسی به کمترین حجم در دهه 90 رسید.
با این حال افزایش نرخ ارز از اواخر 96 و پس از آن تعیین دلار 4200 در فروردین 97 و سپس محدود شدن اختصاص این ارز به کالاهای اساسی از مرداد 97 موجب افزایش چشمگیر تقاضا برای واردات کالاهای اساسی (بخوانید استفاده از ارز ترجیحی) شد. در نتیجه به ویژه در سال 98 و 1400 جهش واردات کالاهای اساسی رقم خورد.این آمار نشان می دهد که در شرایط کمبود ارز به دلیل تحریم ها و افت شدید درآمدهای ارزی کشور، چگونه سیاست ارز چند نرخی منجر به حراج ذخایر ارزی کشور شده است.