چالش گاز ناتراز در کشور

اظهارات وزیر نفت حکایت از این دارد که کشور، زمستان امسال را با کمترین چالش گازی سپری خواهد کرد. این در حالی است که طبق گزارش ها، حل ناترازی گاز، موضوعی اساسی تر بوده و نیاز به زمان دارد. ابعاد این چالش گازی چیست؟

وزیر نفت دیروز تازه ترین وضعیت تامین گاز در کشور را تشریح کرد که نشان می دهد بر خلاف ادوار گذشته، وضعیت ذخیره سازی به رکوردهای جدیدی رسیده و در مجموع، احتمالاً چالش های گازی کمتری گریبانگیر بخش های مختلف اعم از خانوارها و صنایع خواهد شد. با این حال، به نظر می رسد نباید به این وضعیت اتکا کرد و دلخوش بود. چرا که گزارش ها تهدید ناترازی گاز را فراتر از این موارد می دانند و بدون ادامه تحولات در حوزه مصرف و عرضه، حل این ناترازی ممکن نیست. با این اوصاف، نگاهی آماری به ابعاد این چالش قابل توجه که در گزارش اخیر اتاق بازرگانی تهران ارائه شده، خواهیم داشت.

خبر مثبت وزیر نفت: زمستان امسال را با کمترین چالش می گذرانیم

زمان زیادی از زمستان های ناگوار چند سال قبل نمی گذرد. دورانی که گاز صنایع و حتی گاهی خانوارها در اوج زمستان قطع می شد و همین موضوع کارهای نکرده دولت برای ذخیره سازی گاز، حل و فصل مسائل گازی با ترکمنستان، اصلاح وضعیت مخازن و ... را آشکار کرد. امسال نیز در آستانه سرما چنین دغدغه هایی وجود دارد. با این حال، وزیر نفت دیروز در حاشیه جلسه هیئت دولت، جدیدترین وضعیت گازی کشور را که حاوی نکات مثبتی است و نگرانی ها را کاهش خواهد داد، تشریح کرد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دولت، جواد اوجی با بیان این که مصرف گاز طبیعی در بخش های صنایع و نیروگاهی نسبت به پارسال حدود 6 درصد افزایش یافته، اظهار کرد: در عین حال افزایش تحویل گاز به نیروگاه ها و صنایع موجب کاهش مصرف روزانه 20 میلیون لیتری سوخت مایع (که بسیار آلوده کننده هوا نیز هست) در این دو بخش شده است. نکته دومی که وزیر نفت به آن اشاره کرد، روند افزایشی جمع آوری گازهای مشعل به روزانه 11.5 میلیون مترمکعب است که تا پایان سال به 18 میلیون مترمکعب خواهد رسید. نکته سوم نیز در اظهارات اوجی، ذخیره سازی 3 میلیارد و 100 میلیون مترمکعبی گاز در مخازن طبیعی کشور بود که به گفته وی، رکورد خوبی در این زمینه به شمار می رود.اوجی در ادامه، گریزی به ناترازی اساسی گاز در کشور زد و اظهار کرد: با توجه به ناترازی گاز به لحاظ سرمایه‌گذاری نشدن در دوره‌های قبل و رشد نکردن تولید گازی، تلاش ما در حوزه وزارت نفت کمک می‌کند که با این ابتکارات و ترفندها، زمستان امسال را با کمترین چالش پشت سر بگذاریم.

ابعاد ناترازی گاز چیست؟

همان طور که ملاحظه می شود، روی سخن وزیر نفت، کاهش مقطعی برخی مسائل در حوزه گاز کشور بوده و وی در بخشی دیگر، به ناترازی گاز به عنوان یک مسئله اصلی کشور اشاره کرده است. در این خصوص گزارش اخیر اتاق بازرگانی تهران، صورت مسئله گاز را در ابعاد مختلف به شرحی که در ادامه خواهد آمد، نشان می دهد.

برتری غیرقابل اتکای ایران در دنیا در تولید گاز: اگر چه آمارها حاکی از جایگاه بالای ایران در تولید گاز در دنیاست، با این حال ایران از نظر مصرف این حامل انرژی نیز متاسفانه در جایگاه بالایی قرار گرفته است. بر این اساس، ایران در سال 2021 با تولید 256.7 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی که معادل 6.4 درصد از کل تولید گاز طبیعی جهان در آن سال به شمار می رود، سومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان شناخته شده است. اما از سوی دیگر با مصرف 241.1 میلیارد مترمکعب که معادل 6 درصد کل مصرف گاز طبیعی در جهان در سال 2021 است،  ایران به عنوان چهارمین مصرف کننده بزرگ گاز جهان مطرح شده است.

سهم  بالای گاز در سبد مصرف نهایی انرژی:مسئله دیگر در باب ناترازی گاز، بالابودن سهم گاز طبیعی در سبد مصرف نهایی انرژی است. مطابق با آمارهای جهانی، سهم گاز طبیعی از سبد انرژی ایران در حالی بیش از 50 درصد است که این رقم در آمریکا به عنوان اولین تولیدکننده گاز طبیعی جهان با سهم 23 درصدی، تنها 24 درصد است. این نسبت برای ترکیه و روسیه نیز به ترتیب 24 و26 درصد است. از منظر داخلی، آمارها بیانگر این است که امروزه بیش از 80 درصد تولید برق کشور، وابسته به گاز است و بیش از 101 نیروگاه که از گاز طبیعی استفاده می کنند، برق تمامی صنایع را تامین می کنند. گاز همچنین در تامین سوخت صنایع نیز سهم 90 درصدی دارد و بیش از 30 هزار واحد بزرگ و مهم کشور که 90 درصد محصولات کشور را تولید می کنند، از گاز استفاده می کنند. چنین مواردی نشان می دهد که متنوع سازی سبد انرژی مصرفی کشور و به خصوص استفاده از انرژی های تجدیدپذیر به هیچ عنوان مطلوب نبوده و این مسائل بر تعمیق ناترازی گاز اثر گذاشته است.

ذخیره سازی جدی گرفته نشد:اگر چه وزیر نفت در سخنان دیروز خود، از آمارهای مثبت ذخیره سازی در کشور گفت، با این حال، آمارهای سال 2021 که به نظر می رسد تا امروز تغییر زیادی نکرده اند، نشان می دهد که متوسط ظرفیت ذخیره سازی به مصرف گاز طبیعی در کشور ما بسیار پایین و کمتر از 2درصد است. در حالی که طبق آمارهای جهانی، این رقم به طور متوسط در دنیا 11 درصد، در کشورهای اروپایی 23 درصد، آمریکا 17.5 درصد، روسیه 18.4 درصد و فرانسه و آلمان 30 درصد است. بدیهی است این حجم پایین ذخیره سازی بر ناترازی گاز به خصوص در ایام سرد سال اثر منفی می گذارد.

پیش بینی کسری روزانه 15.2 میلیون متر مکعب گاز در 1404:با اذعان به این که دولت سیزدهم اقدامات جدی برای رفع گلوگاه های اصلی ناترازی گاز از جمله حل و فصل بدهی گازی به ترکمنستان و سوآپ گاز را آغاز کرده که می تواند پیش بینی های قبلی را تغییر دهد، با این حال، آمارهای ذکر شده در سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی که در شورای عالی انرژی کشور تهیه شده (مصوب 1399)، پیش بینی های نگران کننده ای از آینده ناترازی گاز را در خود دارد. طبق این سند، با فرض رشد اقتصادی متوسط 5.6 درصدی و نرخ رشد 1.1 درصدی جمعیت، کشور در سال 1404 با 15.2 میلیون متر مکعب کسری روزانه گاز مواجه خواهد شد. این رقم برای سال 1420 به 111 میلیون متر مکعب می رسد. نکته قابل توجه این جاست که این پیش بینی با فرض گرفتن مواردی همچون اجرای موفق برچسب انرژی ساختمان، پیاده سازی و استقرار سیستم مدیریت انرژی در صنایع انرژی بر، اجرای کامل مبحث 19 ساختمان و همچنین سرمایه گذاری لازم حداقل به میزان 50 میلیارد دلار برای رسیدن به اهداف تولید گاز، تدوین شده است. با این حال با توجه به این که تحقق صد درصدی این برنامه ها در چشم انداز آتی دور از ذهن است، برای همین میزان ناترازی گاز در افق های یادشده احتمالاً به مراتب بالاتر از این پیش بینی ها خواهد بود.

راه چاره چیست؟

بدیهی است در صورت ادامه وضعیت موجود، ناترازی گاز به عنوان یک کالای اساسی، بحران در حوزه های متعدد را به همراه خواهد داشت.

با این حال، صورت مسئله گاز در کشور گاهی به خوبی راهکارهای بر زمین مانده را نشان می دهد. طبق گزارش اتاق بازرگانی تهران این راهکارها به طور خلاصه در سه بخش عرضه، تقاضا و مصرف به شرح زیر است:

راهکارهای سمت عرضه: توجه به ذخیره سازی گاز یکی از راهکارهای تقلیل دهنده ناترازی گاز در فصول دارای اوج مصرف است.بررسی ها در این زمینه نشان می دهد اختلاف مصرف گاز در فصول گرم و سرد در ایران به طور متوسط ماهانه بیش از 220 میلیون متر مکعب در روز است که در صورت ذخیره سازی این میزان در فصل گرم، بخش زیادی از ناترازی گاز در فصل سرد را حل خواهد کرد.  تنظیم گری صحیح دولت برای تقویت سرمایه گذاری در توسعه میادین گازی، سرمایه گذاری جدی در زمینه طرح های مربوط به توسعه انرژی های تجدید پذیر و جلوگیری هر چه بیشتر از اتلاف منابع از طریق جمع آوری گازهای فلر (با توجه به این که ایران در بین سه رتبه اول تولید این گازها در دنیا قرار دارد) از دیگر راهکارهای موجود در سمت عرضه به شمار می رود.

راهکارهای سمت تقاضا: بخش خانگی و نیروگاه ها به ترتیب با سهم 51 و 29 درصد، عمده ترین بخش های مصرف کننده گاز به شمار می روند. در این زمینه توجه به بهینه سازی تعرفه گذاری گاز در بخش خانگی و اصلاح الگوی مصرف صنایع و نیروگاه ها (با توسعه صنایع تکمیلی به جای صنایع بزرگ انرژی بر) و همچنین تنوع بخشی به سبد تولید انرژی (زغال سنگ وسوخت های تجدیدپذیر) ضروری است.

راهکارهای حوزه مدیریت مصرف: در حال حاضر هزینه گاز سهم پایینی از کل هزینه های خانوار را تشکیل می دهد و در طرف مقابل حساسیت کمی نسبت به مدیریت مصرف گاز و بهینه سازی آن در جامعه وجود دارد. از این رو پیشنهاد می شود راهکارهای جدی تری برای برخورد با مشترکان پرمصرف و بهبود تخصیص یارانه انرژی انجام شود. هر چند به عنوان مثال برخی اقدامات نظیر قطع گاز 250 هزار ویلای خالی در این منطقه آغاز شده است./ خراسان