آیا بورس‌های کشورهای همسایه، در جریان جنگ غزه عملکرد بهتری نسبت به بورس تهران ثبت کردند؟ مقایسه بازار سهام 3 کشور عربستان، ترکیه و امارات با بورس تهران نشان می‌دهد که از فردای شروع جنگ یعنی ۷ا کتبر تا روزهای پایانی اکتبر، برخی کشورها افت بیشتری را ثبت کرده‌اند.
بورس دبی از زمان جنگ افت بیش از ۱۱درصدی را ثبت کرده که بیشترین افت در میان کشورهای همسایه محسوب می‌شود. بورس استانبول حدود ۹ درصد کاهش داشته و شاخص «تداول» که نماگر بورس عربستان است، در مدت مذکور افت ۱.۷۷ درصدی را ثبت کرده است.
این در حالی است که بورس تهران در مدت مذکور حدود ۵ درصد کاهش داشته است. تغییرات کم بورس عربستان نیز به‌دلیل بزرگ بودن بازار سهام این کشور است که بیش از ۳برابر بازار سهام امارات و بورس امارات بیش از ۵ برابر بورس تهران است. بنابراین به نظر می‌رسد اگرچه بورس تهران متاثر از ریسک جنگ در منطقه بوده، اما با وجود اینکه در مدت مذکور در دوره رکود بوده، کمتر از سایر بازارها آسیب دیده است. این در حالی است که بورس دبی آسیب بیشتری را متحمل شده است. حال باید دید که با کاهش ریسک‌های جنگ، آینده بازارهای کشورهای منطقه چگونه خواهد بود؟
بازارهای مالی به عنوان یکی از بخش‌های مهم اقتصادی، می‌توانند اطلاعات قابل‌توجهی را در مورد نوع واکنش کشورهای مختلف به حوادث گوناگون نشان دهند. وقوع جنگ در خاورمیانه اثرات مختلفی بر کشورهای منطقه داشته است. از این رو، تغییرات شاخص کل بورس چند کشور مهم و کلیدی خاورمیانه بررسی شد. مشاهدات آماری حاکی از آن است که بورس عربستان، به عنوان بزرگ‌ترین بازار مالی منطقه، در قیاس با سه کشور ترکیه، امارات و همچنین ایران کمترین نوسان را در بازه جنگ به خود شاهد بوده است.
با وقوع جنگ در یک منطقه، چگونه می‌توان به زندگی عادی خود ادامه داد؟ درگیری‌های خشونت‌بار بر اجتماعات انسانی بی‌تاثیر نخواهند بود. این مساله که امروزه بحران‌های عمیق در سراسر جهان به وقوع می‌پیوندد و مردم عادی در ظاهر به امورات روزانه خود ادامه می‌دهند، نمی‌تواند دلیلی بر بی‌تفاوتی انسان‌ها نسبت به این دست از اتفاقات باشد. نوع واکنش مردم به بحران‌های پیش‌آمده، یکی از عوامل تاثیرگذار در جهان امروز است. علم روز این امکان را ایجاد کرده است تا بتوان رفتار کشورهای مختلف را نسبت به اتفاقات روز، مورد سنجش قرار داد. در همین راستا، نکات جالب‌توجهی برای مطالعه وجود دارد. به طور مثال، بررسی رفتار مردم تنها از طریق رصد واکنش آنها در فضای مجازی میسر نخواهد شد، چرا که میان حرف و عمل اختلاف زیادی وجود دارد.
بنابراین، برای آنکه بتوان واکنش مردم را در واقعیت نسبت به اتفاقات روز سنجید، بهتر است به ردپای آنها در اقتصاد توجه کرد. بر این اساس، همواره قسمت اعظمی از باورهای عمومی در جریان‌های مالی نمودار شده است. بازارهای مالی به دلیل ماهیتی که دارند، بازتاب رفتار مردم در آنها نسبت به سایر بازارهای اقتصاد، با وضوح بیشتری قابل‌مشاهده است. ترس، ابهام و هیجانات مثبت و منفی را می‌توان در روند بازارهای مالی مشاهده کرد. البته این کار مستلزم تحلیل‌های گوناگون است. به‌هرحال از طریق پرداختن به آمار و ارقام مربوط به بازار سهام، زوایای خاصی در رابطه با رخدادهای اخیر آشکار خواهد شد، به‌خصوص آنکه رخدادهای بین‌المللی در هر کشوری ممکن است پیامدهای متفاوتی داشته باشند.
با وجود یکسان بودن ماهیت بازار سهام در کشورهای مختلف، اما نوع رفتار فعالان بازار در هر منطقه‌‌ای می‌تواند تفاوت‌هایی داشته باشد. در چهارچوب اقتصاد رفتاری ممکن است ویژگی‌هایی همچون ریسک‌گریزی، آینده‌نگری و میزان تاب‌آوری در هر جغرافیای فرهنگی متفاوت باشد. این موضوع که تصمیمات مالی در کشورهای مختلف یکسان نباشد، زیاد هم دور از انتظار نیست. از منظر فرهنگی گرفته تا شرایط اجتماعی و سیاسی، ممکن است تفاوت‌های زیادی میان کشورهای مختلف وجود داشته باشد. از این جهت، روند شاخص بورس، به عنوان یکی از معیارهای بسیار مهم مالی، بازتابی از تغییرات را نشان خواهد داد.
بازتاب جنگ در بورس
به طور بدیهی در کشورهایی که در آنها درگیری و تنش‌های نظامی وجود دارد، بازارهای مالی فعال تحت‌تاثیر اتفاقات اخیر قرار گرفته‌اند؛ به نحوی که از تاریخ 14 مهر سال جاری تا 8 آبان همین سال، شاخص کل بورس رژیم صهیونیستی به اندازه 16.8درصد دچار افت شد. در سوی دیگر از تاریخ 14 مهر تا 6 آبان سال جاری شاخص کل بورس فلسطین به میزان 7.81درصد کاهش پیدا کرد. اما ماجرا آنجایی جالب می‌شود که رفتار شاخص‌های مربوط به بازار سهام برای سایر کشورهای منطقه نیز بررسی شود. به‌خصوص آنکه رصد آمار و ارقام مربوط به بازارهای مالی کشورهای اسلامی حاضر در خاورمیانه، جذابیت دوچندانی خواهند داشت، به ویژه آنکه از منظر اجتماعی و فرهنگی تشابهاتی میان کشورهای اسلامی وجود دارد.
بر این اساس، عواملی همچون مولفه‌های اجتماعی و سیاسی می‌توانند روی کردارهای اقتصادی سایر کشورهای یادشده اثرات مستقیمی داشته باشند. از این رو، روند بازار سهام برای برخی از کشورهای اسلامی واکاوی شده است. در بررسی صورت‌گرفته، نکته مهم تمرکز روی کشورهایی است که از نظر اقتصادی و سیاسی به عنوان کشورهای شاخص در منطقه خاورمیانه به شمار می‌روند. بدین ترتیب، روند شاخص بورس برای کشورهای ترکیه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی بررسی شده است. در نهایت، روند شاخص بورس این کشورها با روند بازار سهام ایران مقایسه شد.
تاثیر اندازه بازار در میزان تاب‌آوری
با توجه به اطلاعات مربوط به بازارهای مذکور، شاخص کل بورس آنها بررسی شد. بر این اساس، عملکرد کلی «تداول»، به عنوان بازار اوراق بهادار عربستان سعودی، در بازه زمانی یک‌ساله مورد ارزیابی قرار گرفت. عربستان سعودی در میان کشورهای عربی، بزرگ‌ترین بازار سهام را در اختیار دارد. با‌این‌حال، روند شاخص بورس عربستان نسبت به روند شاخص بورس ترکیه و امارات متحده با نوسانات شدیدتری همراه بوده است. در محدوده زمانی یک‌ساله منتهی به 29 اکتبر 2023، تغییرات شاخص برای «تداول» مشهود بود؛ به طوری که از 29 اکتبر 2022 تا 12 دسامبر 2022، بازار اوراق بهادار عربستان روند نزولی شدیدی را تجربه کرد.
شاخص بورس این کشور عربی در مدت‌زمان یادشده، به میزان منفی 12.18درصد دچار تغییر شد. بدین علت می‌توان گفت بورس عربستان در آخر سال گذشته، زمستان سردی را تجربه کرده است. اما بعد از این دوره زمانی، روند بازار اوراق بهادار برای این کشور دچار تغییر شد. با نزدیک شدن به بهار، هوای این بازار نیز بهاری شد. بدین ترتیب، شاخص کل بورس عربستان شروع به تغییر حال کرد. روند شاخص کل بورس این کشور از 12دسامبر به بعد صعودی شد و افزایش شاخص کل تا 23 ژانویه سال 2023 ادامه یافت. اما بعد از آن، به طور مجدد شاخص بورس عربستان نزولی شد و تا 26 مارس سال میلادی جاری دومرتبه افت‌و‌خیز را به خود شاهد بود.
بدین جهت، بورس این کشور بزرگ جهان عرب، حال خوشی را سپری نکرد. اما روزهای خوب بازار اوراق بهادار عربستان آغاز شد، به طوری که برای مدت‌زمان طولانی، روند غالب شاخص کل مثبت بود. از 26 مارس تا 26 ژوئیه سال میلادی 2023، برآیند مثبتی برای شاخص ثبت شد. بنابراین بورس عربستان برای 4 ماه عملکرد خوبی از خود به جا گذاشت. به لحاظ آماری، نقطه اوج شاخص بازار اوراق بهادار این کشور در همان 26 ژوئیه 2023 بوده است. اما بعد از آسایش و رفاه، سختی و دشواری از راه رسید. بدین‌ترتیب از 26 ژوئیه تا 26 اکتبر سال میلادی جاری، روند غالب شاخص نزولی بود. بر همین اساس برآیند بازار مالی مذکور برای 3 ماه متوالی منفی شد. با این وجود در کنار حوادث گوناگون، اخبار مذاکرات میان عربستان و ایران نیز داغ شده بود. اما طبق قواعد اقتصاد و بازار سرمایه، بعد از دوران شکوفایی در بازار سهام، احتمال این وجود دارد که روند بازار نزولی شود، چرا که ظرفیت تولیدی هر کشور محدود است و روند صعودی بورس زمانی از پایداری مناسبی برخوردار خواهد بود که بتواند رشد قاعده‌مندی را تجربه کند.
با‌این‌حال نمی‌توان در بازه زمانی چندماهه، نزولی یا صعودی بودن روند بورس را به گردن تنها یک عامل خاص انداخت، بلکه درنهایت عامل خاصی مانند مذاکرات دو کشور بتواند روی شدت تغییرات اثر داشته باشد. اما در کوتاه‌مدت و بازه زمانی کمتر از یک ماه، حتی ممکن است یک عامل مهم سایه سنگینی بر روند کلی بازار سهام داشته باشد. با این وجود، حمله مسلحانه حماس به منطقه صهیونیستی در 7 اکتبر 2023، نسبت به سایر کشورهای یادشده، روی بازار اوراق بهادار عربستان اثر کمتری داشته است. به این ترتیب از 8 تا 26 اکتبر شاخص بورس عربستان 1.77 درصد کاهش داشته است. از جهتی این ماجرا زیاد هم دور از انتظار نیست، چرا که عربستان نسبت به سایر کشورهای عربی بازار بسیار بزرگ‌تری دارد. البته، بورس عربستان در بین تمام کشورهای خاورمیانه با اختلاف، در صدر قرار گرفته است. همچنین بورس این کشور در خاورمیانه بیشترین ارزش بازاری را در اختیار دارد.
شباهت عجیب میان ترکیه و امارات
بورس امارات بعد از عربستان، جایگاه دوم را تصاحب کرده است. ارزش دلاری بازار سهام عربستان بیش از سه برابر ارزش دلاری بازار سهام امارات متحده عربی است. اما در طول یک سال بررسی‌شده شاخص بورس امارات نوسانات بسیار کمتری داشته است. شاخص بورس امارات از 28 اکتبر 2022 تا اواخر پنجمین ماه از سال 2023 نوسانات خفیفی داشت و روی هم رفته تقریبا روند خنثایی را تجربه کرد. اما از 25 مارس 2023 تا 3 اکتبر برآیند صعودی داشته است.
بعد از آن با وقوع جنگ در خاورمیانه، روند بورس امارات نزولی شد و به طور بسیار قابل‌توجهی کاهش یافت، به‌طوری‌که شاخص بورس امارات از 3 اکتبر تا 23 اکتبر 2023 به میزان 11.23درصد دچار کاهش شد. بدین‌ترتیب رشد 4ماهه بازار سهام امارات در طول 3 هفته، به میزان زیادی افت کرد. از این اتفاق می‌توان به عنوان «کابوس بورس امارات» یاد کرد. بنابراین جنگ حماس برخلاف بازار اوراق بهادار عربستان، تاثیر شگرفی روی بورس امارات گذاشت. هرچند ممکن است عوامل بنیادین این ریزش، به مسائل اقتصادی و فنی بازار مربوط باشد، اما هنگامی که واکنش بورس چند کشور مشابه، نسبت به یک رویداد خاص مقایسه شود، اطلاعات قابل استنادی به دست خواهد آمد. در همین راستا، بورس ترکیه از دو منظر شباهت مهمی به بورس امارات داشته است.
بورس ترکیه به نام «BORSA ISTANBUL» شناخته می‌شود، که در قیاس با بورس عربستان و امارات، ارزش دلاری کمتری داشته است. اولین نکته مشترک میان بورس ترکیه و امارت، در تغییر روند آنها مشاهده شده است؛ به نحوی که با وجود نوسانات شدید در بازار سهام ترکیه، از 28 اکتبر 2022 تا 5 مارس 2033، برآیند خنثایی در آن به وقوع پیوست. اما از 5 مارس تا 3 اکتبر 2023 در قیاس با 6 ماه ابتدایی سال، شاخص بورس ترکیه به‌شدت صعودی شد. شاخص کل بازار سهام این کشور نیز درست مانند بورس امارات در تاریخ 3 اکتبر 2023 به نقطه اوج خود رسید. نقطه جالب آنجایی هست که تغییر روند کلی در تغییرات شاخص برای هر دو کشور ترکیه و امارات، از 25 مارس 2023 اتفاق افتاد و در 3 اکتبر به نقطه اوج خود دست یافت. دومین نکته مشترک میان روند شاخص این دو کشور اسلامی، تاثیر ملموس جنگ غزه بر بازار سهام بود. بدین‌ترتیب، شاخص بورس ترکیه از 3 اکتبر تا 24 اکتبر 2023، به رقم 8.96درصد سقوط کرد.
بورس تهران، مختصاتی کاملا متفاوت
اگر همین شیوه تحلیل نسبت به بورس تهران بسط داده شود، می‌توان روند یک سال شاخص را به دو بخش تقسیم کرد. بدین صورت که از 1 آبان 1401 تا 16 اردیبهشت 1402، به طور غالب روند کلی شاخص بورس صعودی بود. بازه زمانی شمسی یادشده، معادل بازه زمانی 22 نوامبر 2022 تا 5 آوریل 2023 است. در ادامه تا حدی رکود به جان بازار افتاد و شاخص کل بازار سهام تا اواسط مهرماه نزول خفیفی را تجربه کرد. با به میان آمدن رخداد نظامی و سیاسی در منطقه خاورمیانه، شاخص بازار سهام ایران از 15مهر تا 7 آبان 1402در حدود 5درصد کاهش یافت. این رقم با توجه به اوضاع راکد بورس تهران در ماه‌های اخیر، اصلا میزان کمی نبوده است که در طول 3 هفته به وقوع پیوست. با تمام این تفاسیر می‌توان گفت بازار سهام در کشورهای امارات و ترکیه بیشترین حساسیت را نسبت به جنگ اخیر نشان داده است.
همچنین بورس تهران با وجود رکود سنگین چندماهه، میزان افت شدیدی را تجربه کرد و از فضای نظامی و سیاسی خاورمیانه متاثر شد. اما بازار اوراق بهادار عربستان مشهور به «تداول»، کمترین تاثیر را از این واقعه پذیرفت. این امر، بازتابی از اوضاع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جوامع در بازه زمانی بررسی‌شده بود که برای آینده نیز اطلاعات قابل‌استنادی به شمار خواهد رفت./ دنیای اقتصاد