هم‌اكنون گزينه‌هاي بسيار كمي براي خانواده طبقه متوسط در ميان خودروهاي موجود در بازار ايران وجود دارند. افزايش قيمت در سال‌هاي اخير هم سبب كاهش قدرت انتخاب براي قشر متوسط شده است. پرايد شايد همچنان براي خيلي‌ها در دسترس باشد اما ايمني پايين اين خودرو، سبب شده برخي‌ها به گزينه‌هاي بهتري فكر كنند. در ميان گزينه‌هاي موجود، برخي به دو گزينه مي‌رسند كه يكي رانا با قيمت حدود 32ميليون تومان است كه مي‌توان آن را پژو 206 صندوقدار ارزان‌سازي شده ناميد و ديگري تيبا است كه احتمالا بتوان آن را با قيمتي بين 25 تا 28ميليون تومان (قيمت با توجه به تفاوت تيپ‌ها) پرايد ارتقا يافته دانست. اما كدام يك از اين دو خودرو گزينه‌هاي بهتري براي خريد هستند؟
رانا و تيبا از كجا آمدند؟
رانا عملا ادامه طرح پيكان جديد است كه از سال 82 پيگيري مي‌شد و در نهايت به رانا ختم شد. خودرويي كه روي پلت فرم پژو 206 طراحي شده است اين اتفاق چنان آشكار است كه اگر دست خود را در عكس رانا بر روي صندوق عقب و قسمت جلو خودرو بگذاريد كاملا پژو 206 را خواهيد ديد. عده‌اي معتقدند اين خودرو زيبا‌تر از پژو 206 است و عده‌اي پژو 206 را زيبا مي‌دانند. اما در آن سو تيبا هم خودرويي بود كه طرح آن، سال‌ها در آرشيو سايپا خاك مي‌خورد. قرار بود قيمت تيبا زير ده ميليون تومان باشد اما پس از ورود به بازار قيمت اين خودرو بسيار بيشتر از 10 ميليون تومان شد. مهرداد بذرپاش مديرعامل آن زمان سايپا، طرح ساخت اين خودرو را از بايگاني پروژه‌هاي نيمه كاره رها شده سايپا بيرون آورد و اجرا كرد .روز ۲۳ آذر ماه ۱۳۸۷ خودرويي كه آن را مينياتور مي‌ناميدند و بعد‌ها به تيبا تغيير نام داد، با عنوان نخستين خودروي ملي سايپا رونمايي شد.
اما آنچه ايراني بودن اين خودرو را تا حد زيادي زير سوال برد كمك گرفتن از مشاوران ايتاليايي، آلماني و كره‌اي و استفاده از قطعات خودروهاي ديگر مانند پرايد، ريو و تندر ۹۰ در ساخت اين خودرو بود. با اين همه برخي مديران آن زمان سايپا خودرو را كاملا ايراني مي‌دانستند و از آن به عنوان يكي از بزرگ‌ترين طرح‌هاي صنعتي چند سال اخير نام برده بودند. دكتر زارعي مدير مركز تحقيقات سايپا در زمان طراحي خودرو، تيبا را يك خودروي كاملا ايراني با يك پلت فرم كاملا جديد مي‌دانست. او در پاسخ به اين سوال كه چگونه مي‌توان اين محصول را ايراني و كاملا جديد خواند در حالي كه كه موتور، گيربكس و سيستم ترمزش ارتقا يافته پرايد است، اكسلش با كمي تغيير از كيا ريو گرفته شده و بخش زيادي از طراحي بدنه‌اش هم توسط استوديو طراحي ايتال ديزاين در كشور ايتاليا انجام شده است، گفته بود: قطعات اين خودرو ممكن است از خودروهاي ديگر (كري اوور) گرفته شده باشد اما با تغييراتي كه مهندسان سايپا براي هماهنگ كردن و تغيير دادن اين مجموعه‌ها به هم داده‌اند يك پلت فرم جديد شكل گرفته است. پلت فرمي كه متعلق به شركت سايپاست و در سال‌هاي آينده خودروهاي ديگري نيز بر روي اين پلت فرم طراحي خواهد شد. او درباره طراحي اين خودرو اينگونه توضيح داده بود: كار بر روي اين خودرو ابتدا در حدود سال ۷۵ با نام اس ۸۱ توسط يك تيم در سايپا بر روي پايه پرايد آغاز شد.
سپس طراحي توسط يك تيم ايتاليايي تكميل شد. اما اين پروژه در سال ۸۳ كنار گذاشته شد و مهندسان سايپا اين طرح جديد را از حدود سال 85 دوباره آغاز كردند و در طراحي بخش‌هايي از آن خودرويي كه توسط تيم ايتاليايي انجام گرفته بود بويژه قسمت عقب آن تغييراتي را دادند. علي رضا محمدزاده ،كارشناس طراحي خودرو معتقد است طراحي اين خودرو بي‌شباهت به بسياري از خودروهاي چيني نيست و مي‌گويد: تيم ايتاليايي قسمت جلو خودرو را بسيار خوب طراحي كرده اما قسمت عقب چندان چنگي به دل نمي‌زند. در قسمت تزئينات داخلي نيز به راحتي مي‌توان ردپاي تندر ۹۰ و پرايد و ريو را ديد. گويي طراحان، قسمت‌هاي مختلف اين چند خودرو را با هم مخلوط كرده‌اند. از نظر فني رانا و پژو 206 صندوقدار كاملا شبيه هستند تنها نقطه متفاوت ارزان‌سازي انجام شده بر روي راناست. خودروی تيبا هم بيشتر بر پايه ريو و پرايد است. هزينه طراحي و ساخت هر دو خودرو نيز نزديك به هم و در حدود 120 ميليون دلار است. بر اساس گفته مجيد شيخاني، قائم مقام پيشين ايران خودرو زماني كه قيمت رانا قرار بود 11 ميليون تومان باشد قيمت تمام شده رانا حدود 8/ 5 ميليون تومان بود اگر اين نسبت همچنان حفظ شده باشد قيمت تمام شده اين خودرو هم‌اكنون بايد چيزي در حدود 24 ميليون تومان باشد. در زمان رونمايي اعلام شده بود بايد 100 هزار دستگاه از اين خودرو توليد شود تا هزينه طراحي آن بازگردد. اين مورد تقريبا درباره تيبا نيز صدق مي‌كند.
طراحي
طراحي رانا ساده است و تا حدودي ايران‌خودرو سعي كرده در اين خودرو سنت سورن را دنبال كند. جلو خودرو شباهت زيادي به مدل‌هاي آئودي دارد كه گويي با طرح‌هاي پژو تركيب شده است. البته برخي نيز مي‌گويند جلو اين خودرو بي‌شباهت به فيات پاليو نيست چرا كه مشاوران ايتاليايي اين خودرو را طراحي كرده‌اند. از طرفي در طراحي بدنه رانا خطوط بدنه پژو 206 كاملا مشهود است به گونه‌اي كه اگر دو دست را در عكس اين خودرو روي صندوق عقب و داشبورد بگذاريد كاملا پژو 206 را خواهيد ديد. پس به نظر مي‌رسد شركت ايران خودرو با كمك مشاوران ايتاليايي تنها جلو و عقب خودرو را در بخش بدنه دوباره طراحي كرده است اما تيبا طراحي عجيب در بين خودروهاي ايراني دارد كه برخي مانند علي رضا محمدزاده، كارشناس طراحي به عنوان جشنواره خطوط از آن ياد مي‌كنند و معتقدند كه سايپا در طراحي خطوط خودرو اغراق كرده است و برخي خطوط بدنه با هم هماهنگي ندارند. عده‌اي نيز اين خودرو را شبيه خودروهاي لانچياي ايتاليايي مي‌بينند. جالب است اين خودرو نيز بنا بر اعلام رئيس مركز تحقيقات سايپا با كمك مشاوران ايتاليايي طراحي شده است. با اين همه در يك كلام مي‌توان گفت رانا ساده‌تر و تيبا طراحي پيچيده و عجيب‌تري دارد. اما باز هم بايد ديد سليقه مشتري كدام يك را بيشتر مي‌پسندند.
فرمان‌پذيري و تعادل
رانا از سيستم‌هاي فنربندي توسعه يافته پژو206 بهره مي‌برد به گونه‌اي كه سيستم تعليق عقب دوباره طراحي شده و به اصطلاح طراحي بومي تعليق در ايران است. البته اين سيستم با كمك مركز طراحي پورشه توسعه يافته است. طراحي بدنه خودرو نيز به گونه‌اي است كه به نظر مي‌رسد بطور مناسب به زمين بچسبد چرا كه گرانيگاه‌هاي خودرو نزديك به زمين است. در تيبا از ترمز توسعه يافته پرايد و سيستم فنربندي ريو و فرمان توسعه يافته پرايد بهره گرفته شده، و به نظر گرانيگاه و ارتفاع خودرو زياد بالا است كه سبب پايين آمدن تعادل خودرو خواهد شد.
قواي محركه
رانا دنده‌اي با قيمت 32 ميليون تومان با موتور پژو 206 تيپ پنج (tu5) با قدرت 105 اسب بخار عرضه مي‌شود. موتور تيبا با كمك شركت آلماني FEV توسعه يافته است. موتور تيبا بر پايه موتور پرايد بوده كه محفظه احتراق آن كوچك شده و حجم موتور افزايش يافته تا راندمان موتور افزايش يابد. عدد تراكم موتور 9.7 است كه در موتور كنوني پرايد حدود 8.5 است. (عدد تراكم هرچه بيشتر باشد بازده بيشتر مي‌شود) با اين همه هنوز هم موتور تيبا موتور كندي محسوب مي‌شود. درباره موتوري مي‌توان گفت كه رانا سر‌تر از تيبا است اما بايد ديد عملكرد گيربكس كدام خودرو بهتر مي‌تواند از قدرت موتور بهره ببرد. گيربكس تيبا تغيير ضريب داده شده پرايد است و حال آنكه رانا از گيربكس تغيير ضريب دنده شده سمند بهره مي‌برد. درباره گيربكس تيبا، اطلاعات نشان مي‌دهد، نخستين نمونه‌هاي توليدي در دنده دو با مشكل مواجه است و از طرفي خوراندن كلاچ پرايد و سخت‌تر كردن فنر اين كلاچ براي خودرو جديد، پدال كلاچ را به‌شدت سفت و تعويض دنده را مشكل كرده است.
كيفيت و ايمني
بر اساس اطلاعات گزارش شركت بازرسي كيفيت و استاندارد ايران كه مربوط به كيفيت خودرو‌ها در بهمن سال 1393 است، رانا 24 نمره منفي و تيبا 56 نمره منفي دارد اين بدان معني است كه ايراد‌هاي فني تيبا بيش از دو برابر راناست. بر اساس ارزيابي همين سازمان در نيمه اول سال 93، از نظر مشتريان هم رانا 658 امتياز و تيبا 635 امتياز از 1000 امتياز دريافت كرده است. براي مقايسه بهتر مي‌توان اين نتايج را با خودروهايي كه اين دو خودرو بر روي آنها (پژو 206 صندوقدار و پرايد) طراحي شده‌اند مقايسه كرد. در زمينه رضايت مشتريان پژو 206 صندوقدار 699 و پرايد 623 امتياز از 1000 گرفته‌اند. در بررسي كيفي هم به تريتب پژو 206 صندوقدار و پرايد 22 نمره منفي و 77 نمره منفي را دريافت كرده‌اند. با اين آمار مشخص است تيبا از پرايد با كيفيت‌تر و رانا از پژو 206 كيفيت كمتري دارند. اما در نهايت وضعيت كيفيت رانا بسيار بهتر از تيباست. در زمينه ايمني اما وضعيت تيبا به مراتب ضعيف‌تر است. البته هيچ كدام از اين دو خودرو توسط موسسه معتبر و بي‌طرف تست تصادف نشده‌اند ولي با بررسي خودروهايي كه اين دو محصول بر پايه آنها طراحي شده مي‌توان فهميد كدام خودرو ايمن‌تر است. پژو 206 را مي‌توان از امن‌ترين خودروهاي ايران دانست. بر اساس بررسي سازمان معتبر يور ان كپ پژو 206 از 5 ستاره ايمني 4 ستاره را دريافت كرده است حالا حتي اگر وضعيت رانا كه مشابه 206 است كمي بدتر باشد اين خودرو داراي سه ستاره ايمني است.
اما درباره تيبا اوضاع چندان خوب نيست. پرايد كه تيبا بر اساس آن طراحي شده بر اساس آمار، يكي از نا امن‌ترين خودروهاي ايران است. درباره خودروهاي ايمن و غير ايمن و نقش آنها در مرگ و مير تفاسير مختلفي ارائه مي‌شود. به عنوان نمونه سايپا در بيشتر موارد وقتي عنوان مي‌شود پرايد حدود 15 درصد مرگ و مير جادهاي ايران را به خود اختصاص داده سعي مي‌كند اينگونه توجيه كند كه چون تيراژ اين خودرو بالا است ميزان مرگ و مير با اين خودرو هم بالا نشان داده مي‌شود. در حالي كه پژو 206 با تيراژي حدود يك سوم پرايد تنها دو درصد از مرگ و مير جادهاي را به خود اختصاص داده يعني اگر پرايد هم مانند پژو 206 ايمن مي‌بود، به جاي سالي 15 درصد سالي 6 درصد را به كام مرگ مي‌كشيد. البته خودرو تيبا كه تركيبي از پرايد و ريو است توسط شركت سايپا در يك موسسه اروپايي مورد تست تصادف قرار گرفته است. فيلم‌هاي تست تصادف اين خودرو نشان مي‌دهد درب خودرو هنگام تست باز مي‌شود و ستون‌ها و سقف هم تاب بر مي‌دارد اين تست مشخص مي‌كند كه وضعيت ايمني خودرو مناسب نيست و احتمالا به سختي بتواند دو ستاره ايمني كسب كند البته وضعيت ايمني خودرو از پرايد بهتر به نظر مي‌رسد.