امسال از نظر بانک مرکزی عرضه دینار به زائران اربعین یک تجربه موفق در مسیر حذف دلار از مبادلات غیرتجاری و سیاحتی بوده است، به طوری که حالا محمد رضا فرزین می‌گوید: الگوی بکار گرفته شده در اربعین امسال را ، می‌توان برای تخصیص ارز مسافران به سایر کشورهای منطقه نیز به کار برد.
به نظر می‌رسد اگر این تجربه موفق در سایر سفرهای خارجی ایرانیان اجرایی شود، از این پس به طور مثال به مسافرانی که قصد سفر به ترکیه داشته باشند، لیر پرداخت می‌شود و دیگر خبری از دلار و حتی یورو نخواهد بود و هر مسافری قبل از سفر به هر کشوری برای گرفتن ارز مسافرتی باید روی ارز کشور مقصد حساب باز کند. اما آیا این اقدام شدنی است؟ موفقیت احتمالی بانک مرکزی ممکن است راه را برای تامین ارز خدماتی در سرفصل‌هایی چون دانشجویی، بیماری و خدمات تحقیقاتی و ... تسهیل کند و فشار بر بازار داخلی ارز و نوسان قیمت دلار را کاهش دهد.
رئیس‌کل بانک مرکزی توضیح می‌دهد: در حال حاضر معاملات کالایی ایران با سایر کشورها عموماً با ارزهای یورو، درهم، یوان، روبل، روپیه و دینار صورت می‌پذیرد، ولی درخصوص معاملات سیاحتی و غیرتجاری، همچنان ارزهای غالب یورو و دلار است. به گفته او، تجربه عملی "حذف دلار از مبادلات غیر تجاری و سیاحتی" در ایام اربعین امسال برای اولین بار اتفاق افتاد. فرزین می‌افزاید: تعمیم تجربه رضایت‌بخش استفاده از ارز محلی در اربعین حسینی امسال به سایر کشورهای منطقه، موضوعی است که در حال بررسی کارشناسی و برنامه‌ریزی عملیاتی است و بزودی شاهد اجرای آن خواهید بود.
چالش‌های فنی حذف دلار از سفرهای سیاحتی
یکی از تفاوت‌های اختصاص ارز اربعین به دینار عراق را می‌توان در بازه زمانی اجرای این طرح جست‌وجو کرد چرا که ۶ بانک دولتی و شبه دولتی در ۱۷۹۰ شعبه شهری و روستایی مشارکت داشتند و با این حساب اگر قرار بر سرایت این الگو به سفرهای خارجی ایرانیان به کشورهای منطقه باشد، شرط نخست آن، آمادگی شبکه بانکی و گستره شعب آن در سراسر کشور خواهد بود.
چالش بعدی بانک مرکزی اما این است که باید منابع ارز مورد نیاز سفرهای خارجی تجهیز شود و متناسب با نیاز مسافران، اسکناس ارز کشور مقصد را در اختیار داشته باشد چنان‌که رئیس کل بانک مرکزی می‌گوید: از ماه‌ها قبل، منابع دیناری عرضه ارز اربعین زائران ایرانی فراهم و برای اولین بار نیز به جای ارزهای دلار و یورو، از ارز کشور مقصد استفاده شد. این اظهارنظر فرزین این فرضیه را تقویت می‌کند که منابع ارزی مورد نیاز به صورت دینار از محل مطالبات ایران از عراق وارد شده و در اختیار شعب منتخب بانک‌ها قرار گرفته است.
حال اگر بانک مرکزی بخواهد چنین تجربه‌ای را در خصوص ارزهای دیگر کشورها اجرایی کند، ابتدا باید به فکر فراهم کردن ارزهای یادشده و توزیع آن به شعب یا صرافی‌های منتخب کند.
از سوی دیگر چنان‌چه اختصاص ارز پس از گیت خروجی فرودگاه‌های بین‌المللی صورت گیرد، بانک‌های دارای شعب یا دستگاه‌های خودپرداز باید از قبل نسبت به تجهیز منابع ارزی خود به ارز کشورهای مقصد مسافران اقدام کنند.
چالش نوسان قیمت
دردسر دیگر پیش روی بانک مرکزی چگونگی مدیریت نوسان ارزش ارزهای نگه‌داری شده است زیرا ممکن است برخی ارزها که جهان‌روا نیست، در یک بازه زمانی مشخص، دچار نوسان شود که همین مساله مدیریت منابع ارزی در برابر نوسانات ارزش آن نسبت به ارزهای جهان‌روا نظیر دلار و یورو را دشوار و پیچیده می‌سازد.
به گفته رئیس کل بانک مرکزی، مسئولان این بانک از ماه‌ها قبل، برآورد دقیقی از منابع دیناری مورد نیاز تا پایان سفر اربعین حسینی را پیش‌بینی کرده بودند و با برنامه‌ریزی دقیق، خدمات عرضه ارز اربعین با نرخ یکسان و بدون هیچ کمبودی در تمام شعب و در طول روزهای هفته ارائه شد و در طول ایام اربعین حسینی نیز همگان شاهد بودند که این اقدام باعث کاهش نرخ دینار در بازار غیررسمی شد.
راهی که باید طی کرد
به گزارش همشهری، جایگزین کردن ارز کشورهای مقصد به جای دلار در فرآیند تامین ارز خدماتی و استفاده از تجربه ارز اربعین به توافق با کشورهای مدنظر بستگی زیادی دارد و از این منظر بانک مرکزی باید در مسیر مذاکرات با بانک‌های مرکزی کشورهای هدف گام بردارد.
در چندسال اخیر کشورهای مختلف در تلاش برای حذف دلار از مبادلات تجاری برآمده‌اند و آمادگی خود را برای تجارت با ارز محلی نشان داده‌اند و حتی پیمان‌های دوجانبه پولی هم امضا کرده‌اند با این حال باید دید نتیجه مذاکرات بین بانک مرکزی ایران با کشورهای دیگر چه نتیجه‌ای به همراه دارد؟
کارشناسان چه می‌گویند؟
اصغر بالسینی، کارشناس پولی و بانکی اعلام کرد: در تخصیص ارز اربعین سال جاری به زائران، ۳ اتفاق ویژه افتاد؛ نخست اینکه در خصوص تامین ارز اربعین شاهد بودیم افزایش عرضه دینار به متقاضیان بود و از لحاظ آماری بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر ارز اربعین دریافت کردند، اما در اربعین سال گذشته ۲۷۰ هزار نفر این ارز را دریافت کرده بودند که حاکی از رشد ۴ برابری است.
او افزود: دلیل اینکه چرا میزان خرید ارز اربعین از طرف مردم به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کرد هم ناشی از این است که فرایند تخصیص و عرضه به طور صحیح، منظم و با قاعده بود که سهولت قابل توجهی برای مردم ایجاد کرد و در نهایت بخش قابل توجهی از زائران مراسم اربعین توانستند ارز مورد نیاز خود را دریافت کنند.
این کارشناس پولی و بانکی تاکید کرد: دومین اتفاق ویژه این بود که بانک مرکزی برای کنترل نوسانات احتمالی ناشی از افزایش تقاضای ارز، از ابتدا تصمیم گرفت تا ارزی که در مقصد مورد استفاده قرار می‌گیرد، یعنی دینار عراق را به زائران ارائه کند و در چنین شرایطی هم بانک مرکزی منابع ارزی دیناری که در اختیار داشت را به خوبی عرضه کرد و هم اینکه توانست فشار تقاضا برای دلار را کنترل کند.
این تحلیلگر بازارهای مالی یادآوری می‌کند: اتفاق دیگر این بود که فرایند ثبت نام و دریافت ارز اربعین با سهولت بسیاری روی داد و برای اولین بار بانک مرکزی توانست از طریق ۲ اپلیکیشن داخلی ارز اربعین را عرضه کند و ۳ بانک ملی، سپه و صادرات از این طریق توانستند بخشی از تقاضای ارز اربعین را پاسخ دهند که البته چنین مسئله‌ای نیازمند فرایند و وضعیتی با ثبات در زیرساخت‌های بانکداری الکترونیک بود که خوشبختانه در این زمینه بانک مرکزی توانست کارنامه قابل قبولی برجای بگذارد.