ماجرای آزادراه تهران- شمال قصه پر غصه‌ای بوده که طی سال‌های پس از انقلاب همه دولت‌ها با آن دست به گریبان بوده‌اند و هر دولتی با وعده‌های تکمیل فازهای مختلف این آزاد راه فعالیت خود را پی می‌گرفت اما تحت هر عنوانی نه تنها به وعده‌های داده شده در این حوزه نمی‌توانست جامعه عمل بپوشاند بلکه تنها تا بخشی از این آزاد راه پیش می‌رفت. چنانکه طی سال‌های اخیر انتقادات بسیاری به این رویه وجود داشته است.
با این حال اگر نگاهی به روند ساخت این آزادراه داشته باشیم به وضوح می‌توان دید پس از آنکه در برخی دولت‌ها پروژه ساخت این آزادراه از در ابتدا از سوی قرارگاه خاتم موفقیتی نیافت و در ابتدا چینی‌ها نیز نتوانستند کاری از پیش ببرند تا با در اختیار گرفتن این پروژه از سوی بنیاد مستضعفان این پروژه به‌طور موفقیت‌آمیزی پیش برود. هر چند که پس از چندین سال فاز اول آزاد راه تهران- شمال در دولت حسن روحانی به بهرهبرداری رسید و حتی اقدامات در این خصوص چندان مطلوب بود که دولت روحانی بودجه فاز دوم ساخت این آزاد راه را نیز تخصیص داد، اما با این همه عمر دولت روحانی به پایان رسید و نتوانست که در افتتاح و بهرهبرداری از این فاز نقش موثری ایفا کند.
این در حالی است که با روی کارآمدن دولت سیزدهم بسیاری منتظر بودند که این دولت بتواند تکمیل و بهرهبرداری از فاز دوم آزاد راه تهران – شمال را در دستور کار قرار دهد که این مهم دو سال به طول انجامید و در نهایت چند روز قبل فاز دوم این آزاد راه به بهرهبرداری رسید. هر چند که در خصوص چرایی و چگونگی بهره‌داری این فاز از آزاد راه تهران- شمال همچنان انتقاداتی به دولت وارد است. چه اینکه بسیاری بر این باورند که دولت رئیسی با هزینه‌ای بسیار پایین‌تر از آنچه اکنون این فاز را به پایان رسانده می‌توانست بهرهبرداری را انحام دهد. مسائل زیست محیطی و خطرات از این دست نیز از دیگر مسائلی است که در انتقادات مورد توجه واقع شده است. چه اینکه اخیرا یک سایت کانادایی میانگین هزینه ساخت یک کیلومتر بزرگراه معمولی و مجهز در این ایالت صعب‌العبور به انضمام پل‌ها و سایر متعلقات را قریب ۳ تا ۳ و نیم میلیون دلار کانادا برآورد کرده است که با احتساب هزینه‌های غیرمعمول ممکن است تا ۶ میلیون دلار نیز افزایش یابد. با این حال برآورد‌ها نشان می‌دهد، بنیاد مستضعفان آزادراه تهران شمال را با هزینه مشابه و شاید حتی گران‌تر از ساخت آزادراه در کانادا (در بازه زمانی مشابه) احداث کرده است.
از طرفی به گفته برخی رسانه‌ها شرکت آزادراه تهران شمال، تعداد قابل توجهی ویلا در نمک‌آبرود در اختیار دارد. در کنار صد‌ها ساختمان، حتی یک نیروگاه (البرز) نیز به شرکت واگذار شد. به دلیل درآمد بادآورده، این شرکت با وجود آنکه اساسا یک مجموعه پیمانکار راهساز برای مدیریت آزادراه تهران- شمال است، سرمایه‌گذاری‌های مختلفی نیز از جمله در بورس و در سهام شرکت‌های مانند سرمایه‌گذاری اعتبار ایرانیان انجام داده است. از سوی دیگر قطعات مختلفی در مسیر از جمله در کرج، کن، زیبادشت و چالوس توسط وزارت راه از مردم خریداری شد و با قیمت نازل و دفتری در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت. بر اساس صورت‌های مالی، تنها سود ۲۲ درصدی بنیاد از سرمایه‌گذاری در آزادراه (و نه سود املاک و زمین ها) در طول سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۷ هزار و ۴۴۹ میلیارد تومان بوده است.
رویه انتقادآمیز
توافق 25 ساله ایران و چین باعث شد تا بسیاری از حوزه‌های مختلف زیر ساختی و... نیز در ذیل این توافق قرار گیرند. چه اینکه بسیاری حتی روابط بلندمدت اقتصادی، تجاری، عمرانی و... را نیز در راستای توافق ایران و چین بر می‌شمردند. این در حالی است که ایران طی دهه‌های گذشته تا کنون تحت تحریم‌های آمریکا و بعضا سازمان ملل قرار دارد و از همین‌رو نمی‌تواند آنچنان که باید شاید به تبادلات مالی، بانکی و تجاری با سایر کشورها بپردازد. از همین‌رو نیز زمانی‌که اعلام شد پول‌های بلوکه شده ایران در برخی کشورها مثل عراق یا کره‌جنوبی آزاد شد این پول‌ها به ایران نیامد بلکه در همان مسیر خرج امور دیگری شد.
همین روند موجب گردید تا بسیاری از منتقدان رویکرد دولت در سیاست خارجی بحث سیاست نفت در برابر غذا از سوی ایران و سایر کشورها را مطرح کنند و این نکته را به میان آورند که احتمالا اگر فاز سوم ساخت پروژه آزاد راه تهران – شمال به شرکت‌های چینی سپرده شود آنها نیز همین مسیر را پی بگیرند و در ازای ساخت و بهرهبرداری فاز سوم آزاد راه تهران شمال همان داستان سابق پیش رود. چنانکه اخیرا مدیرکل دفتر امور مجریان آزادراه‌ها گفته است: منطقه سوم آزادراه تهران- شمال با مشارکت چینی‌ها ساخته خواهد شد. محمد ملازینل چهارشنبه در حاشیه مراسم بازدید خبرنگاران از قطعه دوم آزادراه تهران- شمال درباره سرنوشت منطقه سوم آزادراه تهران- شمال، اظهار کرد: کار مطالعاتی منطقه سه در حال انجام است و مذاکرات اولیه با چین انجام شده تا در قبال تهاتر نفت، مهندسی منطقه سه را بر عهده بگیرد و ساخته شود.
وی با اشاره به بندی در قرارداد اجرای این پروژه بین ایران و چین گفت: در قرارداد بین ایران و چین تا ۸۰ درصد از پروژه توسط پیمانکاران و مهندسان ایرانی استفاده خواهد داشت. حال انتقاد اینجا است که چرا با وجود اینکه بنیاد مستضعفان توانسته فاز دوم این پروژه را تمام ایرانی بسازد و به پایان ببرد چرا ساخت فاز سوم از این آزاد راه به چینی‌ها سپرده خواهد شد. پرسشی که باید پاسخ قانع‌کننده‌ای به آن داده شود.
افتتاح مسیر رفت با حضور رئیس‌جمهور
در آستانه عید سعید غدیر، پروژه مسیر رفت منطقه ۲ آزادراه تهران - شمال با حضور رئیس‌جمهور مورد بهرهبرداری قرار گرفت. با افتتاح این قطعه ۱۵.۵ کیلومتری که عملیات احداث آن از سال ۹۶ آغاز و به همت بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و با همکاری پیمانکاران داخلی احداث شده، تردد از منطقه یک آزادراه از منتهی‌الیه بزرگراه آزادگان در منطقه ۲۲ تهران تا پل زنگوله در مازندران، از طریق مسیر آزادراهی انجام‌پذیر است. در آیین بهرهبرداری از این پروژه مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی و سیدپرویز فتاح رئیس بنیاد مستضعفان، رئیس‌جمهور را همراهی کردند.
مسیر رفت قطعه دوم آزادراه تهران – شمال مجموعا ۲۲ کیلومتر است که با پیشرفت ۹۸ درصدی ۱۵.۵ کیلومتر آن مورد بهرهبرداری قرار گرفت که دارای ۱۷ تونل و پل بوده و آخرین تونل آن با ۶.۵ کیلومتر طول، بزرگ‌ترین تونل آزادراهی غرب آسیاست و رئیس بنیاد مستضعفان از این پروژه به عنوان نمایشگاه هنر مهندسی و تکنولوژی ایرانی یاد کرد. رئیس‌جمهور پس از افتتاح این قطعه آزادراه و بازدید از مسیر ابتدا تا انتهای آن، در جمع کارگران این پروژه عظیم حضور یافت و ضمن تجلیل از تلاش‌ها و زحمات شبانه‌روزی آنها با جمعی از آنان عکس یادگاری گرفت. رئیسی همچنین دستورات لازم برای تأمین اعتبار تکمیل مسیر، همکاری همه بخش‌ها، ایجاد تفرجگاه‌های بین راهی برای رفاه مسافران، ایمن‌سازی جاده‌های مواصلاتی به آزادراه و همچنین ایجاد مسیرهای اضطراری برای دسترسی بین جاده‌ای در ایام خاص و پرترافیک در این بزرگراه را صادر کرد./ آرمان ملی