خشکسالی در کشور با کم بارشی و افزایش دما از سال 72 آغاز شده است. تبعات بحران آبی را با رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی کشور بررسی کردیم.
از آن سالگردهای تولدی است که حتی یک نفر هم بابت فرا رسیدن آن خوشحال نیست، اما چه باید کرد که این سالگرد یک واقعیت تلخ و خشک است؛ یعنی سی سالگی خشکسالی در ایران.
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور دیروز درباره بیش از سه دهه خشکسالی در کشور این طور گفت: بر اساس شاخص خشکسالی SPI (شاخص بارش استاندارد) ما از سال ۱۳۷۲ به بعد به جز سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ همواره در کشور خشکسالی قرار داشته ایم.
آثار تغییر اقلیم با افزایش دما و کاهش باران
وی همچنین به دیگر تبعات و آثار تداوم خشکسالی که از تغییر اقلیم حکایت دارد، به این موارد اشاره کرد:
*بر اساس شاخص SPEI که علاوه بر بارش، تبخیر و تعرق، اثر دما را نیز لحاظ می‌کند، کشور ما همواره در خشکسالی است.
* برخی پارامترهای اقلیمی کشور در ۵۰ سال اخیر تغییر کرده اند برای نمونه، دما در هر دهه به طور متوسط حدود۴/۰ درجه افزایش یافته و به تبع آن تبخیر نیز افزایش یافته است.
* میانگین بارش تجمعی کشور نیز در پنج دهه اخیر از ۲۵۰ به حدود ۲۰۰ میلی متر در دهه اخیر کاهش پیدا کرده است.
غصه روی غصه
حال در همین شرایط که کم بارشی و خشکسالی شرایط را بحرانی کرده، با غصه دیگری نیز مواجهیم که دلیل آن را باید در نبود مدیریت لازم جست وجو کرد: «در سال های اخیر بیش از ۸۰ درصد آب تجدید پذیر سالانه از زمین پمپاژ می‌شود این در حالی است که استاندارد جهانی آن ۲۰ درصد است و در هر صورت برای پایداری سرزمین نباید از ۴۰ درصد تجاوز کند. در صورت ادامه این روند، روندهای گذشته نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۴۰ برخی آبخوان‌های کشور تخلیه خواهد شد.»
اما اگر بخواهیم، وضعیت کلی «آب» را در کشور از نمایی نزدیک و دقیق تر ببینیم، خوب است به گزارش مرکز پژوهش های مجلس با عنوان «بررسی کلی بیلان آب در کشور؛ وضعیت و چالش‌ها» که دیروز منتشر شد، مراجعه وعمق فاجعه آبی را نیز کمی در این گزارش جست وجو کنیم. در آخرین بیلان آب در مقیاس کل کشور با این درد مواجهیم: « در معادله بیلان آب کشور، کل خروجی ها از کل ورودی ها بیشتر است. این امر باعث ایجاد کسری سالانه 6.4 میلیارد مترمکعبی در ذخایر شده است که 5.8 میلیارد مترمکعب آن مربوط به منابع زیرزمینی است. بر اساس آمار و ارقام اعلام شده، در حال حاضر مقدار کسری تجمعی منابع آب زیرزمینی حدود 143 میلیارد مترمکعب است که بسیار قابل توجه است.»
چه باید کرد؟
حال برای این که در شرایط بحرانی تغییر اقلیم که با گذشت هر سال شرایط بهتر نمی شود، چه باید انجام داد، پاسخی است که ما برای یافتن آن به رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور رفتیم. مهندس احد وظیفه چند راهکار را پیش روی ما می گذارد:
1- در دنیا برخی اقدامات از جهات محلی، ملی و جهانی همچون کاهش گازهای گلخانه ای (کربن و متان) مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه بسیاری از کشورهای صنعتی و اقتصادی همچون آمریکا، چین، آلمان و... به دلیل رویکردهای توسعه ای که داشتند بیشترین میزان آلایندگی را داشتند و همچنان دارند. البته ما هم به دلیل نفتی بودن در این فرایند بی اثر نبوده ایم و همین حالا هم جزو 10 کشور تولیدکننده گاز گلخانه ای هستیم.
آن طور که دنیا تا 2030هدف گذاری کرده که 45 درصد مصارف الکتریسیته از منابع پاک تولید شود، ما هم باید با این رویکرد به سمت و سوی اقتصاد کم کربن حرکت کنیم. در این راستا دولت باید به حوزه تولید برق از خورشید که مزایای کارآفرینی گسترده نیز دارد، ورود جدی کند. همان طور که بسیاری از کشورهای توسعه یافته در این زمینه مشوق های ارزنده ای برای سرمایه گذاران تعیین می کنند، ما هم باید از این تجربه ها بهره ببریم چرا که در دسترس ترین اقدام در حوزه مصرف بهینه از انرژی نیز هست.
2- عمده مصرف آب کشور در بخش کشاورزی رقم می خورد. ما باید بتوانیم با سیاست گذاری های بهنگام به سمت توسعه الگوهای کشت متناسب با اقلیم کشورمان حرکت کنیم که مواردی از محصولات کشاورزی در دستورکار قرار گیرد که هم از نظر اقتصادی معقول است و هم از جهت مصرف آب با اقلیم ما سازگار باشد. بی شک شرایط آبی کشور ما روز به روز در حال محدودتر شدن است و چاره ای جز ایجاد تدابیر ویژه متناسب با این وضعیت نداریم.
3- در بخش خانگی نیز باید مقررات احداث ساختمان ها به گونه ای باشد که بهینه ترین شکل انرژی را برایمان ایجاد کند، متاسفانه اکنون مقررات لازم برای این که شرایط استانداردی از نظر کارآمدی انرژِی داشته باشیم آن طور که باید، رعایت نمی شود. نباید ساختمانی را بسازیم که دیوارها و سازه تبادل انرژیِ با محیط بیرون را طوری رقم بزند که در زمستان نیاز به مصرف بیشتر انرژی گاز و برق پدید آورد و در تابستان هم با جذب بیش از اندازه گرما، باعث افزایش مصرف آب و برق شود.
4- توجه به مدیریت بحران آب در برنامه هفتم توسعه که همین روزها در مجلس در حال بررسی است، یک نیاز اساسی و لازم است. باید بپذیریم که مسئله آب در بخشی از کشور به یک چالش امنیتی تبدیل شده و باید برای آن در سطح کلان برنامه ریزی دقیق تری تدبیر کرد.
5- تجدیدنظر در سیاست های صادراتی در کشاورزی به ویژه بازنگری در برخی محصولات پرآب بر و واردات اقلامی که در کشور، آب زیادی مصرف می کند.