آرمان ملی: موقعيت ژئوپليتيکي ايران در آسياي جنوب غربي و محل تلاقي راه هاي ارتباطي اروپا به جنوب شرق آسيا، فرصت بسيار خوبي رابراي ايران خلق کرده تا بتواند درآمدهاي مطلوبي از محل ترانزيت داشته باشد اما تعريف کريدورهاي جديد اقتصادي از سوي کشورهايي مانند عربستان، ترکيه به منظور دور زدن ايران دست ايران را از درآمدهاي اين حوزه کوتاه کرده است. کارشناسان معتقدند ناکارآمدي مديران، ناوگان فرسوده حمل و نقل، نبوده سرمايه گذاري و ديپلماسي اقتصادي مناسب همراه با تحريم ها باعث شده تا ايران از توسعه اقتصادي از طريق راه هاي ترانزيتي بازماند هر چند همچنان مي توان در سايه رويدادهايي مانند پيمان شانگهاي و تقويت ديپلماسي اقتصادي به ويژه در کشورهاي همسايه به احياء درآمدهاي حاصل از ترانزيت اميدوار بود.
عوامل موثر در حذف درآمدهاي ترانزيتي ايران
آلبرت بغازيان کارشناس اقتصادي در اين باره به آرمان ملي گفت: از دست دادن راه هاي کسب درآمدهاي ريالي و ارزي به دليل نبود ديپلماسي اقتصادي در حوزه ترانزيت يکي از معضلاتي محسوب مي شود که در سايه بي کفايتي مديران ذيربط حاصل شده است و باعث شده تا کشورهاي ديگر در اين زمينه بر ما پيشي بگيرند و در سالهاي گذشته کمتر کشوري جهت انعقاد قرارداد به منظور استفاده از راه هاي ترانزيتي کشورمان ابراز تمايل کرده است.
او افزود: البته ناوگان فرسوده حمل و نقل و تحريم نيز درايجاد اين مشکل بي تاثير نبوده اند اما نبود ديپلماسي اقتصادي مناسب در اين زمينه و رايزني هاي مطلوب باعث شده تا بسياري از کشورها همسايه در اين زمينه ميدان داري کنند که از جمله اين کشورها مي توان به ترکيه اشاره کرد که با برنامه ريزي هاي صحيح و مطلوب توانسته است بهترين بهره برداري را از رويدادهاي بين المللي مانند جنگ اوکراين و روسيه و تحريم ايران داشته باشد و ميزان سوآپ نفتي و حمل و نقل جاده اي و دريايي مناسبي را به خود اختصاص دهد.
بغازيان ادامه داد: توسعه تعاملات اقتصادي با کشورهاي همسايه مي تواند بستر مناسبي براي گسترش همکاري هاي ترانزيتي فراهم کند هر چند اکثر کشورهاي دنيا در سايه تکنولوژي هاي نوين توانسته اند کريدورهاي جديد اقتصادي آبي، خاکي، هوايي را در رقابت با يکديگر تعريف کنند و به تدريج بسياري از مسيرهاي ترانزيت از اختيار ايران خارج شده و منافع اقتصادي کشور به خطر افتاده است. اين کارشناس اضافه کرد: باوجودي که ايران داراي ظرفيت هاي خوبي در مسيرهاي ترانزيتي داراست که از جمله آنها مي توان به کريدور شمال – جنوب و غرب – شرق اشاره کرد اما اين پتانسيل ها در سايه بي تدبيري مسئولان مورد استفاده بهينه قرار نمي گيرد و کشورهايي مانند ترکيه، عربستان و هند در حال تخصيص سهم بيشتري از راه هاي ترانزيتي هستند.
او در باره راهکارهاي مقابله با اين مشکل گفت: سرمايه گذاري براي بهبود وضعيت راه ها به ويژه راه هاي ريلي و جاده اي، بهبود ناوگان فرسوده حمل و نقل، بهبود رايزني و ديپلماسي با کشورها ديگر از جمله گزينه هايي محسوب مي شوند که مي تواند منجر به احياء کسب درآمدهاي ارزي و ريالي کشور از مسير ترانزيت شود، هر چند توسعه درآمدهاي ترانزيتي در سايه عملياتي شدن پيمان شانگهاي از جمله گزينه هاي مفيد معدودِ اين پيمان باشد که ايران بايد با بررسي هاي کارشناسي دقيق و به کارگيري ديپلماسي مطلوب به تقويت درآمدهاي کشور کمک کند.
موقعيت اقليمي خوب ايران در رقابت با کريدورهاي اقتصادي جديد
بغازيان با تاکيد بر موقعيت اقليمي مناسب ايران در منطقه در حوزه ترانزيت گفت: به کارگيري مسيرهاي ترانزيتي و توسعه صادرات از بنادر و سواحل مکران گزينه بسيار خوبي در سايه نبودِ شرايط طبيعي و اقليمي در کشورهاي پاکستان و افغانستان براي ايران به شمار مي آيد که مسئولان مي توانند با تقويت و بهينه سازي زيرساخت هاي موجود در انديشه احياء قدرت پيشين خود در اين زمينه با سرعتي بيش از پيش باشند چرا که راه اندازي مسيرهاي جديد توسط ديگر کشورها مانند دالان عرب که به منظور دور زدن ظرفيت هاي ترانزيتي ايران و ديگر اقدامات صورت گرفته از سوي کشورهاي منطقه، تهديدي براي کشور در اين زمينه خواهد بود. اين کارشناس اقتصادي در باره گزينه هاي موجود براي ايران در حوزه ترانزيت گفت: تقويت کريدورهاي اقتصادي به منظور ارائه به کشورهايي مانند چين و هند به عنوان دو ابرقدرت اقتصادي در مسير نهايي به مديترانه مي تواند فرصت خوبي براي ايران باشد تا حرکت کالاهاي اين دو کشور از طريق راه هاي موجود در کشور را هموار سازد.
ظرفيت هاي خوب ترانزيتي ايران در منطقه
حامد موذني کارشناس اقتصادي در اين باره گفت: موقعيت استراتژيک ايران همواره مورد توجه کشورهاي بزرگ جهان بوده همچنين موقعيت مناسب ريلي و جاده‌اي و دسترسي ايران به سواحل طولاني در خليج فارس، درياي مکران و سواحل درياي خزر در سال هاي اخير بسيار مورد توجه توليدکنندگان بزرگ اقتصادي جهان بوده‌است بنابراين اگر بعضي مسيرهاي ناتمام ريلي و جاده‌اي ايران تکميل شود ايران مي‌تواند از عبور و ترانزيت کالا از خطوط ريلي و جاده‌اي خود درآمد سرشاري داشته باشد که اين راه گذر ارتباط ترانزيتي کشورهاي شمال اروپا و روسيه از طريق ايران و درياي خزر به کشورهاي حوزه اقيانوس هند، خليج فارس و جنوب آسيا برقرار مي‌سازد.
او افزود: اتصال خليج عمان و بندر چابهار در ساحل شرق درياي مکران يا درياي عرب به عنوان بندري استراتژيک به اين راه‌گذر در مبادله کالا به شرق کشور و همسايه‌هاي شرقي و آسياي ميانه نقش مهمي ايفاد خواهد کرد که در صورت فعال شدن تمام حلقه‌هاي اين زنجيره، انتقال کانتينر از بندربمبئي به مسکو سريعتر و يه صرفه تر خواهد و تنها خلاء اين مسير در کشورمان خط راه آهن رشت- آستارا به طول 164 کيلومتر است که اين گذرگاه ريلي که از چين تا هند و هند تا پاکستان و سپس داخل ايران تا رشت ادامه دارد بنابر اين در صورت تکميل قطعه رشت به آستارا، اين خط تا فنلاند در اروپا ادامه خواهد يافت . اين کارشناس اقتصادي معتقد است : تکميل قطعه رشت به آستارا مي تواند افزايش محسوس رشد اقتصادي را به همراه داشته باشد در نتيجه بدون توسعه حمل و نقل ايران و روسيه، نمي‌توان از توسعه مبادلات اقتصادي اين دو کشور سخن گفت و اين توسعه هم بايد در مسير زميني و هم درياي خزر صورت پذيرد و يک ارتباط مؤثر بين شرکت‌هاي حمل و نقل دو کشور ايجاد شود از سوي ديگر بنادر و اسکله‌ها نيز رشد و توسعه مناسبي نداشته‌اند که اين موضوع در سمت بنادر روسيه مشهودتر است.
عدم استفاده از فرصت هاي صادراتي
اين کارشناس ادامه داد: فرصت هايي طلايي براي افزايش روابط اقتصادي ميان ايران و روسيه فراهم شده است که متاسفانه تا کنون نتوانسته ايم از آنها بهره برداري کنيم براي مثال به دنبال تحريم هاي روسيه توسط غرب در ماجراي الحاق کريمه و همچنين سرنگوني جنگنده روسيه توسط آنکارا، روابط روسيه با اتحاديه اروپا و ترکيه دچار تنش هاي شديد شد و آنها بخش بزرگي از بازارهاي روسيه را از دست دادند. در آن برهه با توجه به ژئوپولتيک جغرافيايي کشور و همچنين تنوع توليدات داخلي مخصوصاً در حوزه کشاورزي، مسکو از ايران طلب کمک کرد که متاسفانه نتوانستيم در اين زمينه فعالانه ظاهر شويم.
تسريع در توسعه بنادر و افزايش ظرفيت ناوگان حمل و نقل ترکيبي
موذني بيان کرد: گسترش روابط دوستانه با همسايگان، چندجانبه‌گرايي و تلاش براي افزايش همکاري با سازمان‌هاي منطقه از رويکردهاي سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران است که علي‌رغم ايجاد منافع سياسي ـ اقتصادي براي کشور مي‌تواند بخشي از آثار و تبعات تحريم‌هاي اعمال شده از سوي غرب را جبران کند بنابراين با توجه به موقعيت استراتژيک جغرافيايي کشور و توان هم‌تکميلي اقتصاد ايران و کشورهاي حوزه آسياي مرکزي، قفقاز و روسيه و عزم جدي در افزايش همکاري‌هاي متقابل در حوزه‌هاي زيرساختي و انرژي، نقش ايران را در منطقه پررنگ تر شده است. او ادامه داد: موقعيت ژئوپليتيکي حائل ايران، ميان درياي خزر و آبهاي آزاد جنوب، بهترين و مقرون به صرفه‌ترين مسير در ايجاد کريدور شمال – جنوب است و اين ظرفيت مي تواند موجب توسعه زيرساخت‌هاي ترانزيتي کشور از طريق مناطق آزاد چابهار، اروند، منطقه ويژه اقتصادي بندر شهيد رجايي، بندرهاي شمالي کشور از جمله خطوط دريايي (انزلي، نوشهر، اميرآباد) به آستاراخان در روسيه و اکتائو در جمهوري قزاقستان و تسريع در تجهيز و بهره‌برداري از اين بنادر شود و در صورت موقعيت شناسي و مديريت صحيح، ايران به قطب ترانزيت کالا در منطقه تبديل خواهد شد.