فردای اقتصاد: تشدید ریسک‌های سیستماتیک همواره اثر قابل توجهی بر عملکرد بازارهای مالی به جای می‌گذارد و در این میان بورس‌ها نیز واکنشی سریع نشان داده و عموما منعکس کننده شرایط هستند. در سال ۲۰۰۸ میلادی که سالی بحرانی و پرچالش برای بازارهای مالی جهان محسوب می‌شد، بازارهای مالی و بورس‌های اوراق بهادار به دلیل ورشکستگی موسسات مالی یا کاهش شدید قدرت وام‌دهی آنها با افت شدید شاخص مواجه شدند. آنگونه که آمارها نشان می‌دهد ارزش بازار بورس‌های عضو فدراسیون جهانی در سال ۲۰۰۸ با کاهش ۴۶ درصدی نسبت یک سال قبل مواجه شد و برخی از اعضای فدراسیون جهانی بورس‌های اوراق بهادار حتی حدود ۷۰ درصد از ارزش بازار خود را در عرض یک سال از دست دادند.
در سال جاری میلادی پس از دردسرهایی که پاندمی کرونا برای سرمایه‌گذاران ایجاد کرد، آوار حمله روسیه به اوکراین بر سر بازارها خراب شد و در ادامه تورم فزاینده در اقتصاد جهانی و سیاست‌های قاطعانه بانک‌های مرکزی برای مقابله با شیطان تورم، روندی کاهشی را به بازارها تحمیل کرد و بسیاری از احتمال بروز یک رکود دیگر اقتصادی سخن می‌گویند. اما بورس‌ها چه وضعیتی دارند؟
منفی‌ترین بورس‌های جهانی پس از جنگ اوکراین
اگر نقطه اوج افزایش ریسک‌ها در سال جاری را حمله روسیه به اوکراین در نظر بگیریم، در عرض ۸ ماه پس از آغاز درگیری‌ها (از فوریه تا پایان سپتامبر)، ارزش بازار بورس‌های عضو فدراسیون جهانی با کاهش بیش از ۱۸ درصدی (معادل ۲۱ هزار میلیارد دلار) مواجه شده است. اگر جزئی‌تر به این بازارها نگاه کنیم، ارزش بازار ۱۲ بورس حاضر در منطقه آمریکا با سهم ۴۷ درصدی از کل، ۱۵.۶ درصد کاهش یافته و در منطقه آسیا و اقیانوسیه شاهد افت حدود ۲۱ درصدی ارزش کل بازار ۲۲ بورس زیرمجموعه این منطقه بودیم. در منظقه اروپا، آفریقا و خاورمیانه که بیشترین بورس (۴۶ بازار) را در خود جای داده اما در مجموع ۲۱.۶ درصد از ارزش کل بورس‌های WFE را به خود اختصاص داده، ارزش بازار ۲۰.۱ درصد نزول داشته است.
رکورد در بازارهای جهانی سهام
اما تنها شاخص‌های بورسی و ارزش کل بازارها نبود که در سال جاری روندی نزولی طی کرد. آنگونه که آمارها نشان می‌دهد ارزش معاملات در بورس‌های عضو فدراسیون جهانی در ۸ ماه مورد بررسی بیش از ۲۱ درصد کاهش داشته است. بیشترین کاهش ارزش معاملات نیز به بورس‌های حاضر در منطقه اروپا، آفریقا و خاورمیانه با افت ۲۶.۸ درصدی اختصاص پیدا کرد. پس از آن بورس‌های آمریکایی، افت ۲۶.۴ درصدی و بورس‌های منطقه آسیا و اقیانوسیه با کاهش ۱۳.۵ درصدی ارزش معاملات مواجه شدند.
کاهش سرعت گردش سهام در جهان
اما یکی دیگر از آمارهایی که می‌تواند نشاندهنده وضعیت بورس‌های جهانی پس از افزایش ریسک‌های سیستماتیک باشد، سرعت گردش سهام (Turnover Ratio) است. آنگونه که اعداد و ارقام به دست آمده از بورس‌های عضو فدراسیون جهانی در پایان سپتامبر ۲۰۲۲ نشان می‌دهند، میانگین سالانه این نسبت در حالی به ۵۵.۹ درصد رسیده که سال گذشته ۱۲۶.۶ درصد بوده است. نسبت گردش مالی یا گردش معاملات (turnover ratio) یکی از معروف‌ترین نسبت‌های سنجش میزان نقدشوندگی یک بازار است. این نسبت را می‌توان از تقسیم جمع ارزش کل معاملات بر متوسط ارزش کل بازار آن در یک دوره زمانی خاص محاسبه کرد. تفسیر نسبت گردش نقدینگی از این قرار است که چنانچه رقم به دست آمده ۱۰۰ درصد باشد، یعنی در بازه مشخص مورد بررسی، تمامی سهام معامله‌شده در بازار حداقل یک‌بار دست به دست شده‌اند.
بر بورس‌های ایرانی چه گذشت؟
نماگرهای بازار سهام ایران که از مرداد ۹۹ وارد یک روند ریزشی و معاملاتی رکودی شدند، در سال جاری نیز شرایط چندان متفاوتی نداشتند. با این حال یافته‌ها نشان می‌دهد شاخص کل بورس تهران در بازه مورد بررسی ۳.۳ درصد، نماگر هم‌وزن ۱۶.۹ درصد و شاخص فرابورس ۳.۲۵ درصد افزایش ارتفاع داده است که البته بخش عمده این رشد به سه ماه نخست بازه زمانی مورد نظر آن هم پس از یک رکود فرسایشی بازمی‌گشت و در ادامه مسیر بار دیگر توجه بورس به متغیرهای مختلف اثرگذار بر معاملات سهام از جمله نرخ کامودیتی‌ها بازگشت که با توجه به سیاست کووید صفر چین، برهم ریختگی عرضه و تقاضای جهانی به واسطه جنگ روسیه و اوکراین و سیاست‌های انقباضی بانک‌های مرکزی برای مقابله با تورم، عموما روندی کاهشی طی می‌کردند. ارزش معاملات بازارهای سهام ایران نیز در این بازه زمانی با کاهش ۵۱ درصدی مواجه شد.