مصرف سوخت بویژه بنزین و نفت گاز در ماه‌های اخیر افزایش شدیدی داشت. اما حالا شنیده میشود که چند روزی است، مصرف بنزین کاهش یافته و دوباره تراز میان تولید و مصرف مثبت شده است.
کارشناسان مهم‌ترین دلیل افزایش تقاضای بنزین را رفع محدودیت‌های ناشی از بیماری کرونا و افزایش سفرها عنوان می‌‌کردند که به نظر می‌‌رسد همین عامل اکنون در کاهش مصرف نیز تأثیرگذار بوده است. به عبارت دیگر، با خروج از فصل سفرهای جاده‌ای اکنون تقاضا اندکی کاهش یافته است. البته دلایل دیگری نیز در این رشد مصرف نقش داشت که هنوز این بخش مدیریت نشده است. از جمله بالا بودن مصرف سوخت خودروهای تولید داخل، عدم توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی، قیمت‌گذاری معیوب سوخت در ایران و توجیه‌پذیری قاچاق سوخت، گران شدن هزینه انواع حمل و نقل جایگزین از جمله هوایی و زیرساخت‌های جاده‌ای ناکافی که در نهایت مصرف این فرآورده نفتی یعنی بنزین را از تولید آن فراتر برد. در مورد نفت گاز نیز شاید مهم‌ترین عامل افزایش تقاضا را بتوان محبوبیت این سوخت برای قاچاق و همین طور افزایش نیاز صنایع از جمله نیروگاه‌ها به این فرآورده را دلیل اصلی رشد مصرف دانست.
میزان تولید بنزین ایران
«در چند ماه اخیر علیرغم اینکه تمامی پالایشگاه‌ها با ظرفیت کامل در سرویس و تولید قرار داشتند، اما مصرف قابل توجه سوخت موجب شد که برای تأمین بخشی از تقاضا از ذخایر استراتژیک بنزین استفاده شود.»
این موضوعی است که جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی به «ایران» می‌‌گوید و تصریح می‌‌کند: «اما شرایط سخت تأمین سوخت در این مدت مدیریت شد و استفاده از همه ظرفیت‌های موجود، افزایش تولید و بالابردن موجودی ذخایر هم برای نیمه دوم سال برنامه‌ریزی شده است.»
بررسی‌ها نشان می‌‌دهد که در حال حاضر تولید بنزین در پالایشگاه‌های ایران حدود 100 میلیون لیتر در روز است و بخشی از تولید که مازاد بر تقاضای داخل است، ذخیره میشود. اما از آنجایی که سرعت رشد مصرف در ایران خرگوشی است و ابزار اصلاحی برای آن تدارک دیده نشده است، ممکن است که تا پایان سال چندین بار دیگر این تراز منفی شود.
همایون صالحی، رئیس کانون انجمن‌های صنفی جایگاه‌داران نیز با اشاره به جهش مصرف بنزین در سال جاری می‌‌گوید: «اگر روند مصرف بنزین مشابه ماه‌های قبل، در یک بازه زمانی طولانی ادامه پیدا کند چاره‌ای نیست جز اینکه واردات داشته باشیم. لذا باید راهکار اساسی برای نحوه توزیع فرآورده‌ها و اصلاح مصرف پیدا کنیم.»
کارشناسان بر این باورند که افزایش شدت مصرف همزمان با ثبات تولید در سال‌های اخیر، موجب تخصیص سهم بزرگتری از تولید برای نیازهای داخلی شده است. همین امر هم کاهش پتانسیل صادراتی را به دنبال داشته است. البته مسئولان وزارت نفت می‌‌گویند که صادرات انجام میشود اما ظرفیت‌ها محدود شده است و از این رو، اولین گام جهت توسعه بازارهای صادراتی، بکارگیری سیاست‌های کاهش مصرف داخلی جهت افزایش پتانسیل صادرات و در نتیجه توسعه سهم بازار صادراتی خواهد بود.
راهکار اصلاح مصرف چیست؟
مسعود میرکاظمی، رئیس سازمان برنامه و بودجه دیروز در حاشیه جلسه هیأت دولت اعلام کرد که «دولت برنامه‌ای برای افزایش قیمت‌های حامل‌های انرژی ندارد.» اما اگر اصلاح قیمت بنزین در دستور کار نیست، چه ابزار دیگری برای کاهش مصرف داخلی و ممانعت از قاچاق وجود دارد؟
کارشناسان می‌‌گویند که یک سبد راهکاری برای اصلاح مصرف بنزین کشور باید طراحی شود. در این باره نرسی قربان، کارشناس انرژی می‌‌گوید: «بالا بودن مصرف بنزین از یک سو به نبود حمل و نقل عمومی کارا بازمی‌‌گردد و از سوی دیگر مصرف بالای خودروهای شخصی چنین وضعیتی را رقم زده است. روشن است مؤلفه قیمت مهارکننده مصرف بالای بنزین نیست اما اگر سیاست اصلاح قیمت نیز مطرح باشد، باید طرحی دقیق با هدف ایجاد سیستم حمل و نقل و بهبود کیفیت خودروها و غیره اجرایی شود تا در این صورت افزایش قیمت بتواند تأثیری را بر مصرف به جا بگذارد.»
مجتبی یوسفی، نماینده مجلس شورای اسلامی نیز در روزهای اخیر در جلسه علنی مجلس عنوان کرد: «روزانه به دلیل فرسودگی ناوگان حمل و نقل و حمل بار در کشور ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین و ۹۵ میلیون لیتر گازوئیل مصرف میشود که با نوسازی این ناوگان شاهد ۳۰ درصد کاهش مصرف خواهیم بود. در لایحه دوفوریتی دولت برای اصلاح قانون ساماندهی صنعت خودرو و صدور گواهی اسقاط به این موضوع اشاره شده است، اما نمی‌دانیم چرا هر بار این لایحه به بهانه‌ای از دستور کار مجلس شورای اسلامی خارج میشود.»
محسن جوهری، رئیس انجمن صنفی سی‌ان‌جی کشور نیز در گفت‌و‌گویی با ایسنا با بیان اینکه اکنون در بحث بنزین مجدد در حال حرکت به سمت واردات هستیم، اذعان کرد: «خودروهای بنزین سوزی که در کشور وجود دارند مصرف آنها چند برابر استاندارد جهانی است، با توجه به اینکه ما بیشترین منابع گازی دنیا را داریم و می‌‌توانیم از سی ان جی به عنوان سوخت خودرو استفاده کنیم، غفلت در این بخش منطقی نیست و کوتاهی خودروسازان در تولید خودروهای دوگانه‌سوز خیانت به منافع ملی کشور است.»
گفتنی است بررسی‌ها نشان می‌‌دهد که در صورت عدم ورود CNG به سبد سوخت کشور، مصرف بنزین در پایان تیر 1401، به 124 میلیون لیتر در روز می‌رسید که نه‌تنها باعث کاهش توان صادراتی بلکه موجب نیاز کشور به واردات بنزین حتی در طی سال‌های گذشته می‌‌شد. از این رو به نظر می‌‌رسد که لازم است نهادهای مربوطه سبدی از تمام راهکارهای کاهنده مصرف بنزین را در دستور کار قرار بدهند تا این تراز مثبت بنزین نه تنها ادامه‌دار باشد، بلکه با تقویت آن ظرفیت صادراتی و ارزآوری بیشتری نصیب کشور شود.