قدم گذاشتن در برخی از محله‌های جنوب شهر تهران آدم را به دوران قدیم می‌برد؛ وقتی از کنار خانه‌های قدیمی رد می‌شوید بوی غذای همسایه مشامتان را نوازش می‌کند، صدای خروس روی بام هم در جای خودش زیباست، اگر بی‌محل نباشد! اما این همه ماجرا نیست.
خانه‌های قوطی‌کبریتی؛ وصف بی‌چون و چرای خانه‌های «نوروزآباد» است. محله‌ای که در انتهایی‌ترین قسمت شهرک خلیج‌فارس جنوبی در منطقه ۱۸ جا خوش کرده و حدود ۳ هزار نفر جمعیت دارد. باور بکنید یا نه، واقعیت این است که در این محله خانه‌هایی وجود دارد که با ۳۵ متر وسعت، مأوای ۶ ـ ۵ نفر هستند و گاهی دراز کردن پا، جایی برای پهن کردن سفره باقی نمی‌گذارد. کمبود فضا در ساختمان‌هایی که فرسودگی با قامتشان عجین است، به عطش اهالی برای یافتن یک وجب جای اضافه بدون حضور سایر اعضای خانواده، دامن می‌زند. ساکنان خانه‌های نقلی به فکر افتاده‌اند تا از وجب‌به‌وجب املاکشان نهایت استفاده را ببرند. به همین دلیل کاربری پشت‌بام در این محله، با همه‌جای دنیا فرق دارد و تعریف اهالی نوروزآباد از این قسمت از املاکشان، تعریفی جدید است.
دانشجوها و دانش‌آموزان نوروزآبادی، گروهی پرجمعیت هستند که پشت‌بام را خلوت‌ترین مکان برای مرور درس‌هایشان می‌دانند و ساعاتی از روزها یا شب‌هایشان را روی سقف اتاق‌ها به درس خواندن و مطالعه می‌گذرانند؛ منتهی نه به این سادگی و بی‌دردسری که ما نوشته‌ایم؛ چند مشکل سد راه درس خواندن این عده روی پشت‌بام می‌شود.
«انسیه رحمانی» توضیح می‌دهد: «به دلیل کوچکی فضای خانه‌ها، ما که محصل هستیم ترجیح می‌دهیم از پشت‌بام به عنوان فضایی برای مطالعه استفاده کنیم، اما از دست برخی کفتربازها آسایش نداریم. تا می‌آییم ۲ صفحه درس بخوانیم، سر و کله‌شان روی پشت‌بام‌های خانه‌هایشان پیدا می‌شود.»
این‌طور که پیداست این قصه در نوروزآباد سر دراز دارد. رحمانی موشکافانه می‌گوید: «به غیر از اینکه دائم در حال سر و صدا کردن برای پراندن کفترها یا سنگ‌پرانی برای ننشستن آنها هستند، خیلی اوقات پیش می‌آید که دنبال کفترهایشان روی پشت‌بام همسایه‌ها می‌دوند! یعنی خیلی راحت به ملک خصوصی دیگران تجاوز می‌کنند. این دیگر چه نوع سرگرمی‌ای است که کبوتربازها وقت و بی‌وقت، بدون اجازه و سرزده سر از خانه همسایه در می‌آورند؟ حداقل ماهی یک بار، شیشه همسایه‌ها را می‌شکنند و به سر و صورت رهگذران یا کسانی که روی پشت‌بام‌های دیگر هستند آسیب می‌زنند.»
به همه این موارد اضافه کنید حرف‌های ناخوشایندی که به دلیل زود نشستن یا نپریدن کفترها از دهان عاشقان سینه‌چاک کبوتران بیرون می‌آید و همه آنها که روی پشت‌بام‌های به‌هم‌چسبیده مشغول کاری هستند، خودشان را به نشنیدن می‌زنند.
سکوت لبریز می‌شود از ترانه!
در هر شرایطی که باشیم، ما ایرانی‌ها دست از مهمان‌نوازی بر نمی‌داریم. نوروزآبادی‌ها هم با اینکه فضای خانه‌هایشان کوچک است، اما دل‌هایی به وسعت دریا دارند و رسم مهمان‌نوازی را تمام و کمال به جا می‌آورند. تابستان‌ها، وقت مناسبی است تا بسیاری از اقوام ساکنان نوروزآباد برای دیدار با آنها از شهرستان‌های مختلف راهی این قسمت از تهران شوند. بماند که کوچک بودن زیربنای خانه، چه دردسرهایی برای پذیرایی از مهمانان درست می‌کند. مشکل وقتی نمایان‌تر می‌شود که این از گرد راه رسیده‌ها، قصد ماندن کنند و گوشه چشمی به فضای کوچک خانه نیندازند.
هوای خوب، فضای مطلوب و پشت‌بام مهیا برای پهن کردن رختخواب جای فکر کردن نمی‌گذارد. تا اینجای کار را صاحبخانه و مهمان یک جورهایی با هم کنار می‌آیند، اما امان از وقتی که بی‌خوابی به سر مهمان‌ها بزند و هوس آواز خواندن یا صحبت کردن به دلشان بیفتد؛ آن وقت باید قید آرامش را زد و خواب را تعطیل کرد. «مجید فراهانی» هم دانشجویی است که از پشت‌بام به عنوان قرائتخانه استفاده می‌کند. مجید از تغییر کاربری پشت‌بام به اتاق خواب مهمان، خاطرات ناخوشایندی دارد. خاطرات تلخ او چند مرتبه در نمرات پایان ترمش نمود یافته‌اند!
این دانشجوی ساکن نوروزآباد توضیح می‌دهد: «من عادت دارم شب‌ها درس بخوانم، چون سکوتش بیشتر است، اما خدا نکند یکی از همسایه‌ها میهمان داشته باشد. در این صورت مهمانش را می‌فرستد به اتاق خواب بدون دیوار؛ یعنی روی پشت‌بام! » و چه بدشانس است این پسر جوان که میهمان‌ها، بیشتر اوقات پرحرف از کار در می‌آیند و تن صدایشان خیلی بالاست یا احساس خوش‌صدایی بهشان دست می‌دهد و نصفه‌شب می‌زنند زیر آواز.
فراهانی ادامه می‌دهد: «بیشتر پشت‌بام‌های این محله به هم چسبیده‌اند یا فاصله کمی با هم دارند. اگر مهمانی برای همسایه‌ها بیاید، دانشجویان و دانش‌آموزانی مثل من که در این محله کم نیستند، نمی‌توانند از سکوت شب و فضای پشت‌بام استفاده کنند و باید قید درس خواندن را بزنند. آن وقت شب، در اتاق هم نمی‌توانیم درس بخوانیم چون نور لامپ، بقیه اعضای خانواده را بیدار می‌کند.»
خودکفایی روی پشت‌بام‌ها
عده دیگری از اهالی نوروزآباد، به کاربرد فرهنگی و مهمان‌نوازانه! پشت‌بام‌ها توجهی ندارند و کاربری دیگری برای این قسمت از منزلشان تعریف کرده‌اند. آنها با نگهداری مرغ و خروس روی پشت‌بام، از اتلاف وقت، صرف هزینه و تعویض لباس برای رفتن به مغازه برای خرید گوشت یا تخم‌مرغ جلوگیری و چه بسا گاهی با فروش تولیدات ماکیان، درآمدی هم کسب می‌کنند! «ناصر. الف» جزو آن دسته از مالکانی است که یک قفس روی پشت‌بام منزلش گذاشته و حدود ۱۵ مرغ و خروس در آن نگهداری می‌کند. او قاطعانه اعلام می‌کند: «چه کار کنم که همسایه‌ها از بو و صدای مرغ و خروس‌ها گلایه دارند؟»
آیا چهاردیواری اختیاری است؟
از قدیم گفته‌اند: «چهاردیواری، اختیاری» «محمود. میم» یک جمله دیگر هم به این عبارت اضافه می‌کند: «چاردیواری؛ اختیاری! پشت‌بام چاردیواری هم اختیاری» او این جمله را در پاسخ به سؤال ما مبنی بر اینکه چرا یک عده از اهالی مانند او، دستگاه جوش را روی پشت‌بام برده‌اند، تحویل می‌دهد. همسایه‌های آنهایی که پشت‌بام منزلشان را محل کسب کرده‌اند، از سر و صداهای شبانه به ستوه آمده‌اند.
یکی از آنها دلایل اعتراضشان را بازگو می‌کند: «شما ساکن خانه‌ای نقلی باشید و همسایه‌تان از سر شب تا نصفه‌شب، جوشکاری و با نورافکن محوطه کارش را روشن کند، خواب به چشمتان می‌آید؟ هرچه هم به این آقایان اعتراض می‌کنیم که پشت‌بام جای جوشکاری نیست و باید بروند مغازه اجاره کنند، به خرجشان نمی‌رود که نمی‌رود. می‌گویند با این سرمایه‌ای که دارند و با گرانی اجاره بها، هیچ‌جا به جز روی پشت‌بام منزلشان، نمی‌توانند کسب و کار راه بیندازند.»
به هر حال اهالی نوروزآباد، تا چشم باز کرده‌اند پشت‌بام‌های منازلشان را با کاربری‌های متفاوت دیده‌اند و دیگر برایشان عادی شده که از سقف خانه، به جای قرائتخانه، اتاق‌خواب، جای بازی، مکان انبار کردن لاستیک‌های فرسوده و منبع آب آشامیدنی، محل پهن کردن لباس‌های شسته‌شده و... استفاده شود؛ همان‌طور که به آمیختن بوی نامطبوع دامداری با بادهایی که در محله می‌پیچند و هوا را معطر می‌کنند، خو گرفته‌اند.
تلاش برای بهبود زندگی در نوروزآباد
تا یک دهه قبل، نوروزآباد، داخل محدوده شهری نبود و مجوز ساخت‌وساز در آن صادر نمی‌شد و ساکنان از ابتدایی‌ترین امکانات شهری بی‌بهره بودند. اما سرانجام این محله نیز به محدوده خدمات شهری پیوست و از آن پس جزئی از ناحیه ۵ منطقه ۱۸ شد. با پیوستن این محله به بافت شهری، توسعه امکانات سرعت یافت و اهالی از خدمات متنوع شهرداری بهره گرفتند.
درباره امکاناتی که طی سال‌های اخیر به این محله افزوده شده باید گفت در ضلع غربی بلوار خلیج‌فارس که به محله نوروزآباد نزدیک است، بازار تره‌بار احداث شده تا نیاز شهروندان برای تهیه مایحتاج روزانه‌شان تأمین شود. خانه سلامت و کتابخانه نوروزآباد هم پس از پیوستن این محله به محدوده شهری، ساخته شد. بوستان «انرژی» در ضلع شرقی خیابان اصلی نوروزآباد به دلیل استفاده از انرژی خورشیدی برای تأمین منابع روشنایی و گرمایی در نوع خود کم‌نظیر است.
همچنین بوستان خلیج‌فارس در کوچه دوم، که به وسایل بازی و بدنسازی مجهز و از فضای سبز مناسب برخوردار است، جزو امکانات تفریحی نوروزآباد محسوب می‌شود. با بازگشایی بلوار ابوسعید غربی به بزرگراه آزادگان، نوروزآباد از بن‌بست خارج شده و به‌آبادانی محله کمک شایانی کرده است.
منبع: همشهری