دنياي اقتصاد: این روزها استفاده از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی مترادف استفاده از فیلترشکن‌هاست. تداوم محدودیت‌های شدید و قطعی اینترنت راهی جز استفاده از ابزارهای دور زدن فیلترینگ، برای کاربران ایرانی باقی نگذاشته است. با این اوصاف است که میزان استفاده از انواع وی‌پی‌ان و فیلترشکنها به‌شدت افزایش پیدا کرده و بازار فروش خوبی برای این ابزارها و اپلیکیشن‌ها ایجاد شده است.
برخی آمارها نشان از رشد سه هزار برابری استفاده کاربران ایرانی از وی‌پی‌ان‌ها در طول دو هفته گذشته دارند. سابقه استفاده از ابزارهای فیلترشکن در کشور با تاریخ طولانی فیلترینگ و محدودسازی سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی برابر است. حالا تقریبا دو هفته است که کاربران ایرانی برای استفاده از اغلب اپلیکیشن‌ها و استفاده از پلتفرم‌ها ناچار به استفاده از فیلترشکنها هستند. با این حال کارشناسان اعتقاد دارند که اغلب فیلترشکن‌هایی که به فروش می‌رسند، در عمل بلااستفاده بوده و خرید آنها تنها اتلاف هزینه است. از طرفی به نظر می‌رسد تمام این ابزارهای ضدفیلترینگ همیشه هم کاربردی نبوده و تعداد قابل‌توجهی از آنها بدافزار هستند و اطلاعات شخصی کاربران را هدف قرار می‌دهند.
رونق بی‌سابقه فیلترشکنها
ادامه فیلترینگ گسترده باعث شده است تا میزان استفاده از فیلترشکنها به‌طور قابل‌توجهی افزایش پیدا کند. در همین راستا وب‌سایت خبر آکسیوس به تازگی گزارشی درباره افزایش استفاده کاربران ایرانی از فیلترشکنها منتشر کرده است. سیمون میگلیانو، رئیس تحقیقات شرکت «Top۱۰VPN. com» از طریق ایمیل به آکسیوس گفته است: «تقاضا برای خدمات شبکه خصوصی مجازی (وی‌پی‌ان) در ایران نسبت به دو هفته گذشته بیش از سه هزار درصد افزایش یافته است.» شرکت گوگل نیز در داده‌های انحصاری که در اختیار وب‌سایت آکسیوس قرار داده، اعلام کرده است که در یک هفته گذشته، ابزار منبع‌باز «اوت‌لاین» زیرمجموعه «جیگساو» با افزایش تقاضا از سوی کاربران ایران مواجه بوده است. اوت‌لاین به افراد و گروه‌ها اجازه می‌دهد تا فیلترشکن‌های امنی را راه‌اندازی کنند که در برابر اختلالات و تلاش‌ها برای سانسور مقاوم هستند.
آرین اقبال، یکی دیگر از کارشناسان حوزه فناوری درباره انواع فیلترشکن‌های موجود در کشور گفت: «فیلترشکنها تنها زمانی برای کاربران فایده دارند که دسترسی آنها را به شبکه‌های اجتماعی تسهیل کنند. وقتی اینترنت به‌طور سراسری قطع می‌شود، دسترسی به فیلترشکنها هم غیرممکن است. این روزها حتی پروتکل فیلترشکن‌های دو مرحله‌ای هم شناسایی شده و دیگر این فیلترشکنها هم جوابگو نیستند. این احتمال وجود دارد که برخی افراد با سوءاستفاده از شرایط فعلی، فیلترشکن‌های قدیمی و بی‌فایده را هم به مردم بفروشند. این موضوع خطر ظهور بدافزارها را هم بیشتر می‌کند، چون بسیاری از بدافزارها در قالب فیلترشکنها به دستگاه‌های افراد نفوذ کرده و می‌توانند تهدیدی برای اطلاعات شخصی و حریم خصوصی کاربران باشند.»
سعید سوزنگر یکی از کارشناسان فناوری اطلاعات در این باره گفت: «فیلترشکن‌هایی که در حال حاضر وجود دارد به مرور غیرقابل استفاده می‌شوند؛ چرا که پروتکل‌های آنها را از کار می‌اندازند. به همین دلیل کاربران تعداد زیادی از فیلترشکنها را اعم از پولی و رایگان، روی تلفن‌های همراه خود نصب کرده‌اند. به‌طور کلی این اجبار برای مهاجرت از شبکه‌های اجتماعی به پیام‌رسان‌های داخلی و مقاومت مردم برای دسترسی به شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی باعث شده است تا کاربران بدون ملاحظات امنیتی هر فیلترشکنی را روی موبایل‌های خود نصب کنند. فیلتر شدن گوگل‌پلی و اپ‌استور هم باعث شده بازار دانلود اپلیکیشن‌های مخرب از طریق منابع غیررسمی افزایش پیدا کند. اکثر اپلیکیشن‌هایی که در مارکت‌های غیررسمی هستند، بدافزار بوده و از اطلاعات کاربران سوءاستفاده می‌کنند و در نهایت اطلاعات‌شان را می‌دزدند.»
کوچ اجباری به پیام‌رسان‌های داخلی
این روزها که فشار فیلترینگ کاربران را کلافه کرده و حلقه محدودیت‌های مجازی تنگ‌تر شده است، بعضی‌ها به ناچار به سراغ پیام‌رسان‌های داخلی رفته‌اند و به این ترتیب است که مدیران این پیام‌رسان‌ها از افزایش تعداد کاربران‌شان خبر می‌دهند. در همین راستا مدیرعامل پیام‌رسان «گپ» در مصاحبه‌ای با خبرگزاری فارس اعلام کرده است که تعداد مراجعه به پیام‌رسان‌های داخلی نسبت به گذشته افزایش چشمگیری پیدا کرده است. مهدی انجیدنی، مدیرعامل پیام‌رسان گپ درباره اینکه میزان فعالیت کاربرانی که این روزها به پیام‌رسان داخلی گپ مراجعه کرده‌اند، گفت: کاربران جدید به‌طور محسوس بسیار فعال‌تر از کاربران قدیمی هستند. وزیر ارتباطات هم اخیرا با حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی، از تقویت پلتفرم‌های داخلی مشابه خبر داده است.
این در حالی است که کاربران اعتماد چندانی به پلتفرم‌ها و پیام‌رسان‌های داخلی نداشته و معتقدند آنها امنیت داده‌های کاربران را تضمین نمی‌کنند. کارشناسان هم معتقدند که کاربران جدید پیام‌رسان‌های داخلی تنها برای رفع نیازهای فعلی خود و حتی اغلب برای انتقال فایل‌های مربوط به فیلترشکنها و وی‌پی‌ان‌ها به استفاده از این پیام‌رسان‌ها و پلتفرم‌های داخلی روی آورده‌اند. سوزنگر درباره افزایش مراجعه کاربران به پیام‌رسان‌های داخلی به «دنیای اقتصاد» گفت: «مردم از ادامه فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی خسته شده‌اند و حالا به اجبار به پیام‌رسان‌های داخلی روی آورده‌اند که دست‌کم بتوانند فایل‌های وی‌پی‌ان خود را از طریق این شبکه‌ها منتقل کنند، اما افزایش مراجعه کاربران به پیام‌رسان‌های داخلی دلیل بر این نیست که اعضای جدید، به کاربران دائمی آنها تبدیل شوند. در واقع کاربران برای رفع نیاز فعلی و تا بازگشت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی بین‌المللی از این پیام‌رسان‌ها استفاده می‌کنند.»
بازگشت دوباره کاربران به تلگرام
با این همه تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی با وجود فیلترینگ و محدودیت، روزبه‌روز در حال افزایش است و کاربران ایرانی همچنان حضور پررنگی در این شبکه‌ها دارند. براساس گزارش میدل‌ایست مانیتور، آمار رسمی نشان می‌دهد با وجود مسدود شدن پیام‌رسان تلگرام، ۴۵ میلیون ایرانی همچنان از آن استفاده می‌کنند. در گزارشی هم که چندی پیش نوین‌هاب منتشر کرد، تعداد کاربرانی ایرانی از پیام‌رسان تلگرام، ۵۰ میلیون نفر اعلام شد. آرین اقبال درباره رفع فیلترینگ واتس‌اپ و مهاجرت کاربران آن به تلگرام گفت: «در حالی که گفته می‌شود فیلترینگ واتس‌اپ برای بعضی‌ها برطرف شده و برای برخی دیگر همچنان پابرجاست، این اتفاق نه تنها به معنای رفع فیلترینگ نیست؛ بلکه تنها نشان‌دهنده اختلالی در سیستم فیلترینگ کشور است. این روزها کاربران زیادی بر اثر فیلترینگ واتس‌اپ، به تلگرام روی آورده‌اند. اگر قرار بر فیلترینگ دائمی واتس‌اپ باشد، کاربران میان این دو پیام‌رسان، تلگرام را انتخاب می‌کنند؛ چرا که این پیام‌رسان کیفیت بالاتر و ویژگی‌های بهتری نسبت به واتس‌اپ دارد.»
محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر سابق ارتباطات هم در روزهای اخیر درباره فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی در کانال تلگرامی خود نوشت که فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی بی‌نتیجه است. تداوم فیلترینگ و محدودیت‌های مجازی به گفته کارشناسان نه تنها باعث مهاجرت دائمی کاربران به پیام‌رسان‌ها و پلتفرم‌های داخلی نمی‌شود، بلکه به دلیل استفاده از ابزارهای فیلترشکن آنها را در معرض سرقت اطلاعات شخصی و تهدیدهای سایبری قرار می‌دهد.