با تبدیل شدن بخشی از دریاچه ارومیه به کویر، خطر وقوع توفان‌های نمکی و بحران‌های اجتماعی تشدید شد و معاون اول رئیس جمهور دستوراتی را برای جلوگیری از آن صادر کرد. در گفت و گو با کارشناس مطرح محیط زیست، احتمال وقوع توفان ها و راهکار فوری جلوگیری از تشدید مشکلات این دریاچه را بررسی کردیم
کویری شدن دریاچه ارومیه و انتشار گسترده تصاویر آن در فضای مجازی، بالاخره کارگروه ملی نجات این دریاچه را فعال کرد تا اگرچه دیر، اما درنهایت خطرات و آسیب‌های گسترده خشکی این دریاچه را جدی بگیرند. اگرچه این دریاچه دردهای بسیاری همچون حقابه دارد اما درد بزرگ‌تر آن تغییر الگوی کشت در اراضی پیرامونی آن است.
کدام دولت؟ فرقی نمی کند
ستاد احیای دریاچه ارومیه هفت سال عمر دارد که شش سال آن در دولت دوازدهم و یک سال آن در دولت سیزدهم بوده است، اما واقعا برای مردم فرقی نمی‌کند که کدام دولت یا کدام جناح قرار است مسئول این کارگروه باشد، بلکه مهم‌ترین خواسته‌شان، احیای دریاچه است. آن‌طور که «عیسی کلانتری»، معاون سابق سازمان محیط زیست اعلام کرده، طی سال‌های گذشته اقدامات و برنامه‌های احیای این دریاچه پیشرفت خوبی داشته اما خودداری وزارت نیرو از تامین حقابه دریاچه شرایط آن را مجددا بحرانی کرده است. البته کلانتری نیز همانند دیگر کارشناسان محیط زیست، عواملی مانند کاهش بارندگی را در این بحران بسیار موثر دانسته است. در آن سوی ماجرا هم دولت سیزدهم، نقدها و اشکالاتی را به عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه و برنامه‌های آن وارد می‌داند و در جلسه دیروز کارگروه ملی نیز، همین سوالات و ابهامات مطرح شد.
ترمیم و ایمن‌سازی پروژه بعد از پیشرفت 97 درصدی!
آن‌طور که پایگاه اطلاع رسانی دولت گزارش داده، دکتر «محمد مخبر» معاون اول رئیس جمهور در این جلسه گفت: باید مشخص شود به چه دلیل تکمیل و بهره‌برداری یکی از طرح‌های انتقال آب به دریاچه ارومیه و ساخت تونل، باوجود هزینه‌های انجام شده و پیشرفت بالای ۹۷ درصدی، با مشکل روبه رو شده و امروز مجبور به ترمیم و ایمن‌سازی آن هستیم.
دستورات معاون اول، از آسیب شناسی تا اقدام فوری
مخبر در این جلسه، دستوراتی هم داد، از جمله: «مهلت دو هفته‌ای به وزارت نیرو برای آسیب‌شناسی اقدامات انجام شده و مصوبات سال‌های گذشته ستاد احیا»، «اصلاح الگوی کشت در راستای کاهش برداشت آب از مسیرهای انتقال آب به دریاچه»، «ماموریت به وزارتخانه‌های نیرو و جهاد کشاورزی برای اقدام فوری در جلوگیری از حفر چاه‌های جدید غیرمجاز و اتخاذ تدابیر لازم برای چاه‌های غیرمجاز حفر شده».
تذکر به رئیس جمهور، مطالبه پاسخگویی وزیر نیرو
نمایندگان مجلس هم طی هفته‌های گذشته بارها و بارها ماجرای دریاچه ارومیه را به صحن علنی بهارستان کشانده‌اند. از جمله «علی زنجانی حسنلوئی»، نماینده نقده، که در صحن علنی دو روز قبل تذکری خطاب به رئیس جمهور قرائت کرد و گفت: «دریاچه ارومیه آخرین نفس‌های خود را می‌کشد و از رئیس جمهور می‌خواهم بودجه درنظر گرفته شده برای احیای این دریاچه را به موقع اختصاص دهد». دیروز هم «سیدسلمان ذاکر»، نماینده مردم ارومیه درباره حقابه دریاچه شهر خود به وزیر نیرو تذکر داد و «مسعود پزشکیان» نماینده تبریز هم در توئیتی نوشت: «پیرو سوال از وزیر نیرو درباره وضعیت دریاچه ارومیه، آقای محرابیان جهت پاسخگویی در کمیسیون تخصصی حضور خواهند یافت و باید درباره علت توقف پروژه‌های احیای دریاچه مانند پروژه انتقال آب از سد کانی سیب، در سال جاری پاسخگو باشند».
توفان های نمک در راه است؟
اما فارغ از این صحبت‌ها و تذکرها، مهم این است که بدانیم وضعیت دریاچه ارومیه طی روزهای آینده چه می‌شود و آیا توفان های نمک که از ابتدای امسال در نقاطی مانند تبریز به راه افتاده، تشدید خواهد شد؟ «محمد درویش» فعال محیط زیست و عضو هیئت علمی دانشگاه در این باره به خراسان می‌گوید: با وضعیت فعلی، اگر میزان بارندگی ماه‌های آینده کمتر از حد نرمال باشد، قطعا باید خودمان را آماده توفان‌های نمکی شدید کنیم و اگر بارندگی نرمال یا بیشتر از نرمال داشته باشیم، این خطر کمی عقب خواهد افتاد.
در آستانه یک بحران بزرگ
درویش تحلیل خود از وضعیت موجود را هم این‌گونه شرح می‌دهد: هم‌اکنون 30 درصد از باغ‌های شهرهایی مانند مراغه و شبستر از بین رفته است، آب‌های زیرزمینی و چاه‌های حوضه آبریز ارومیه شور شده است، برخی از روستاییان مهاجرت کرده‌اند و از نظر من وضعیت در آستانه فروپاشی است اما مسئولان ما هنوز قضیه را جدی نگرفته‌اند و احتمالا باید با پدیده‌هایی مانند گردوغبارهای شدید نمکی، چند هزار نفر راهی بیمارستان شوند و با یک بحران اجتماعی مواجه شویم، تا متوجه جدی بودن موضوع شوند.
مهم ترین نیاز، حقابه دریاچه
درویش تصریح می‌کند: مهم‌ترین نیاز دریاچه ارومیه، تامین حقابه است و مسئولان باید بعد از تامین آب شرب و قبل از آب کشاورزی و صنعت، حقابه دریاچه را تامین کنند. وی می‌افزاید: تا زمانی که شهامت این جراحی را نداشته باشیم، دریاچه ارومیه مانند مریضی خواهد بود که دردش با مورفین تسکین داده می‌شود اما به مرور غده سرطانی‌اش رشد می‌کند و زمانی می‌رسد که دیگر هیچ مورفینی به دردش نمی‌خورد و سرطان همه وجودش را خواهد گرفت.
افزایش 20 هزار هکتاری اراضی کشت چغندرقند!
نکته قابل تامل این‌که، قرار بود با اجرای طرح‌های کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، 950 میلیون مترمکعب از حقابه دریاچه از طریق کاهش 40 درصدی مصارف کشاورزی و تغییر الگوی کشت تامین شود. اما با گذشت 8 سال از فعالیت این کارگروه، نه تنها جلوی افزایش این برداشت‌ها گرفته نشده بلکه بستر برای مصرف بیشتر هم فراهم شده است! در زمان تشکیل این کارگروه ملی، در حوضه آبریز دریاچه ارومیه حدود 680 هزار هکتار اراضی کشاورزی وجود داشت که مقرر شد میزان آن به 320 هزار هکتار سابق برسد اما به لطف حمایت‌ها! به 700 هزار هکتار رسیده است؛ و عجیب این‌که 20 هزار هکتار اراضی اضافه شده، مربوط به کشت چغندرقند است که مصرف آب بسیار بالایی دارد. درویش در این باره می‌گوید: دفاع مسئولان این است که اگر طرح‌هایشان را اجرا نمی‌کردند، اراضی کشاورزی از این 20 هزار هکتار هم بیشتر افزایش می‌یافت، در حالی که طرح‌های احیای دریاچه در حوزه کشاورزی باید بر پایه «نکاشت» اجرا می‌شد، نه کاهش روند افزایش.
بحث مرگ و زندگی است
در آن سوی ماجرا هم متولیان سابق ستاد احیای دریاچه معتقدند که نمی‌شود به یک باره الگوی کشت و سبک زندگی محور مردم حوضه آبریز دریاچه را تغییر داد و این کار باید به آرامی انجام شود. حرفی که ممکن است از نظر علمی درست باشد، اما وقتی پای مرگ و زندگی یک دریاچه حیاتی در میان است و تبعات نابودی‌اش، دامنگیر 6 میلیون نفر ساکن اطراف دریاچه خواهد شد، باید در این نگاه و رویکرد تجدیدنظر کرد./ خراسان
