روابط ایران و روسیه، روزبه‌روز به سمت بهبود حرکت می‌کند و فضای همکاری‌ها گسترده‌تر می‌شود. طی ماه‌های گذشته هیأت‌های تجاری و اقتصادی ایران به مسکو رفتند و در نشست‌های تخصصی، وضعیت همکاری‌ها را بررسی کردند و قرار است از طرف روسیه هیأت‌هایی به ایران بیایند تا ضمن ارزیابی پتانسیل‌های ایران، همکاری‌های مشترک با سرعت بیشتری تعریف و دنبال شود.
حال با حضور رئیس‌جمهور روسیه در ایران، فعالان اقتصادی و تجاری به روابط تجاری ایران و روسیه دلگرم‌تر شدند. حضور پوتین در ایران می‌تواند برای تجار، دستاوردهای مالی و اقتصادی متعددی داشته باشد چرا که در حاشیه نشست سیاستمداران برای «صلح آستانه»، درباره فضای اقتصادی که دو طرف می‌خواهند دنبال کنند، صحبت‌های جامعی انجام خواهد شد و این امر می‌تواند برای بخش خصوصی دو کشور ایران و روسیه منشأ تخفیف‌های گمرکی، تجارت آزاد، پیمان پولی، کشت فراسرزمینی، افزایش همکاری با کشورهای اوراسیا، رشد صادرات و سایر موارد باشد. در مذاکرات سه جانبه (ایران-روسیه-ترکیه) برای صلح آستانه، رئیس‌جمهور ترکیه هم حضور دارد، از همین رو می‌توان امیدوار بود که روابط اقتصادی ایران و ترکیه هم پررنگ‌تر از قبل شود که البته آمار رسمی واردات و صادرات به ترکیه نشان می‌دهد که در دولت سیزدهم، مبادلات تجاری رو به افزایش است.
اهداف تجاری قابل تحقق است
یحیی آل‌اسحاق، عضو اتاق بازرگانی ایران درخصوص همکاری ایران و روسیه به «ایران» گفت: پتانسیلی که دو کشور دارند بسیار بیشتر از آن چیزی است که طی سال‌های اخیر شاهد بودیم؛ روسیه به دلیل وضعیت آب وهوایی که دارد یکی از کشورهای مناسب در کشت محصولات کشاورزی و گندم است لذا ایران با توجه به اینکه در خشکسالی بسر می‌برد می‌تواند از این ویژگی کشور روسیه استفاده کند و کشت فراسرزمینی خود را تقویت کند. اگر چنین اتفاقی دنبال شود به غیر از آنکه می‌توان گندم و کالاهای اساسی کشور را تأمین کرد، امکان صادرات اینگونه کالاها هم فراهم خواهد شد.
او ادامه داد: با خیلی از کشورها توانایی همکاری‌های بسیار بیشتر داریم که از جمله آن عراق، ترکیه و افغانستان است، اگر برنامه‌ریزی صحیحی در همکاری‌های مشترک انجام شود، ضمن توسعه روابط و کم‌اثر کردن تحریم‌ها می‌توان اقتصاد کشور را توسعه داد و به معیشت مردم کمک کرد. عضو اتاق بازرگانی ایران گفت: در دولت سیزدهم همکاری‌های اقتصادی با کشورهای همسایه و حتی سایر کشورها در دستور کار است لذا این امر می‌تواند برای فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان یک فرصت باشد؛ اگر از این فرصت استفاده بهینه شود، اهداف تجاری که با کشورها پیش‌بینی شده، قابل تحقق است.
وی گفت: البته باید اذعان کرد روابط اقتصادی ایران و ترکیه در یکسال اخیر بشدت رشد داشته است. به گونه ای که میزان صادرات غیرنفتی کشورمان به ترکیه با رشد حدود 60 درصدی از ۹۸۰ میلیون دلار در ۵ ماهه ۲۰۲۱ به یک میلیارد و ۵۳۷ میلیون دلار در ۵ ماهه سال ۲۰۲۲ رسیده است. این اعداد نشان می‌دهد روابط تجاری با ترکیه نیز در حال گسترش است.
سال گذشته ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان به روسیه رفت و در جلسه‌ای که با پوتین داشت، موضوعات مختلفی را در میان گذاشت که مهم‌ترین آنها مربوط به مباحث اقتصادی و بسترسازی دولت‌ها برای همکاری بخش خصوصی دو کشور بود. در آن سفر تأمین خط اعتباری ۵میلیارد دلاری از سوی روسیه برای تأمین مالی قطعه رشت-آستارا در راستای تکمیل کریدور شمال - جنوب از طریق ترانزیت ریلی برای متصل کردن جنوب ایران و خلیج‌فارس به آسیای میانه و اروپا، تأمین نهاده‌های اساسی و غلات و تکمیل مراودات بانکی و ارزی - پیمان پولی دوجانبه مطرح شد.
بنای توافق‌های مهم گذاشته شد
رحمت‌الله خرمالی، رئیس اداره آسیای مرکزی سازمان توسعه تجارت ایران درخصوص روابط ایران و روسیه به مهر گفت: سفر رئیس‌جمهور به فدراسیون روسیه در زمستان ۱۴۰۰، نشانه‌ای بر عزم جدی ایران برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی با روسیه بود. در این سفر بنای برخی توافق‌های مهم در حوزه‌هایی چون توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی و نیز رفع برخی موانع بویژه توسعه سرمایه‌گذاری روسیه در ایران گذاشته شد. در برخی موارد هم مانند تأمین غلات و نهاده‌ها، پیرو سفر مقامات ایران به روسیه، توافق‌های خوبی صورت گرفت و فرصت‌های بیشتر تجاری فراهم شد. او افزود: اما پیرو حوادث اخیر بین روسیه و اوکراین از اسفندماه ۱۴۰۰ شرایط دستخوش تغییر شد، به گونه‌ای که در برخی موارد فرصت‌های جدید در بازار روسیه برای ایران پدید آمد (مانند خروج شرکت‌های غربی از بازار روسیه و بهتر شدن فضای بازار برای حضور محصولات ایرانی) و همچنین شرایط جدید حاکم بر روسیه در ۲ ماه ابتدایی مناقشه و کاهش ارزش پول آن کشور، موجب شد روابط تجاری روسیه با برخی کشورها کاهشی شود، اگر چه در ادامه و با فروکش کردن هیجانات، طرف‌های روس نیز در حال بازیابی روابط خود با کشورهای دوست هستند.
تأثیر سفر پوتین به تهران در توسعه روابط
خرمالی ادامه داد: در چنین شرایطی، سفر رئیس‌جمهور روسیه به تهران نیز، فارغ از جنبه‌های سیاسی، این نوید را به بازرگانان و شرکت‌های ایرانی و روس می‌دهد که با اطمینان بیشتری می‌توانند به توسعه روابط ادامه دهند و از این منظر، تأثیر مهمی بر افزایش حجم همکاری‌های اقتصادی و تجاری دو طرف دارد.
روابط بانکی در حال گسترش است
او در خصوص وضعیت مراودات بانکی و ارزی بین دو کشور، اظهار کرد: در طول سال‌های گذشته، به‌دلیل تحریم‌های ظالمانه روابط رسمی بانکی دو کشور به‌صورت کامل برقرار نبوده ولی بانک میربیزنس در روسیه فعال بوده است.
رئیس اداره آسیای مرکزی سازمان توسعه تجارت ایران ادامه داد: در ماه‌های اخیر و با توجه به عزم جدی بانک مرکزی ایران برای توسعه روابط بانکی با روسیه از یک‌سو و تمایل بانک‌های روسیه از سوی دیگر، روابط بانکی در حال گسترش است؛ به گونه‌ای که در هفته اول تیرماه رئیس بزرگ‌ترین بانک و زیست‌بوم مالی روسیه، ازبر بانک در صدر هیأتی به تهران سفر کرد و ضمن ملاقات با مقامات دولتی، توافق‌های خوبی با مدیران بانک مرکزی و چند بانک دولتی و خصوصی نیز برای توسعه روابط بانکی صورت گرفت.
مذاکرات برای اجرای تجارت آزاد با اوراسیا
خرمالی در خصوص وضعیت تجارت آزاد میان ایران و روسیه، گفت: مهم‌ترین فرایندی که برای تجارت آزاد میان ایران و روسیه در جریان است، نهایی‌سازی موافقتنامه تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که دور چهارم مذاکرات با حضور نمایندگان کشورهای عضو اتحادیه در اصفهان برگزار شد. او افزود: هم اکنون طرف‌ها در مرحله نهایی‌سازی اقلام مشمول تخفیفات تعرفه‌ای هستند و به‌زودی نیز مذاکرات طرف‌ها به پایان می‌رسد و با امضا و اجرایی شدن موافقتنامه تجارت آزاد ایران و اوراسیا نه تنها تجارت ایران با روسیه افزایش می‌یابد بلکه با دیگر کشورهای عضو اتحادیه نیز افزایش خواهد داشت.
تعرفه صفر در انتظار کالاها
خرمالی تصریح کرد: تعرفه تجارت حدود ۸۰ درصد کالاها میان ایران و اوراسیا به مرور زمان صفر می‌شود و این امر تأثیر زیادی در افزایش تجارت کشورمان با اوراسیا می‌گذارد. رئیس اداره آسیای مرکزی سازمان توسعه تجارت ایران در مورد نقش روسیه در تکمیل قطعه خط آهن رشت- آستارا، اظهار کرد: این موضوع سابقه‌ای قدیمی دارد و فراز و نشیب‌های بسیار داشته است. آنچه در حال حاضر مشخص بوده این است که به منظور فعال‌سازی کریدور شمال- جنوب سرمایه‌گذاری روس‌ها در تکمیل خط آهن رشت- آستارا باعث تقویت حجم مبادلات تجاری نه تنها ایران و روسیه بلکه باعث تقویت ارتباطات تجاری در منطقه قفقاز می‌شود. به هر ترتیب به نظر می‌رسد در دولت سیزدهم شاهد جهش در روابط اقتصادی بین ایران و روسیه هستیم تا جایی که به‌زودی تجارت آزاد و پیمان پولی دو جانبه بین ایران و روسیه رقم می‌خورد.