آیا می‌توان به نتیجه مذاکرات قطر خوش‌بین بود؟ آیا توافق در دسترس است؟ 10 کارشناس پاسخ داده اند.
سفر علی باقری، معاون سیاسی وزیر خارجه و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌‌‌ای و رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران به دوحه قطر، مذاکرات احیای برجام وارد فاز تازه‌‌‌ای شد؛ قرار است در این مذاکرات غیرمستقیم بین تهران و واشنگتن، انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نقش تسهیل‌‌‌گر را داشته باشد. در عین حال یک مقام آمریکایی پیش از این به پولیتیکو گفته بود «انتظارات بسیار کمی» از این مذاکرات وجود دارد. دو مقام ارشد آمریکایی نیز گفته بودند که مذاکرات در قطر احتمالا بیش از دو یا سه روز طول نمی‌کشد. اکنون که در آستانه آغاز گفت‌وگوهای برجامی قرار داریم این پرسش مطرح می‌شود که آیا می‌توان به نتیجه این مذاکرات خوش‌بین بود و چه چشم‌‌‌اندازی را می‌توان برای مذاکرات دوحه متصور بود. روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در این گزارش نظر کارشناسان ارشد مسائل سیاست خارجی را درباره آینده مذاکرات جویا شده است.
متقی: اعاده برجام سرعت یافت
ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه مذاکرات دوحه یکی از روندهای تسریع‌‌‌کننده مذاکرات وین محسوب می‌شود، گفت: «زمانی که مذاکرات چندجانبه در فضای روتین کارکرد چندانی ندارد، زمینه برای شکل‌‌‌گیری اجلاسیه‌‌‌های موردی فراهم می‌شود.» متقی تاکید کرد که مذاکرات دوحه مبتنی بر میانجی‌گری جهت حل و فصل برخی از چالش‌هایی است که می‌تواند زمینه شکل‌‌‌گیری بحران‌های منطقه‌‌‌ای را فراهم آورد. وی افزود: «بنابراین این مذاکرات نه تنها گام نخستین برای اعاده مذاکرات وین محسوب می‌شود بلکه ضریب امنیت منطقه‌‌‌ای را ارتقا داده و روند اعاده برجام را سرعت می‌‌‌بخشد.»
دیوسالار: سه دلیل برای خوش‌بینی
عبدالرسول دیوسالار، استاد علوم سیاسی دانشگاه کاتولیکا می‌‌‌گوید برداشت من نسبت به این دور از مذاکرات مثبت است. وی در این رابطه گفت: «جدای از همه دلایلی که پیش‌تر درخصوص ضرورت‌‌‌های جهانی به نتیجه رسیدن برجام در بحبوحه جنگ اوکراین ذکر شد، به نظر من به سه دلیل می‌توان به این دور از مذاکرات خوش‌بین بود.» دیوسالار توضیح داد: «نخست اینکه تغییر محل و فرمت مذاکرات برای طرف ایرانی نکته مهمی است زیرا همان‌گونه که از سوابق دیدگاه‌‌‌های آقای باقری می‌توان دریافت تغییر محل گفت‌وگوها به عنوان یک دستاورد برای طرف ایرانی دیده می‌شود و می‌تواند حامل این پیام باشد که دولت رئیسی قصد دارد این فرمت جدید را به عنوان یک آورده طرح کند که بیشتر موردپسند ایران است.» از نگاه این کارشناس، نکته دیگری که فضای مذاکرات را تاحدودی مثبت کرده، واکنش مسوولان ایرانی بعد از سفر جوزپ بورل به تهران و پیام مثبت آنها درباره مذاکرات است؛ در حالی که طرف‌‌‌های غربی با احتیاط بیشتری در این خصوص حرف می‌‌‌زنند.
دیوسالار با اشاره به اینکه آمریکا همواره می‌‌‌گوید این ایران است که باید تصمیم بگیرد و توپ را در زمین ایران می‌‌‌اندازد، گفت: «در مقطع فعلی، خوش‌بینی ایران این سناریو را به ذهن متبادر می‌کند که گویی تهران تصمیمی را در این خصوص اتخاذ کرده که این تصمیم می‌تواند تامین‌کننده تحول جدید یا همان احیای برجام باشد.» وی افزود: «این شرایط این گمانه‌‌‌زنی را تقویت می‌کند که طرف ایرانی به دنبال آماده‌‌‌سازی افکار عمومی برای پذیرش مذاکرات است.» استاد دانشگاه کاتولیکا تاکید کرد: «نکته سوم اینکه برگزاری مذاکرات در یک کشور عربی که به نوعی از روابط خوبی با تمامی بازیگران برخوردار است راهکاری است در پاسخ به نقدی که بر کشورهای عربی مبنی بر عدم‌مشارکت آنها در برجام وارد می‌شود. اکنون یک کشور عربی میزبان و حاضر در مذاکرات است و این فضای منطقه‌‌‌ای برای پذیرش توافق را بهبود می‌‌‌بخشد.»
عزیزی: چالش‌ها باقی است
حمید عزیزی، پژوهشگر میهمان در موسسه امور بین‌المللی و امنیت در برلین می‌‌‌گوید: «هرچند که نفس از سرگرفته شدن مذاکرات بعد از سفر مقامات اروپایی به تهران نشانه مثبت و گشایشی بعد از بن‌‌‌بست چند ماهه است، اما به خودی خود نمی‌تواند تضمینی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات باشد.» عزیزی افزود: «زیرا مسائلی که بین ایران و آمریکا مطرح بوده کماکان سرجای خود باقی است.» این کارشناس همچنین با بیان اینکه مذاکرات اکنون بین ایران و آمریکا در جریان است، توضیح داد: «اما می‌‌‌دانیم که روسیه در شرایط فعلی منافع قابل‌توجهی در جلوگیری از گشایش در بحث انرژی و باقی حوزه‌‌‌های اقتصادی برای طرف غربی دارد.»
شوری: نمی‌توان امیدوار بود
محمود شوری، کارشناس مسائل بین‌الملل با تاکید بر اینکه آمریکایی‌‌‌ها با دستان بازتری در مذاکرات حاضر خواهند شد، گفت: «این شرایط آمریکا به وضعیت‌‌‌شان در سطح بین‌الملل، جنگ اوکراین و بازار انرژی بازمی‌گردد.» وی افزود: «بنابراین از یکسو اگر به سابقه مذاکرات نگاه کنیم خیلی نمی‌توان امیدوار بود اتفاق مثبتی در دوحه بیفتد اما از سوی دیگر با نگاه به ضرورت‌‌‌های شرایط موجود، این ضرورت‌‌‌ها هم برای ایران و هم آمریکا به گونه‌‌‌ای است که دو طرف را ملزم به این می‌کند که به یک توافق برسند. حال اینکه این ضرورت‌‌‌ها چقدر بر اصول دو کشور غلبه پیدا می‌کند مشخص نیست.»
قهرمانپور: توافقی در کار نیست
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل با بیان اینکه احتمالا در مذاکرات دوحه توافقی حاصل نخواهد شد و سرنوشت توافق به ادامه مذاکرات وین بستگی دارد، گفت: «اگر آمریکا موضع خود را تغییر دهد شاید ایران رغبت بیشتری برای ادامه دادن مذاکرات داشته باشد اما فعلا نشانه متقنی درباره تغییر موضع آمریکا دیده نمی‌شود.» پژوهشگر مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه اکنون باید ببینیم که آیا آمریکایی‌‌‌ها در مذاکرات دوحه پیشنهاد جدیدی حداقل در دو مورد رفع تحریم‌ها و دادن تضمین دارند یا خیر، افزود: «اگر آنها پیشنهاد درخور و چشمگیری نداشته باشند بعید است که تهران به یکباره مواضع خود را تغییر دهد.»
فرجی‌‌‌راد: ایران و آمریکا کوتاه آمده‌اند
عبدالرضا فرجی‌‌‌راد، استاد ژئوپلیتیک دانشگاه با اشاره به بیش از سه ماه توقف مذاکرات که ناامیدی‌‌‌هایی را در به نتیجه رسیدن این توافق به وجود آورده بود، گفت: «اکنون با تلاشهای اروپا، قطر، عمان و... مجددا مذاکرات ظرف دو، سه روز انجام خواهد شد.»وی دلیل آغاز این مذاکرات را به مذاکرات پشت‌‌‌پرده مرتبط دانست و افزود: «نتیجه آن مذاکرات پشت‌‌‌پرده غیر‌وینی به اینجا رسید که هر دو طرف آمریکایی و ایرانی تاحدودی از خواسته‌‌‌های خودشان کوتاه آمدند.» فرجی راد با بیان اینکه توافق قابل حصول است، گفت: «اگر عوامل بیرونی مخالف توافق، ممانعتی ایجاد نکنند و اجازه بدهند گفت‌وگوها انجام شود، این توافق در آینده نزدیک احتمالا صورت خواهد گرفت.»
غلامی:نهایی شدن توافق قبل از دوحه
طهمورث غلامی، کارشناس مسائل آمریکا تاکید دارد که مذاکرات قطر گویای چشم‌‌‌انداز مثبت از احیای برجام است و در کل نتیجه آن را خوش‌بینانه پیش‌بینی کرد. غلامی با اشاره به اینکه نباید صرفا برگزاری نشست دیپلماتیک در دوحه را مدنظر قرار دهیم، افزود: «زیرا پیش از این نشست بدون شک اقداماتی صورت گرفته و احتمالا تعدیل و تغییراتی در پیام‌‌‌های ردوبدل شده بین تهران و واشنگتن انجام گرفته است.» این کارشناس این اقدامات را مقدمه نشست قطر عنوان و تاکید کرد: «از آنجا که هم وزارت خارجه و هم امیر قطر در راستای مساله برجام تاکنون تلاشهای زیادی داشتند، آنها می‌‌‌خواهند امکان احیای برجام که یک امتیاز سیاسی برای قطر است در داخل دوحه باشد.»
حسینی: چشم‌‌‌انداز مبهم دوحه
دیاکو حسینی، تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی با اشاره به اینکه چشم‌‌‌انداز گفت‌وگوها مبهم است، گفت: «الان باید به این پرسش پاسخ داد که لازم است به چه نقطه‌‌‌ای برسیم.» حسینی معتقد است که دو طرف باید تلاش کنند تا به یک راهحل بینابینی دست پیدا کنند و امکان رسیدن به توافق به گونه‌‌‌ای که خواست یکی از طرفین کاملا محقق شود و یکی از طرفین کاملا کوتاه بیاید وجود ندارد. این تحلیلگر توضیح داد: «آمریکا باید پنجره فرصت را برای ادامه گفت‌وگوها و اختلافاتی که شاید در این دور از گفت‌وگوها حل نشود، باز نگه دارد.» حسینی تاکید کرد که در این صورت می‌توان گفت که مذاکرات موفقیت‌‌‌آمیز بوده است.
بهشتی پور: پیروزی راهحل میانه
حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل بین‌الملل نیز با اشاره به از سرگرفتن مذاکرات در دوحه قطر گفت: «احتمال اینکه مذاکرات در دوحه قطر به نتیجه برسد وجود دارد ولی باید دید که موانع موجود چگونه برطرف می‌شود.» بهشتی‌‌‌پور توضیح داد: «آقای بورل چند ماه پیش یک طرحی را اعلام کرده بود مبنی بر اینکه به دلیل اختلاف‌نظری که بین ایران و آمریکا وجود دارد، یک راهحل میانه را انتخاب کرده‌‌‌اند. بورل در توضیح راهحل میانه گفته بود که سپاه از لیست تروریستی خارج شود ولی تحریم‌ها علیه سپاه قدس ادامه پیدا کند.» وی افزود: «انریکه مورا که به تهران آمد، این طرح را به مسوولان ایرانی ارائه داد ولی گویا ایران هم یک طرح تکمیلی داده بود که به گفته منابع غربی، ایران خواسته بود که قرارگاه خاتم الانبیا که کارهای اقتصادی انجام می‌دهد، از لیست تحریم‌ها حذف شود و ماندن سپاه در لیست تحریم، حداقل از نظر ایران نادیده گرفته شود.» این کارشناس توضیح داد که اکنون چشم‌‌‌انداز مذاکرات دوحه به نتایج این طرح‌‌‌ها بستگی دارد.
ذاکریان: احیای برجام یا بخشی از آن
مهدی ذاکریان، استاد حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علوم و تحقیقات نیز با بیان اینکه مذاکرات دوحه موقعیت مناسبی برای ایران است تا از وضعیت موجود رها شود، گفت: «اکنون برای تهران، مذاکرات دوحه فرصتی است تا بتواند تاحدودی وضعیت داخلی و خارجی کشور را بهبود بخشد و باید از این فرصت استفاده کرد.» ذاکریان با تاکید بر این موضوع که ایران احتمالا در این گفت‌وگوها به دنبال کسب نتیجه خواهد بود، افزود: «نتیجه حاصل از گفت‌وگوهای دوحه، احیای برجام یا شاید بخشی از آن توافق خواهد بود.»