ساعت 5:42 دقیقه بامداد 8 مارس برای 18 دقیقه در بازارها هرج‌ومرج واقعی به پا شد. قیمت فلز نیکل در بازار بورس فلزات لندن چنان به‌سرعت بالا رفت که همه به وحشت افتادند.
در عرض فقط ۱۸ دقیقه قیمت نیکل به ۱۰۰ هزار دلار برای هر تن رسید. این بالا رفتن قیمت چنان سریع بود که باعث شد تمام معاملات به حالت تعلیق درآید.
قبل از این جهش قیمت بی‌سابقه، ارزش این فلز در ۲۴ ساعت قبل، ۲۵۰ درصد افزایش پیدا کرده بود.
این تغییرات ناگهانی قیمت، اولین مورد بحران فلزات بعد از شروع حمله روسیه به اوکراین بود و بازار را به‌شدت متلاطم کرد.
بالا رفتن حیرت‌آور قیمت که به دلیل تحریم‌های غرب علیه روسیه و در نتیجه تاثیر آن برقرار دادهای آینده ایجاد شده بود، به‌وضوح نشان داد فلزاتی مانند نیکل به دلیل تمایل هر چه بیشتر کشورها به اقتصادهایی با آلایندگی پایین و رسیدن به جهانی که دیگر نمی‌خواهد به سوخت‌های فسیلی وابسته باشد، فلزاتی بسیار ضروری خواهند شد.
روسیه یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت و گاز است. این کشور نشان داده است که از وابستگی کشورها، خصوصاً کشورهای اروپایی به صادرات نفت و گازش، به‌عنوان اسلحه‌ای در مقابله با محدودیت‌های اقتصادی سنگینی که ایالات‌متحده آمریکا و اروپا به‌منظور پایان دادن حمله به اوکراین اعمال کرده‌اند، استفاده می‌کند.
جو بایدن رئیس‌جمهور ایالات‌متحده آمریکا در سخنرانی‌اش در ۳۱ ماه مارس گفت: "آینده‌ای متکی بر انرژی‌های پاک ساخت آمریکا امنیت ملی ما را تضمین خواهد کرد."
او اعلام کرد قانون تولید صنایع دفاعی را به شکلی اجرا خواهد کرد که به تولیدات داخلی آمریکا متکی باشد و از مواد معدنی برای تولید باتری‌های الکتریکی و ذخیره انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده شود. آقای بایدن سپس گفت: "ما باید به وابستگی‌های طولانی‌مدت خود به چین و کشورهای دیگر برای تأمین انرژی آینده‌مان پایان دهیم".
کاخ سفید از بین مواد معدنی به لیتیوم، نیکل، گرافیت، منگنز و کبالت اشاره می‌کند.
سلاح‌های انرژی روسیه
اما مواد معدنی دیگری هم وجود دارند. هر کشوری بر اساس نیازهای خود ماده معدنی مناسبی برای امکان رقابت بهتر در اقتصاد جهانی که هر چه بیشتر به سمت الکتریک شدن می‌رود، پیدا خواهد کرد.
متخصصان هشدار می‌دهند کشورهایی که همچنان وابسته به صادرات نفت، گاز و زغال‌سنگ باقی بمانند، قدرت رقابت خود را به شکل خطرناکی از دست خواهند داد.
به‌عنوان‌مثال به روسیه نگاه کنیم. قدرت اقتصادی این کشور بیشتر از هر چیز وابسته به سوخت‌های فسیلی است. این کشور دومین کشور تولیدکننده گاز و سومین تولیدکننده نفت جهان است.
اما روسیه در رقابت برای دسترسی به فلزاتی که برای توسعه اقتصاد آینده ضروری است هم موقعیت مناسبی دارد. این کشور دومین صادرکننده کبالت، دومین صادرکننده پلوتونیوم و سومین صادرکننده نیکل است.
هرچند روسیه در سناریو جدید اقتصادی جهانی همچنان دست بالا را دارد، متخصصان می‌گویند استخراج بیشتر مواد معدنی جهان در کشورهای دیگری اتفاق می‌افتد.
مقدار بسیار زیادی از کبالت مورد نیاز جهان از جمهوری دموکراتیک کنگو می‌آید. بیشترین نیکل از اندونزی، لیتیوم از استرالیا، مس از شیلی و عناصر خاکی کمیاب در چین استخراج می‌شوند.
به نظر متخصصان برای تغییر الگوی تولید انرژی در جهان، حداقل ۱۷ ماده معدنی ضروری هستند. درنتیجه کشورهایی که به منابع مناسبی از این مواد معدنی را دارند در موقعیت خوبی قرار می‌گیرند.
از میان این ۱۷ ماده معدنی، طبق نظر آژانس بین‌المللی انرژی، لیتیوم، نیکل، کبالت، مس، گرافیت و عناصر خاکی کمیاب از بقیه حیاتی‌تر هستند.
چه کسی بر تولید این مواد معدنی مسلط است؟
تی‌یون‌کیم یکی از تحلیلگران آژانس بین‌المللی انرژی و سردبیر نویسندگان گزارش "نقش حیاتی مواد معدنی در تغییر به تولید انرژی‌های پاک" می‌گوید تا سال ۲۰۴۰ تقاضا برای این مواد معدنی به‌سرعت بالا خواهد رفت.
آقای کیم برای تخمین اینکه کدام کشورها از این تغییر تولید انرژی سود خواهند برد، کشورها را به دو گروه تقسیم می‌کند. کشورهایی در استخراج مواد معدنی پیشتاز خواهند بود و کشورهایی که در فرآوری و پالایش آن‌ها پیشرو خواهند بود.
هرچند در زمینه استخراج مواد معدنی کشورهای مختلفی اهمیت خواهند داشت، تنها یک کشور است که از جهت فرآوری مواد معدنی حرف اصلی را خواهد زد: چین.
آقای کیم به بی‌بی‌سی گفت: "پیش بینی اینکه کدام کشورهای بیشترین منفعت را از این فرآیند تغییر تولید انرژی به دست خواهند آورد مشکل است . بستگی دارد هر کشور در کدام بخش چرخه تولید انرژی نقشی پیدا کند."
آنچه مسلم است ما در لحظه تعیین‌کننده‌ای از تاریخ هستیم. درحالیکه نفت تاریخ قرن بیستم را خود اختصاص داده بود، مواد معدنی‌ای که در تغییر تولید انرژی به کار می‌روند می‌توانند تاریخ قرن بیست و یکم را رقم بزنند.
آقای کیم اضافه می‌کند: "این مواد معدنی، مواد معدنی آینده‌اند."
به همین دلیل چندان عجیب نیست که در میانه یک جنگ و با نیازی که به مواد معدنی برای حداقل دو دهه آینده پیش‌بینی می‌شود، ایالات‌متحده آمریکا و اروپا بر تغییر منابع تأمین انرژی و کاهش وابستگی‌شان به کشورهایی مانند چین و روسیه تمرکز کرده‌اند.
بدترین مشکل کشورهای اروپایی در حال حاضر این است که در شرایط بی‌برگشتی گیر افتاده‌اند چراکه ۴۰ درصد گازی که مصرف می‌کنند از روسیه می‌آید.
آقای آنجل ساز کارانزا، مدیر مرکز اقتصاد و ژئو پولتیک اساد در اسپانیا در ماه مارس به بی‌بی‌سی گفت: "اروپا دارد خرج هوا و هوس‌های پوتین را می‌دهد."
چهار ماده معدنی مطلوب
فلزات همان اندازه که برای تولید باتری‌های الکتریک ضروری هستند، برای ذخیره انواع مختلف انرژی برای صنایع و برای اقتصادی که بر الکتریسیته متکی است هم نقش حیاتی دارند. در این اقتصاد الکتریکی آینده بازیگران دولتی و خصوصی جدیدی ثروت هنگفتی به دست خواهند آورد.
لوکاس بوئر، محقق انستیتوی تحقیقات اقتصادی آلمان به بی‌بی‌سی گفت: "اگر تولید این مواد نتواند پاسخگوی افزایش تقاضا برای این فلزات باشد، قیمت آن‌ها به شکل نجومی بالا خواهد رفت."
مسئله مهم این است که پروژه‌های استخراج معادن برای دست یافتن به این فلزات می‌تواند بیشتر از ۱۰ سال (به‌طور متوسط ۱۶ سال) طول بکشد و بعد از این دوره زمانی است که می‌توان به فلزات دسترسی پیدا کرد.
آقای بوئر توضیح می‌دهد، به همین دلیل، کمبود دسترسی به این فلزات در دهه آینده به مشکل بزرگی تبدیل خواهد شد. آقای بوئر به همراه آندریا پسکاتوری و مارتین استورمر اواخر سال گذشته تحقیقی به نام "فلزات مهم در دوران انتقال انرژی" منتشر کرده‌اند.
این تحقیق نشان می‌دهد علاوه بر عناصر کمیاب زمین، چهار فلز مهم دیگر نیکل، کبالت، لیتیوم و مس خواهند بود. قیمت این فلزات برای دوره‌هایی طولانی به بالاترین حد تاریخی خود خواهد رسید. روندی که با چرخه‌های معمول در ارزش بازارهای بین المللی بالا و پایین خواهد رفت.
اگر هدف بلند مدت ما تا میانه قرن حاضر، رساندن میزان آلاینده‌ها به صفر باشد، ارزش کل تولید این فلزات بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۴۰ ممکن است به بیش از چهار برابر افزایش پیدا کند.
آقای بوئر می‌گوید با توجه به موقعیت بین‌المللی و شرایط متزلزل فعلی، وضعیت می‌تواند تا آنجا پیش برود که تولیدکنندگان این چهار فلز در ۲۰ سال آینده درآمدی در حد کشورهای تولیدکننده نفت پیدا کنند.
آقای بوئر می‌گوید: "این فلزها می‌توانند نفت جدید باشند. چین با سرمایه‌گذاری در کشورهای دیگر ازجمله در صنعت تولید کبالت در کنگو توانسته بازیگر مهمی در این صحنه شود."
چین پیشتاز است
با توجه به شرایط فعلی در اوکراین و نیاز اروپا به کاهش وابستگی‌اش به انرژی روسیه، بعضی کشورها می‌توانند بخشی از نیاز را تأمین کنند و این برای سرعت بخشیدن به این انتقال منبع تأمین انرژی اهمیت دارد.
آقای بوئر به بی‌بی‌سی گفت: "اگر چین تصمیم بگیرد فرآوری فلزات استخراج‌شده در روسیه را در کارخانه‌های فرآوری خودش در دست بگیرد و بعد آن را به کشورهای دیگر جهان بفروشد، تبدیل به بزرگ‌ترین برنده این بازار خواهد شد."
آقای بوئر اضافه کرد، کشورهای دیگر هم‌قدم‌هایی در این مسیر برداشته‌اند.، اندونزی در دو سال گذشته مشغول توسعه توانایی تولید نیکل بوده است و برای جبران کمبود ناشی از نبودن روسیه در بازار فعلی ممکن است تولیدش را همچنان بیشتر کند.
نیکل بیشتر از بقیه فلزات می‌تواند تحت تأثیر اختلال عرضه در روسیه قرار گرفته است. این کشور حدود ۹ درصد نیکل جهان را تولید می‌کند.
آقای آمپوفو می‌گوید: "هر اخلال ناشی از تحریم‌ها و یا کاهش تولید می‌تواند تأثیر بسیار چشمگیری در قیمت‌ها داشته باشد." خصوصاً ازآن‌جهت که امسال تقاضا برای نیکل که در ساخت باتری‌های الکتریک کاربرد دارد بسیار بالا است.
او ادامه داد، از طرف دیگر، اگر در چرخه تولید فلزات گروه پلوتونیوم اختلال ایجاد شود، تولیدکنندگان آفریقای جنوبی می‌توانند کمبود در بازار را جبران کنند.
در میدان مبارزه برای به دست گرفتن کنترل تولید فلزات، چین تمرکز ویژه‌ای بر بعضی جبهه‌ها داشته است. هرچند دوسوم کبالت جهان در کنگو تولید می‌شود، چین صاحب بسیاری از این شرکت‌های استخراج است و یا از جهت مالی سهام بالایی در بزرگ‌ترین معادن این کشور دارد.
در چنین سناریویی، اگر غرب سرعتش را زیاد نکند ممکن است مسابقه را به چین ببازد.