ایلام، سمنان، کرمانشاه و خوزستان؛ کم‌بارش‌ترین استان‌های کشور در سال آبی جاری بوده‌اند. سال آبی و زراعی هر سال از ابتدای مهر ماه تا آخر شهریور ماه سال بعد محاسبه می‌شود. روزهایی که احتمال بارش رحمت الهی در آسمان ایران زیاد‌تر است و می‌توان روی این میزان بارش در بررسی میزان خشکسالی روزهای پیش‌رو حساب کرد. اما جدول اطلاعات پهنه‌ای بارش استان‌ها و کشور از ابتدای سال آبی جاری تا پایان اولین ماه از فصل بهار 1401، اصلا دلخوش‌کننده نیست. این در حالی است که فقط دو ماه دیگر از بهار باقی مانده و بعد از آن عملا وارد تابستان داغ می‌شویم و کسی از روزهای تیر و مرداد انتظار باران ندارد.
ایلام کم‌بارش‌ترین استان کشور در سال آبی جاری تا امروز 65درصد کمتر از بلند‌مدتِ سال گذشته باران به خود دیده؛ سمنان 55درصد کمتر، کرمانشاه 53درصد کمتر و خوزستان 47درصد کمتر. این رقم برای تهران 35- است. یعنی استان تهران از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، نسبت به همین بازه زمانی در سال گذشته 35درصد کمتر بارش داشته و تا امروز فقط 50 درصد از بارش‌های مورد انتظار سال آبی جاری را تامین کرده است.
فقط یک استان است که مثلث میزان بارش‌های سال آبی‌اش سبز و صعودی است؛ هرمزگان. این استان تا همین حالا هم سیر‌اب شده و میزان بارش‌هایش نسبت به بلندمدت سال گذشته زراعی، 25درصد بیشتر بوده است.
امسال سال خشکی است و تمام مراتع اطراف شهرها خشک هستند. با کوچک‌ترین باد گردوغبار به هوا بلند می‌شود که علاوه‌بر گردوغبار حاصل از کانون‌های خارجی، کانون‌های گردوغبار قم و مرکزی هم به سمت تهران و حتی استان‌های شمالی می‌آید. خشکسالی و کم‌بارشی موضوعی نیست که بتوان نسخه‌ای دم‌دستی برای آن پیچید. آمار می‌گوید سهم ما از جبر آسمان امسال کمتر از هر سال است و این یعنی باید خودمان را با زیستن در شرایط کم‌آبی عادت دهیم؛ چاره دیگری هم نداریم.
کاهش ۸۸ درصدی بارش‌های فروردین ۱۴۰۱ نسبت به سال گذشته
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی اعلام کرده است از ابتدای سال زراعی نسبت به سال گذشته تاکنون ٢٩درصد کاهش بارندگی داشتیم. صادق ضیاییان روز یکشنبه در جلسه ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گردوغبار گفت: «در فروردین‌ماه امسال نسبت به سال گذشته تاکنون ٨٨درصد کاهش بارندگی داشتیم.»
او با بیان اینکه استان‌های ایلام و کرمانشاه کمترین بارش را داشتند، اظهار داشت: «پیش‌بینی می‌شود در اردیبهشت‌ماه هم بارش‌ها زیر نرمال باشد و نمی‌تواند شرایط کم‌بارشی را جبران کند. از لحاظ دمایی هم از ابتدای فروردین تاکنون ٢، ۵ درجه افزایش دما داشتیم که موجب تبخیر نیز می‌شود. همچنین از ابتدای سال زراعی تاکنون در بلندمدت ١/۴درجه افزایش دما داشتیم.
رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی به گردوغبار اخیر در تهران اشاره کرد: «١٩فروردین‌ماه تهران درگیر گردوغبار شد که از شمال عراق، سوریه و اردن وارد کشور شد. این کانون‌ها کاملا مستعد است و با کوچک‌ترین جریانات جوی گردوغبار به سمت ایران می‌آید. در تهران به جز اینکه گردوغبار از خارج وارد شد، قدری هم کانون‌های داخلی اضافه شد و این مسأله گردوغبار را تشدید کرد. اگر این سامانه روی دریای مدیترانه تشکیل می‌شد، رطوبت به سمت کشور را تقویت می‌کرد، اما به علت خشکی که امسال داریم، گردوغبار به سمت کشور ما هدایت شد که استان‌های زیادی را درگیر کرد.»
منتظر میهمانی دوباره ریزگردها باشیم
« شاهد این بودیم که در سال آبی گذشته که از ابتدای مهر ۱۴۰۰ شروع شده تا الان، بارش‌ها در بیشتر استان‌هایی که گردوغبار از آنها بلند می‌شود، بسیار کاهش پیدا کرده است. در استان‌های غربی، استان سیستان‌وبلوچستان، ایلام، لرستان و کرمانشاه شاهد بودیم که بارندگی از حد نرمال بسیار کمتر بوده است. در استان خوزستان که این کمبود بارش کمتر بوده، شاهد کاهش ۱۵درصدی بارندگی بوده‌ایم. این در حالی است که در سال‌های گذشته کاهش بارندگی تا ۳۰درصد کمتر از حد نرمال هم رسیده بود.» امین محمودی، کارشناس محیط‌زیست و کشاورزی در این‌باره به «شهروند» توضیح می‌دهد: «اولین اتفاقی که می‌افتد این است که ما با افزایش ورود گردوغبار به سایر استان‌ها روبه‌رو خواهیم بود. فعالیت‌های سدسازی ایلسو در ترکیه و فعالیت سدسازی‌های ۳۰ سال اخیر در خاک کشورمان، کمبود آب در هورالعظیم، کاهش سطح آب در دریاچه ارومیه و کاهش سطح آب تالاب‌ها در استان‌های مختلف سبب این خواهد شد که ریزگردها بیشتر میهمان ایرانی‌ها شوند.»
او توضیح می‌دهد که میهمانی ریزگردها دیگر صرفا برای استان‌های غربی نخواهد بود. «همان‌طور که هفته پیش دیدیم استان‌های مرکزی تهران و استان‌های شمالی را هم فراخواهد گرفت.»
از مالچ نفتی تا تمرکز بر آبخیزداری
«با توجه به شرایط فعلی مسئولان کشور باید از مدت‌ها قبل دو فعالیت را برای حل این مشکل اتخاد می‌کردند. در راهبرد کوتاه‌مدت استفاده از مالچ نفتی پیشنهاد می‌شود که تاثیرات خوبی را در کاهش ریزگردها دارد.» محمودی با این توضیحات اضافه می‌کند: «اما نمی‌توانیم آن را به عنوان راه‌حل صددرصدی عنوان کنیم. این ریزگردها عمدتا از ترکیه، عراق و ایران است که با توجه به افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی طبیعتا شاهد افزایش قیمت فرآورده‌های نفتی هم هستیم. قطعا دولت‌ها برای استفاده از مالچ نفتی برای کاهش ریزگردها با تردیدهایی روبه‌رو می‌شوند که همین تردیدها سبب می‌شود بودجه کمی به این کار اختصاص دهند.»
راه‌حل بلندمدتی که محمودی به آن اشاره می‌کند، موضوع مهم آبخیزداری است: «یعنی ما بتوانیم آب ناشی از بارندگی را هرچند کم به دل سفره‌های زیرزمینی ببریم تا مانع تبخیر شود، تا در سال‌های کم‌آب مثل امسال بتوانیم از سفره‌های آب زیرزمینی استفاده کنیم.»
ما به رایزنی منطقه‌ای و گفت‌وگوی درست در موضوع آب با کشورهای همسایه به‌ویژه عراق و سوریه نیاز داریم. «دیپلماسی درست می‌تواند ما را به سمت مدیریت پدیده ریزگردها و کاهش اثرات زیست‌محیطی آن پیش ببرد.»
نمی‌توانیم باران مصنوعی تولید کنیم، فقط باید با کم‌آبی بسازیم
«آماری که در حال حاضر عنوان‌شده در واقع آماری است که مرکز ملی خشکسالی اعلام کرده است. آمارهای سال‌جاری نشان می‌دهد ما بیش از ۲۹درصد اختلاف بارش نسبت به سال گذشته داریم.» احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی در گفت‌وگو با «شهروند» درباره کمبود بارش‌ها و پیش‌بینی سالی خشک توضیح می‌دهد: «فروردین‌ماه در موضوع بارندگی تا اینجا اصلا ماه خوبی نبوده است و بارش‌ها بسیار کمتر از حد نرمال بوده و تقریبا بیش از ۸۰درصد نسبت به سال گذشته کم‌بارش‌تر بوده‌ایم.»
وظیفه تصریح می‌کند: «بارش سهم جبری ما از آسمان است و بارندگی چیزی نیست که ما بتوانیم آن را به صورت مصنوعی ایجاد کنیم. اگر باران نیاید کار خاصی نمی‌توانیم انجام دهیم به جز اینکه خودمان را با شرایط تطبیق دهیم و سازگار کنیم. شکی نیست که سازگاری در مصرف آب، برنامه‌ریزی برای بهینه‌کردن مقوله مصرف است. در بخش‌های مختلف صنعت آب شرب و کشاورزی باید تمهیداتی اندیشیده شود تا بتوان این شرایط را تحمل کرد و در عین حال کمترین آسیب را دید و بهترین بهره‌برداری را کرد.»
باید تعارف را کنار بگذاریم
او با بیان اینکه مرکز ملی خشکسالی نمی‌تواند باران خلق کند، تاکید می‌کند: «ولی ما می‌توانیم فرهنگ عمومی در استفاده از آب را ارتقا دهیم. الان کشورهای جنوب اروپا هم درگیر خشکسالی هستند؛ هم پارسال و هم امسال. دولت‌های اروپایی به نوعی مجبور شدند شرایط را برای شهروندان تغییر دهند. در دولت ایتالیا کسانی که با آب شهری ماشین و کوچه بشویند یا استخرهایشان را با آب شهری پر کنند، بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ یورو جریمه می‌شوند. وقتی شرایط سخت می‌شود ما هم باید تعارف را کنار بگذاریم. شهروندان باید بدانند ما با چه وضعیتی روبه‌رو هستیم و از کارهایی که مصرف آب را بالاتر می‌برد جلوگیری کنیم.»
او ادامه می‌دهد: « با توجه به‌اینکه یکی از نگران‌کننده‌ترین سال‌های آبی کشورمان را تجربه می‌کنیم، باید نیازهای اساسی‌مان را برطرف کنیم و در عین حال مصرف آب را در موارد غیرضروری کاهش دهیم و قطع کنیم. نیازهایی که فرع هستند، مثل شستن حیاط و خودرو و حتی پر کردن استخرها. ما در کلانشهرهایی مثل تهران استخرهای خصوصی زیادی داریم، اینها نباید با آب شرب پر شوند. در این شرایط باید از چنین استفاده‌هایی به نفع عموم جامعه چشمپوشی کنیم.»
ارتقای فرهنگ عمومی را نباید دستکم گرفت
رئیس مرکز ملی خشکسالی می‌گوید: «ارتقای فرهنگ عمومی را نباید دستکم گرفت. اگر همه ما دست‌به‌دست هم دهیم سخت‌ترین شرایط را می‌توانیم تاب بیاوریم. چاره کار جز این نیست. در مصارف دیگر مثل کشاورزی و صنعتی باید راهکارهای کاهش مصرف به کار گرفته شود. مثل بازچرخانی آب و استفاده از پساب‌ها و … این روش‌ها کم‌وبیش در صنعت استفاده می‌شود، ولی باید به نوعی گسترش پیدا کند. با توجه به اهمیت و کمبود آب در کشور، هر جایی که در کشور مجتمع صنعتی بوده، باید برویم به سمت استفاده از آب‌های پساب و اصطلاحا آب‌های خاکستری و بازچرخانی آب. به علاوه جانمایی صنایع پرمصرف هم به اندازه مصرف بهینه آب مهم است.»
وظیفه با اشاره به اینکه ذهن جامعه اخیرا درگیر پتروشیمی میانکاله و میزان مصرفی است که این صنعت می‌تواند ایجاد کند، می‌گوید: «در توسعه‌های جدید صنایع حتما باید موضوع انرژی و آب مورد توجه قرار بگیرد. زمانی بود که توسعه صنعتی در منطقه کویری اصفهان مورد توجه بود، ولی الان جامعه به این هوشمندی رسیده است که توسعه صنعت باید در سواحل خلیج‌فارس راه‌اندازی می‌شد تا بتواند از دریا به‌وسیله تصفیه، آبش را تامین کند. استان اصفهان به جای صنایع فولاد صنعت گردشگری را توسعه می‌داد و اینچنین هم در مضیقه آب قرار نمی‌گرفت.»/ شهروند