انتشار تصاویری از اجساد غیرنظامیان در شهر بوچا در حومه کی ف بار دیگر موضوع تحریم نفت و گاز روسیه را در بین کشورهای اروپایی مطرح کرده است.
شماری از رهبران کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سخنان اخیرشان، ارتش روسیه و شخص ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه را به ارتکاب «جنایت جنگی» متهم کرده‌اند.
کشورهای اروپایی روزانه رقمی معادل ۷۷۵ میلیون یورو برای خرید نفت و گاز به روسیه پرداخت می‌کنند. بسیاری از گروه‌های اپوزیسیون در کشورهای اروپایی در حال حاضر دولت‌های کشورشان را به تامین مالی جنگ در اوکراین از طریق خرید نفت و گاز روسیه متهم می‌کنند.
هرچند اروپایی‌ها با تحریم نفت و گاز در روسیه می‌توانند مسکو را از یکی از منابع مالی خود محروم کنند اما در عین حال راه آسانی برای جایگزینی منابع انرژی روسیه در پیش ندارند. تحریم‌هایی که تا کنون علیه روسیه وضع شده، بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ این کشور را هدف گرفته‌اند. این تحریم‌ها پرداخت هزینه خرید نفت و گاز از روسیه در برنمی‌گیرند.
پرسش‌‌هایی که این وضعیت در شرایط کنونی پیش می‌آورد این است که کشورهای اروپایی تا چه حد به واردات نفت و گاز از روسیه وابسته هستند؟ آیا اصولا امکان تحریم نفت و گاز روسیه برای اروپایی‌ها وجود دارد؟ تاثیر این چنین تحریمی بر اقتصاد کشورهای اروپایی چه خواهد بود؟
میزان وابستگی اروپایی‌ها به واردات نفت و گاز از روسیه
حدود ۴۰ درصد از گاز طبیعی مصرفی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا از روسیه وارد می‌شود. این گاز طبیعی برای گرمایش واحدهای مسکونی، تولید الکتریسیته و تامین گاز مورد نیاز صنایع به عنوان چرخ محرک اقتصاد کشورهای اروپایی مورد استفاده قرار می‌‌گیرد.
کشورهای عضو اتحادیه اروپا همچنین حدود ۲۵ درصد از نفت مورد نیاز خود را از روسیه خریداری می‌کنند.
به این ترتیب یک چهارم از بنزین و گازوئیل مصرفی خودروها در کشورهای اتحادیه اروپا بر اثر خرید نفت از روسیه تهیه شده است.
کارشناسان بر این باورند که توقف واردات نفت از روسیه می‌‌تواند قیمت سوخت خودروها را از حد کنونی نیز بالاتر ببرد.
آخرین گزارش اداره آمار اتحادیه اروپا، یورواستات نشان می‌دهد که کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال۲۰۲۰ در مجموع ۵۸ درصد از انرژی مصرفی خود را از خارج از اتحادیه وارد کرده‌اند زیرا تولیدات داخلی این کشورها تنها ۴۲ درصد از نیازهایشان را برآورده می کند.
از این ۵۸ درصد، ۳۵ درصد سهم نفت و فرآورده های نفتی، ۲۴ درصد گاز طبیعی، ۱۷ درصد انرژی های تجدیدپذیر و ۱۳درصد انرژی هسته‌ای و نهایتا ۱۱ درصد سوخت های فسیلی جامد است.
روسیه با اختلاف در صدر کشورهای صادر کننده انرژی‌های فسیلی به اتحادیه اروپا قرار دارد. البته میزان وابستگی کشورها به منابع انرژی روسیه متفاوت است. مثلا وابستگی آلمان و اتریش به گاز وارداتی روسیه حیاتی است در حالی که چنین وضعیتی در فرانسه وجود ندارند.
ایالات متحده موفق شد اروپا نه؟
پرسش مهمی که در این زمینه مطرح می شود این است که چرا میزان وابستگی کشورهای اروپایی به نفت و گاز روسیه همچنان در طول دهه‌های گذشته افزایش یافته است در حالی که ایالات متحده، تاریخی‌ترین متحد اتحادیه اروپا موفق شده است واردات انرژی از این کشور را متوقف کند.
ایالات متحده پیش از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، تنها به میزان پایینی نفت روسیه را وارد می‌کرد. آمریکا اما کاملا نسبت به گاز این کشور خود را مستقل کرده بود.
در مقابل کشورهای اروپایی بدون گاز روسیه با بحران جدی داخلی و بین قاره ای روبرو خواهند شد.
از ۱۵۵ میلیارد متر مکعب گاز وارداتی از روسیه ۱۴۰ میلیارد مترمکعب از طریق خط لوله های گاز وارد اروپا می شوند. این خط لوله از اوکراین، لهستان و زیرآب های دریای بالتیک می گذرند.
اتحادیه اروپا بدنبال جایگزینی گاز واردانی از طریق خط لوله ها با گاز طبیعی مایع است که معمولا از طریف کشتی انجام می گیرد. با این حال گاز طبیعی مایع، ال ان جی، نمی تواند جایگزین کل واردات گاز از روسیه شود.
گاز طبیعی مایع از گاز وارداتی از طریق خط لوله گران‌تر است و زیرساخت‌های واردات آن نیز در همه کشورهای اروپایی وجود ندارند.
به عنوان مثال اسپانیا موفق شده در سال‌های اخیر پایانه‌هایی را برای واردات گاز طبیعی مایع تعبیه کند و همزمان یونان و لهستان، دو کشور دیگر اتحادیه اروپا، در حال ساخت چنین پایانه‌هایی هستند. اما ساخت پایانه‌ها زمان بر است و نمی‌تواند تصمیم گیری درباره تحریم گاز روسیه را از سوی تمام کشورهای عضو آسان‌تر کند.
دستیابی به توافق بر سر تحریم گاز روسیه با توجه به میزان متفاوت وابستگی کشورهای اروپایی به واردات گاز از این کشور چالشی و متغیر است.
به عنوان مثال لیتوانی می‌گوید که از روز دوشنبه واردات گاز روس را متوقف کرده و در نظر دارد از این پس به پایانه واردات گاز مایعش تکیه کند. آنها موفق شدند چنین پایانه‌ای را در سال ۲۰۱۴ تاسیس کنند.
لهستان که طی سال‌های گذشته بدنبال جایگزین برای گاز روسیه بوده در نظر دارد که قراردادهای خرید گاز این کشور را تمدید نکند.
این در حالی است که آلمان به عنوان بزرگترین اقتصاد اروپا همچنان ۴۰ درصد از گاز مصرفی خود را از روسیه وارد می کند. برلین در نظر دارد واردات نفت و زغال سنگ روسیه را در سال جاری متوقف کند و واردات گاز را تا سال ۲۰۲۵ پایان دهد.
گزینه‌های جایگزین اروپا برای واردات گاز از روسیه چیست؟
اتحادیه اروپا با سرمایه گذاری در منابع جدید انرژی از جمله انرژی خورشیدی و بادی در نظر دارد تا هرچه سریعتر وابستگی خود به گاز روسیه را قطع کند. بروکسل امیدوار است بتواند تا پیش از سال ۲۰۳۰ این وابستگی را کاملا از بین ببرد.
۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا علاوه بر واردات گاز طبیعی مایع از آمریکا و قطر در نظر دارند تا واردات گاز از طریق خط لوله را از نروژ و الجزایر افزایش دهند.
کاهش وابستگی به نفت روسیه نیز کار آسانی نخواهد بود زیرا حذف وابستگی به نفت روسیه در شرایطی که قیمت طلای سیاه افزایش یافته است باعث خواهد شد تا قیمت آن باز هم در بازار بالا برود. در مقابل روسیه احتمالا به دنبال فروش نفت خود به چین و هند خواهد رفت هر چند احتمالا از این راه درآمد کمتری کسب خواهد کرد.