گای بورتون استاد روابط بین‌الملل دانشگاه بروکسل و کارشناس موسسه مطالعات خاورمیانه است. وی در گفت‌و‌گویی با ایلنا به بیان نظرات خود در مورد برجام و احیای این توافق و مذاکرات وین پرداخت.
بی‌نتیجه بودن مذاکرات وین برای هیچ کس خوب نیست
بایدن نمی‌تواند جانشینان خود را مقید به پایبندی به توافق کند
گای بورتون در ابتدا در مورد موفقیت و عدم موفقیت مذاکرات در وین بر سر احیای برجام گفت: من توقع زیادی از آنها ندارم. ممکن است چیزی از آنها بیرون بیاید، اما عدم نتیجه‌گیری در جلسات وین نه برای آمریکایی‌ها و نه برای ایرانی‌ها مطلوب نخواهد بود. به یاد داشته باشید، بایدن مذاکرات را در اوایل سال جاری آغاز کرد و قصد داشت دامنه آن را گسترش دهد تا جنبه‌های دیگری فراتر از خود برجام، از جمله برنامه موشکی بالستیک ایران و رفتار منطقه‌ای گسترده‌تر را در بربگیرد. از طرفی ایرانی‌ها چیزی که می‌خواستند، این بود که ایالات متحده به خود برجام بازگردد و هم تحریم‌هایی را که دوباره اعمال کرده و هم تحریم‌های اضافی را حذف کند. از آن زمان، ما همچنین شنیده‌ایم که ایرانی‌ها خواستار امتیاز بیشتری هستند، به معنای تعهد بایدن برای اطمینان از عدم خروج دوباره آمریکایی‌ها از توافق. ماهیت تحریم‌ها در ایالات متحده، که نیاز به تمدید دارند، به این معنی است که بایدن نمی‌تواند جانشینان خود را مقید به پایبندی به توافق کند.
چالش کنونی تلاش برای یافتن چیزی است که هر دو طرف را راضی می‌کند
ممکن است راهی برای حفظ و تداوم مذاکرات وجود داشته باشد
هیچ یک از طرفین نمی‌خواهد مسئول سقوط و عدم موفقیت برجام باشد
وی افزود: به طور خلاصه، چالش کنونی تلاش برای یافتن چیزی است که هر دو طرف را راضی می کند، در حالی که الان با توجه به بی‌نتیجه بودن نشست اخیر، تشخیص می‌دهند که به همه آنچه می‌خواهند نخواهند رسید. با در نظر گرفتن این موضوع، این امید نیز وجود خواهد داشت که مذاکرات به طور کامل از بین نمی‌رود. من فکر نمی‌کنم هیچ یک از طرفین بخواهند مسئول سقوط و عدم موفقیت برجام باشند، بنابراین ممکن است راهی برای حفظ و تداوم مذاکرات آنها وجود داشته باشد.
احیای توافق سخت شده است
تحریم‌هایی که برداشته می‌شوند برای تشویق سرمایه‌گذاری در ایران کافی نخواهد بود.
این کارشناس رسانه در ادامه تاکید کرد: این امکان وجود دارد که در نهایت و با توجه به هشدارهای داده شده، شاهد نوعی احیای این توافق باشیم. اما با توجه به سه سالی که از خروج آمریکا از آن می‌گذرد و کینه بدی بین آنها و ایران رشد کرده است، در کنار افزایش دانش هسته‌ای که ایرانی‌ها در این مدت به دست آورده‌اند، دیدن احتمال "احیای" توافق در این شرایط سخت است. حتی اگر توافق به نحوی از سر گرفته شود، با کاهش برخی تحریم‌ها توسط ایالات متحده و کاهش ذخایر انباشته مواد هسته‌ای ایران، ایرانی‌ها نحوه پردازش اورانیوم غنی‌شده را فراموش نخواهند کرد و ایالات متحده نمی‌تواند متعهد به ماندن در این توافق شود. توافق پس از بایدن و تحریم‌هایی که برداشته می‌شوند برای تشویق شرکت‌های خارجی به سرمایه‌گذاری در ایران کافی نخواهد بود.
مانع اصلی بر سر راه احیای برجام، اعتماد است
بایدن شاهد بسته شدن پنجره فرصت برای احیای توافق است
وی در ادامه به موانع احیای برجام اشاره کرد و گفت: یک مشکل بزرگ اعتماد است. دانستن اینکه ایرانی‌ها از دانش لازم برای بازگشت به تولید اورانیوم غنی شده بیشتر برخوردارند، همچنین این ظن ایرانی‌ها مبنی بر اینکه آمریکایی‌ها شرکای قابل اعتمادی برای توافق خواهند بود، وجود دارد. فراتر از آن عوامل دیگری نیز وجود دارد که باید در نظر گرفته شود. در داخل کشور، بایدن شاهد بسته شدن پنجره فرصت برای احیای توافق است. محبوبیت او از ابتدای سال کاهش یافته است و او با انتقاد فزاینده‌ای از سوی اپوزیسیون جمهوری‌خواه به خاطر سیاست خارجی خود، به ویژه پس از شکست خروج آمریکا از افغانستان در تابستان، مواجه است. سال آینده نیز سال انتخابات است و به احتمال زیاد دموکرات‌های حامی بایدن کرسی‌های خود را از دست بدهند و بایدن شاهد بسته شدن پنجره فرصت برای احیای توافق است. این بدان معناست که او و حزبش کنترل کنگره را در دست خواهند داد. این امر انجام هر کاری در دولت را برای او بسیار سخت تر می کند.
گای بورتون افزود: به همین ترتیب، ایرانی‌ها نیز در داخل کشور مشکلات خاص خود را دارند. جناح معتدل‌تر مرتبط با روحانی با خروج آمریکایی‌ها از برجام بی‌اعتبار شد. این به جناح مقابل کمک کرد تا ریاست جمهوری را به دست آورند و سیاست خارجی را هدایت کنند. اما اکنون آنها در قدرت هستند، اگر آنها را در برابر آمریکایی‌ها تسلیم شوند، ممکن است این نشانه ضعف تلقی شود.
مذاکرات ادامه می‌یابد
وی در ادامه با اشاره به عدم نتیجه‌گیری در دور هفتم مذاکرات وین گفت: به نظر می‌رسد عزمی برای احیای برجام وجود دارد. من فکر نمی‌کنم که مذاکرات تا زمانی که آنها بخواهند متوقف شود. من می‌بینم، هم آمریکایی‌ها و هم ایرانی‌ها دیدگاه حداکثری نسبت به آنچه می‌خواهند به دست آورند، دارند. ایالات متحده فکر می‌کند برجام بسیار محدود است و می‌خواهد فراتر رفته و رفتار ایران را به طور کلی محدود کند. در مقابل، ایرانی‌ها فکر می‌کنند که در برجام تا جایی که می‌توانند برای گرفتن امتیاز پیش بروند. در یک دنیای ایده آل، آنها می‌خواهند که ایالات متحده به توافق بازگردد و همچنین دستاوردهایی را که در زمینه توسعه برنامه هسته‌ای خود به دست آورده‌اند، حفظ کنند. بایدن به این نتیجه رسید که ترامپ و استراتژی «فشار حداکثری» جمهوری‌خواهان شکست خورده و گزینه ارجح، گفت‌وگو است. اگرچه هیچ مدرکی مبنی بر اینکه این پیام به جمهوری‌خواهان نفوذ کرده است وجود ندارد، بنابراین اگر آن حزب به قدرت بازگردد، ممکن است تمایل کمتری برای ادامه این مذاکرات وجود داشته باشد در مورد ایران، روحانی احتمالا بیشتر از رئیسی پذیرای مذاکرات فعلی بود.
بازگشت به شرایط قبل از خروج ترامپ از برجام، بعید است
گای بورتون ادامه داد: در هر صورت واقعا احیای برجام در شرایط کنونی دشوار خواهد بود و من استدلال می‌کنم که بازگشت به وضعیت مانند قبل از خروج آمریکا نه تنها بعید، بلکه غیر واقعی است. در سال‌های پس از آن خیلی چیزها گذشته است که منجر به اعتماد کمتر، دانش فنی بیشتر در ایران و همچنین وضعیت اقتصادی سخت‌تر به دلیل تحریم‌ها شده است. در همان زمان، وضعیت منطقه‌ای و نقش سایر امضاکنندگان توافق توسعه یافته است. از طرفی هم شرکای آمریکا در خلیج فارس هم با برجام مخالفند.
بورتون گفت: همچنین، این سوال وجود دارد که روسیه و چین چه می‌خواهند. اگرچه آنها در مذاکرات بوده‌اند و حمایت خود را از آنها اعلام کرده‌اند، اما مشخص نیست که آنها تا چه حد در سوق دادن دو طرف به سمت یک راه حل فعال هستند. در دو سال گذشته، ایران به دنبال تقویت روابط با هر دوی آنها به عنوان راهی برای مقابله با فشار آمریکا بوده است. این امر منجر به تماس بیشتر در قالب توافق نامه امضا شده با چین در اوایل سال، مانورهای نظامی و غیره شده است. چینی‌ها نیز علناً از موضع ایران حمایت کرده‌اند. با این حال، مهم است که ایرانی‌ها بدانند که منافع آنها در حال حاضر تنها با روس‌ها و چینی‌ها همگرا است. به خصوص برای چین که با ادامه صادرات نفت ایران با قیمتی با تخفیف خوب عمل کرده است. اگر توافق از سر گرفته می‌شد و تحریم‌ها برداشته می‌شد، ایران کمتر از آنچه در حال حاضر است اسیر چین می‌شد.
وی خاطرنشان کرد: در نهایت، اگر قرار است بازگشت به برجام تغییری ایجاد کند، ایران باید مطمئن باشد که هرگونه تحریمی که توسط دولت‌ها علیه آن برداشته می‌شود، بازیگران خصوصی - کسب‌وکارها و شرکت‌ها - را تشویق می‌کند که بخواهند ریسک کنند و در کشور سرمایه‌گذاری کنند. آنها باید مطمئن باشند که برای انجام این کار جریمه نمی‌شوند. نکته مهم در اینجا، نیاز به اعتماد است. بدون آن، توافق کار دیگری جز لغو رسمی تحریم‌ها و موافقت با توقف برنامه هسته‌ای نخواهد داشت. هر دو طرف باید احساس کنند که می‌توانند به دیگری اعتماد کنند تا واقعاً کار کند. مشکل این است که در حال حاضر، اعتماد بسیار کم است.