اسکناس‌های قدیمی دوباره جای سکه را می‌گیرند

در حالی که همچنان درباره مزایای اصلاح پولی و حذف چهار صفر، بحث‌های بسیاری میان اقتصاددانان مطرح است، بانک مرکزی نخستین بار درمرداد سال‌جاری با رونمایی از ایران چک‌های 50 هزار تومانی که چهار صفر آن کمرنگ شده بود، خود را برای اجرای اصلاح پولی آماده کرد. روندی که طی روزهای اخیر بار دیگر با رونمایی از چهار قطعه اسکناس جدید شامل هزارتومانی، دو هزارتومانی، 5 هزار تومانی و ایران چک 100 هزار تومانی، شدت گرفت به طوری که صفرهای اعداد انگلیسی به طور کامل حذف شده‌اند. مسئولان بانک مرکزی به این اسکناس‌های جدید «اسکناس‌های بین نسلی» می‌گویند، چرا که در صورت اجرایی شدن طرح حذف چهار صفر همچنان امکان استفاده را خواهد داشت.

رونمایی از اسکناس‌های 1 تا 5 تومانی

با اسکناس‌های جدیدی که از سوی بانک مرکزی رونمایی شده است، درواقع شکل جدید اسکناس‌های نسل جدید را می‌توان مشاهده کرد. اسکناس هزارتومانی با حذف چهار صفر دراعداد انگلیسی همان اسکناس یک تومانی شده است و اسکناس‌های 2 و 5 هزارتومانی نیز به ترتیب 2 و 5 تومانی شده‌اند. ایران چک 100 هزارتومانی نیز در شمایل جدید به یک اسکناس 100 تومانی تبدیل شده است.

اما درکنار حذف صفرهای انگلیسی و کمرنگ شدن صفر اعداد فارسی، نکته مهم دیگر بازگشت دوباره اسکناس‌های خرد به چرخه تولید است. هرچند هیچگاه به‌صورت رسمی اسکناس‌های خرد مانند هزارتومانی از چرخه تولید کنار نرفته بود، اما در سال‌های اخیر تولید چندانی نیز نداشته است اما با رونمایی از اسکناس‌های جدید قرار است دوباره هزارتومانی و دوهزارتومانی به‌صورت گسترده چاپ و توزیع شود.

درواقع قرار بود تا طبق برنامه بانک مرکزی و همچنین رفرم پولی مسکوکات بتدریج جای اسکناس‌های خرد را بگیرد، چرا که پس از رفرم بخصوص در واحد خرد تومان (قران) اسکناس دیگر کارآیی ندارد. اما مشکل اصلی برای ضرب و توزیع مسکوکات این است که هم اکنون ارزش فلز مسکوکات از ارزش مبادلاتی آنها بالاتر رفته است. به گفته عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی هزینه ضرب هر سکه 500 تومانی بالغ بر 820 تومان است. این موضوعی است که باعث شده است تا در سال‌های اخیر ذوب مسکوکات توسط برخی از دلالان مشاهده شود تا با تبدیل کردن مسکوکات به شمش فلز درآمد بیشتری به دست بیاورند. برهمین اساس یکی از موانع اصلی جایگزینی مسکوک با اسکناس همین صرفه اقتصادی آن است. چه آنکه سرانه مسکوک در ایران به ازای هر ایرانی 25 است درحالی که این عدد در سایر کشورها سه رقمی گزارش شده است. اما سرانه اسکناس 109 اعلام شده است که از میانگین جهانی آن بالاتر است. براساس اعلام بانک مرکزی، درمجموع حدود 8 میلیارد قطعه اسکناس درکشور در گردش است ضمن اینکه سالانه یک میلیارد قطعه اسکناس نیز به‌دلیل عمرپایین امحا می‌شود.

از سوی دیگر شیوع ویروس کرونا در یکسال اخیر نیز باعث شده است تا میزان استفاده از مسکوکات بشدت کاهش یابد و هرچند نظام پرداخت الکترونیک تا حدود زیادی جای اسکناس را هم گرفته است، اما در ایام کرونا استفاده از اسکناس درمقابل مسکوک قابل قبول‌تر به نظر می‌رسد. آن‌طور که همتی اشاره کرده با اجرای این طرح سکه‌های یک و دو تومانی ضرب می‌شود که جای اسکناس‌های هزار و دوهزار تومانی فعلی را خواهد گرفت و به این ترتیب نقش مسکوکات نیز در مبادلات خرد مردم بیشتر می‌شود.

با وجودی که در طول دهه‌های اخیر بارها درباره تغییر واحد پول ملی و حذف صفرها بحث شده است اما در دهه 90 اجرای این طرح به‌صورت جدی مطرح شد و در مرداد سال گذشته هیأت دولت حذف چهار صفر از پول ملی را تصویب کرد و این لایحه به مجلس ارسال شد و نمایندگان خانه ملت نیز کلیات لایحه دولت را تصویب کردند. سرانجام در اواخر فروردین‌ماه ۹۸ پس از تصویب دولت و تأیید مجلس شورای‌ اسلامی این طرح یک گام دیگر به مرحله اجرا نزدیک شد. در اردیبهشت ماه امسال نیز ماده واحده تبدیل واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر تصویب و بر اساس این ماده واحده «با حذف چهار صفر از پول ملی، ریال به تومان تغییر می‌کند و بر اساس لایحه اصلاح ماده یک قانون پولی و بانکی کشور هر تومان معادل ۱۰‌هزار ریال و اضعاف آن قران خواهد بود و هر تومان معادل ۱۰۰ قران شود.

مقابله با اسکناس تقلبی

بهاءالدین حسینی هاشمی، کارشناس بانکی دراین باره به «ایران» گفت: یکی از دلایل چاپ و توزیع دوباره اسکناس زیر 5 هزار تومان، احتمالاً این است که اسکناس‌های تقلبی در کشور از چرخه خارج شود.

وی توضیح داد: هم اکنون 7 تا 8 درصد از نقدینگی کشور را اسکناس و مسکوک در دست مردم تشکیل می‌دهد و درصورتی که اسکناس تقلبی درجریان باشد آثار منفی بسیاری براقتصاد ملی خواهد داشت.

به گفته وی، بانک مرکزی با چاپ اسکناس‌های جدید که ضریب امنیتی بالاتری نسبت به اسکناس‌های قدیمی دارد، سعی می‌کند تا امکان ورود اسکناس‌های تقلبی به بازار را بگیرد. هرچند بانک مرکزی آمار اسکناس و مسکوک در دست مردم را دارد، اما با این کار می‌تواند آمار خود را به روز کند. این کارشناس بانکی با اشاره به اینکه یکی از دلایل دیگر برای چاپ اسکناس‌های جدید فراهم کردن زمینه اجرای طرح حذف چهارصفر از پول ملی است، ادامه داد: روی اسکناس‌های جدید صفرهای کمرنگ شده و جامعه را برای اجرای رفرم پولی آماده می‌کند.

حسینی هاشمی همچنین گفت: البته با توجه به کاهش قدرت خرید پول ملی، اسکناس‌های خرد کارآیی خود را در مبادلات از دست داده است و بر همین اساس قرار بود که مسکوکات بتدریج جای اسکناس‌های خرد را بگیرد، اما با توجه به اینکه ارزش فلز سکه‌ها از ارزش معاملاتی آن بالاتر رفته است، امکان ذوب و فروش شمش فلزات وجود دارد.
 نکته مهمی که بانک مرکزی باید توجه کند

کامران ندری اقتصاد دان نیز در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهارکرد: در زمانی که طرح حذف چهارصفر و تغییر واحد پول ملی در دولت به تصویب رسید، هنوز اسکناس هزارتومانی کارآیی داشت، اما در مدت یکسال اخیر با رشد تورم، این اسکناس کارآیی خود را در معاملات تا حدود زیادی از دست داده است.

وی تأکید کرد: این نکته نشان می‌دهد که اگر بانک مرکزی در مهار و کنترل تورم موفق نشود، واحد پول جدید و اسکناس‌های آن نیز بسرعت کارآیی خود را از دست خواهد داد. به گفته وی، درواقع در فاصله اعلام برنامه حذف چهار صفر تا مرحله ابتدایی اجرای آن اسکناس هزار تومانی کاربرد خود را از دست داده است و اگر تورم با رشد ادامه یابد، طرح رفرم پولی نیز به سرنوشت آن دچار می‌شود. برهمین اساس این موضع یک هشدار برای بانک مرکزی است تا همانگونه که بارها اعلام شده است، در رفرم پولی تمام حلقه‌های زنجیره مورد توجه قرار گیرد.

وی اضافه کرد: بر همین اساس اسکناس‌های هزارتومانی که قرار است بزودی در بازار توزیع شود، گردش زیادی نخواهد داشت، چرا که امکان خرید کالاهای بسیار محدودی را دارد و برهمین اساس برای مواردی مانند عیدی دادن مورد استفاده قرار می‌گیرد و گردش زیادی نخواهد داشت.

ندری همچنین گفت: هم اکنون علاوه بر هزینه بالای چاپ اسکناس که تولید اسکناس‌های خرد را غیرقابل توجیه می‌کند، ارزش ذاتی مسکوکات نیز از ارزش مبادلاتی آن بیشتر شده است.