ارزهای دیجیتال در حال تحکیم پایه‌های خود در نظام پولی جهانی هستند و در این شرایط به نظر می‌رسد که باید برای مواجهه با این نظام جدید پولی آماده شویم؛ ساخت ارز دیجیتال ایرانی یکی از احتمالات است که کارشناسان اقتصادی برای آن ایده‌های مختلفی دارند.
ظهور ارزهای دیجیتال و پذیرش آن‌ها در مبادلات اقتصادی از سوی مردم و فعالان اقتصادی، پدیده جدیدی است که بر پایه رشد سریع تکنولوژی ایجاد شده و ساختار نظام‌های پولی و بانکی جهان را در مسیر ایجاد تحولی عمیق قرار داده است. ارزهای خصوصی و غیرملی مانند بیت کوین در کنار ارزهای ملی مانند ارز دیجیتال دولت چین، همگی نوید بخش آینده‌ای متفاوت در بازارهای پولی جهان است.
«مهدی نصرتی»، اقتصاددان و مدرس دانشگاه روز شنبه در گفت و گو با ایرنا در همین رابطه گفت: ارزهای دیجیتالی به دلیل آنکه موجب تسهیل در مبادلات اقتصادی هستند، دیر یا زود راه خود را در مبادلات تجاری بازخواهند کرد. اگر این ارزها موفق بشوند که ارزهای قدرتمند موجود در بازار مانند دلار و یورو را شکست دهند، می‌توان گفت در نظام پولی و بانکی جهان تغییرات زیادی رخ خواهد داد. اتفاقی که به نظر می‌رسد با پایان مراحل آزمایشی ارز دیجیتالی دولت چین، دور از دسترس نباشد. بر همین اساس سایر کشورهای جهان باید از هم اکنون به فکر سازگار کردن خود با این ساز و کار جدید پولی باشند.
ارز دیجیتال چین علیه انحصار دلار و یورو
وی افزود: در حال حاضر بزرگترین مخالفان ارزهای دیجیتال در جهان دولت آمریکا، دولت‌های اروپایی و سایر کشورهایی هستند که ارزهای سنتی معتبری دارند. آن‌ها برای حفظ انحصار جایگاه ارز کشورهای خود در مراودات بین‌المللی، خواهان حفظ وضع موجود هستند. بنابراین ارزهای دیجیتال عمدتا برای کشورهایی که ارزهای ملی قوی ندارند و برای مراودات بین المللی خود ناچار به استفاده از ارز سایر کشورها هستند، جذابیت بیشتری دارد و دقیقا از همین زاویه است که دولت چین که مشاهده می‌کند، یوآن به عنوان ارز سنتی این کشور توان رقابت کمی با دلار و یورو دارد، به فکر راه‌اندازی نسخه دیجیتال بر پایه یوآن، افتاده است.
وی اضافه کرد: چین به دنبال آن است تا بتواند از این بستر جدید به نفع اقتصاد کشور خود بهره ببرد و علیه انحصار دلار وارد کارزار شود. ویژگی ارز دیجیتال چین این است که نیاز به بانک به عنوان واسطه ندارند و مبتنی بر موبایل خواهد بود و از هم اکنون نیز یک بازار بسیار بزرگ به نام آفریقا و کشورهای کمتر توسعه یافته را هدف گذاری کرده است به گونه ای که مردم در مناطق دورافتاده بتوانند به راحتی با یکدیگر ولی برمبنای پول چین دادو ستد کنند. همچنین در حوزه تجارت بین الملل نیز از آنجایی که چین بزرگترین صادر کننده در دنیا است، می تواند از این مزیت در جهت رواج هرچه بیشتر پول خواهد و حذف سایر ارزها استفاده کند. در واقع چین در کنار طرح «کمربند و راه» که یک سرمایه گذاری سنگین در زیرساختهای جاده ابریشم است، به دنبال یک «جاده ابریشم دیجیتال» نیز هست که نقش اصلی را در آن، پول دیجیتال چین ایفا خواهد کرد.
این کارشناس پولی و بانکی در ادامه به تشریح موقعیت ایران در این نظم نوینی که ممکن است در آینده اقتصادی جهان رخ دهد پرداخت و توضیح داد: متاسفانه قانون پولی ایران متاثر از دوره‌ای است که پس از جنگ جهانی دوم قدرت‌های جهانی در کنفرانس «برتون وودز» پذیرفتند تا از دلار به عنوان ارز مشترک بین‌المللی استفاده کنند. طبق این قانون، ریال ارزش مشخصی در برابر طلا دارد که در واقع روح توافق برتوون وودز در آن برقرار است. در حالی که این توافق در دهه ۱۹۷۰ به پایان خط خود رسید و در واقع بعد از فروپاشی برتون وودز عملا تورم مزمن هم در ایران شروع شد و از اواخر دوره پهلوی تاکنون ادامه یافته است. یعنی عملا پس از آن مقطع، هیچ قید و بند مشخصی برای حفظ ارزش پول ملی و جلوگیری از تورم وجود نداشته است. لذا نیاز است تا سیاستگذاران پولی و بانکی کشور، برای آینده ارز ملی کشور و سایر احتمالات جایگزین آن، متناسب با نظام جدید پولی جهان چاره‌اندیشی کنند.
سوءاستفاده آمریکا از دلار در دوران تحریم
وی با اشاره به جذاب بودن شکسته شدن قدرت دلار برای دولت ایران، خاطرنشان کرد: دولت آمریکا در این سال‌ها از قدرت دلار در جهان سوءاستفاده‌های فراوانی کرده است که یکی از مشخص‌ترین نمونه‌های این رفتار را در تحریم‌های دونالد ترامپ علیه ایران شاهد بودیم. به واقع بسیاری از کارشناسان چه در ایران و چه در آمریکا انتظار نداشتند که دلار تا این حد توانمند باشد که دولت آمریکا بتواند به تنهایی تمامی راه‌های مبادلات تجاری ایران را مسدود کند. به همین دلیل در شرایط فعلی که در دنیا رقبای خصوصی و دولتی دیجیتالی برای دلار در حال سر برآوردن و قدرت یافتن هستند، این امیدواری ایجاد شده است که در آینده دیگر امکان تحریم‌های یکجانبه‌ای مشابه آنچه در دوره ترامپ رخ داد، برای هیچ قدرتی وجود نداشته باشد. سواستفاده مهم‌تر آمریکا از موقعیت دلار، امتیاز چاپ بی‌حساب و کتاب پول بوده است به گونه‌ای که صرفا به دلیل موقعیت انحصاری خود برای خود خلق ثروت کرده است.
نصرتی ادامه داد: استقبال از ارزهای دیجیتال در جهان از جنبه دیگری هم می‌تواند برای ایران جالب توجه باشد، چرا که در این صورت دیگر ایران دغدغه عدم دسترسی به چرخه دلار (U-turn) را نخواهد داشت و به عنوان مثال با هماهنگی با دولت چین می‌تواند از ارز دیجیتالی این دولت برای مبادلات تجاری خود استفاده کند. این ابزار بهترین بستر برای خلاصی از تحریم‌های بانکی می‌تواند باشد.
پول دیجیتال ایران با چه پشتوانه‌ای باید منتشر شود؟
این استاد دانشگاه در ادامه به احتمال ساخت ارزهای دیجیتالی در ایران هم اشاره کرد و گفت: این یک واقعیت است که امروز در جهان علاوه بر بنگاه‌های خصوصی، احتمالا بسیاری از دولت‌ها نیز مشابه چین به صرافت تاسیس ارزهای دیجیتال ملی برای کشور خود بیفتند. امری که برای ایران هم احتمال آن وجود دارد. در حال حاضر نیز بخش‌هایی در داخل کشور در حال بررسی این امکان هستند. البته بر خلاف تجربه چین، این ارز نمی‌تواند بر بستر ریال به عنوان واحد پول ملی باشد، چرا که ریال امروز ارزی معتبر در جهان محسوب نمی‌شود.
وی افزود: به اعتقاد بنده، راهکار مناسب برای ایران این است که ارزهای دیجیتالی خود را بر اساس پشتوانه‌ای ارزشمند، مانند سکه طلا عرضه کند. بر این اساس سکه‌های امامی که بانک مرکزی تولید می‌کند می تواند مبنای تولید ارز دیجتالی ملی برای ایران بشود. البته این یک پیشنهاد رویاپردازانه نیست و در حال حاضر مشایه این ایده در قالب گواهی سکه طلا در بازار بورس در حال انجام است. اگر با تدوین ساز و کاری، همین گواهی‌ها قابلیت مبادله خارج از بورس را داشته باشند خود به خود تبدیل به ارزی دیجیتال خواهند شد.
نصرتی علاوه بر ایجاد ارز دیجیتال بر پایه سکه طلا پیشنهاد ایجاد ارز دیجیتال به پشتوانه بنزین را هم برای ایران مناسب دانست و توضیح داد: پیشنهاد دیگری که به اعتقاد من برای سیستم اقتصادی ایران مناسب است، ایجاد ارز دیجیتالی با پشتوانه بنزین است. در یکی دو سال اخیر بحث شیوه جدید سهمیه‌بندی بنزین همواره مطرح بوده است و این پیشنهاد بر مبنای سهمیه‌بندی بنزین و آزادی مبادله آن قرار دارد.
وی توضیح داد: در حال حاضر مجلس به دنبال طرحی است که سهمیه بنزین به جای خودروها به افراد اختصاص یابد. این طرح با عدالت سازگاری بیشتری دارد. همچنین در طرح مجلس مقرر شده است که امکان مبادله سهمیه بنزین وجود داشته باشد به گونه‌ای که کسی که مازاد بنزین دارد بتواند آن را به کسی که کمبود دارد بفروشد. حال اگر تبادل این سهمیه‌ها به صورت غیرمتمرکز و آزادانه باشد، به گونه‌ای که مردم بتوانند این سهمیه‌های بنزین خود را در داد و ستدهای روزمره خودشان به عنوان وجه مبادله کالا استفاده کنند، این خودش تبدیل به یک ارز دیجیتال خواهد شد. که می‌تواند فواید زیادی برای اقتصاد کشور داشته باشد.
نصرتی در پایان تاکید کرد: علاوه بر این دولت ایران با تدوین قوانینی می‌تواند امکان ایجاد ارزهای دیجیتال خصوصی را هم در داخل کشور فراهم سازد. همانگونه که بیت کوین امروز یک پول خصوصی است. البته بیت کوین از نوع ارزهای دیجیتال مبتنی بر ماینینگ (استخراج) و دارای تعداد محدود است. پیشنهادهایی که من مطرح کردم برای ارزهای مبتنی بر کالا است. اما نباید فراموش کنیم که صرف ایجاد پشتوانه ارزشمند برای ارز دیجیتال امکان موفقیت برای آن فراهم نمی‌سازد، اتفاقی که برای دولت ونزوئلا رخ داد و تلاش این کشور برای ایجاد ارز دیجیتال شکست خورد.