کیسه‌های هزینه ...!

شهروند| اگر هر خانواده ایرانی به‌طور میانگین، روزی 3 کیسه پلاستیکی استفاده کند، سالانه بیش از 945 میلیارد تومان در کشور برای تأمین این نیاز مصرف می‌شود. استفاده هر کیسه پلاستیکی، یک زخم تازه بر پیکره اقتصاد کشور وارد می‌کند، چراکه تجزیه هر کیسه، ٥٠٠‌سال زمان می‌خواهد؛ نخستین کیسه پلاستیکی رهاشده، هنوز در طبیعت است!
کیسه‌های پلاستیکی اما فقط یکی از هزاران مشتقات پلاستیک‌ها در همه جای جهان است اما استفاده و تولید پلاستیک به خودی خود، یک فعل منفی نیست. استراتژی استفاده از پلاستیک و این‌که کجا و چطور از پلاستیک‌های تولیدی استفاده شود، می‌تواند تهدید‌های اقتصاد یک کشور را به فرصت تبدیل کند. میزان تحرک در اقتصاد مربوط به مواد پلاستیکی بیش از حد تصور است. خواص عملکردی گسترده در کنار قیمت پایین، تولید این ماده محبوب را طی نیم‌قرن گذشته ده‌ها برابر کرده است.

مجمع جهانی اقتصاد، در گزارشی نوشته است؛ با این‌که پلاستیک‌ها و بسته‌بندی‌های پلاستیکی به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از اقتصاد جهانی تبدیل شده و سودآوری غیرقابل انکاری دارد، نباید اشکالات زیست‌محیطی و اقتصادی متعدد محصولات پلاستیکی را فراموش کرد. پس از ۴۰‌سال از نخستین آغاز بازیابی مواد پلاستیکی می‌دانیم که تنها ۱۴‌درصد از بسته‌بندی‌های پلاستیکی برای بازیابی جمع‌آوری می‌شوند و این بدان معناست که سالانه ۸۰ تا ۱۲۰‌میلیارد دلار مواد بسته‌بندی پلاستیکی در اقتصاد از بین می‌روند.
البته مشکل اصلی کشور ما در واحدهای بازیافت غیراستاندارد و امکانات کم است. به نظر می‌رسد آن‌طور که باید و شاید، ما توانایی استفاده بهینه و دوباره از پلاستیک‌های مصرف‌شده را نداریم.

بنز از پلاستیک بازیافتی استفاده می‌کند

مرتضی نیک‌سرشت، دبیر انجمن صنایع همگن پلاستیک به «شهروند» می‌گوید: در کشورهای توسعه‌یافته، سرانه مصرف پلاستیک به ازای هر نفر، ١٢٦کیلوگرم است و این درحالی است که این عدد در کشور ما، ٢٦ کیلوگرم است.

البته این به معنی وضع بهتر کشور ما در مقایسه با سایر کشورها نیست و کشورهای توسعه‌یافته به دلیل ماهیت صنعتی‌شان استفاده بالاتری از پلاستیک دارند. نیک‌سرشت دراین‌باره توضیح می‌دهد: «داستان از این قرار است که شرکت بنز برای سپر خودروهای خود، از قالب‌های پلاستیکی دولایه استفاده می‌کند که لایه زیرین آن‌که ٨٥‌درصد پلاستیک سپر را تشکیل می‌دهد. نوعی پلاستیک بی‌کیفیت و بازیافتی است. پلاستیک لایه‌رویی اما از تولیدات خود بنز و با ظاهر زیبا و کیفیت بالاست.»

موضوع را با بهزاد قره‌یاضی رئیس دفتر دانش و فناوری سازمان برنامه و بودجه هم درمیان می‌گذاریم. او می‌گوید: فارغ از آمارهای موجود، سیاست‌گذاری در رابطه با استفاده از کیسه پلاستیکی در کشور ما، بسیار غلط است. اصلا سیاست‌گذاری وجود ندارد. درکشورهای اروپایی، کیسه‌های پلاستیکی به فروش می‌روند. قیمت‌گذاری بالا برای کیسه‌های پلاستیکی نسبت به کیسه‌های پارچه‌ای و نخی باعث می‌شود استفاده از آنها نه برای کسبه صرف کند، نه برای مردم.

از پلاستیک درست استفاده کنیم

«وقتی حرف از آمار مصرف پلاستیک می‌زنیم و آن را نهی می‌کنیم، دقیقا منظورمان چه پلاستیکی است؟ کیسه پلاستیکی؟ پلاستیک استفاده‌شده در قاب مانیتور؟ گوشی تلفن؟ سپر خودرو؟ مصرف پلاستیک یک فعل منفی نیست.» اینها را دبیر انجمن صنایع همگن پلاستیک، مرتضی نیک‌سرشت گفته و توضیح می‌دهد: طبق آماری که داریم، در کشورهای توسعه‌یافته، سرانه استفاده از پلاستیک به ازای هرنفر، ١٢٦کیلوگرم است و این درحالی است که این عدد در کشور ما، ٢٦کیلوگرم است.در واقع مهم نیست که چقدر پلاستیک در کشور تولید می‌شود. مهم این است که بتوانیم از این پلاستیک درست استفاده کنیم. مثلا در یک سیستم بازیافت و چرخه استاندارد، این پلاستیک را وارد سپر خودرو کنیم.

سرطانی به نام کیسه‌های پلاستیکی

نیک‌سرشت می‌گوید: موضوع کیسه‌های پلاستیکی اما موضوع دیگری است. سیاست‌های استفاده از کیسه پلاستیکی در فروشگاه‌ها باید تغییر کند. یکی از راه‌های کنترل مصرف این قسم کیسه‌ها، فروش آنها با یک قیمت منطقی به مردم است.

به گفته او، واحدهای بازیافت در کشور ما، به اندازه کافی قادر نیستند. واحدهای بزرگی که در کشورهای دیگر مجهز به انواع امکانات‌اند تا از راه بازیافت پلاستیک، به اقتصاد کشور خود کمک کنند. در کشور ما به زور به ٥٠متر می‌رسند و از کمترین امکانات، بی‌بهره‌اند.

سیاست‌گذاری‌ غلط کار دستمان داده است

بهزاد قره‌یاضی رئیس دفتر دانش و فناوری سازمان برنامه و بودجه اما دل پری از این سیاست‌گذاری‌های داخلی دارد. او به «شهروند» می‌گوید: «مشاهدات عینی من، در ٤٠ کشور اروپایی نشان می‌دهد که در هیچ کجای دنیا به اندازه ایران، استفاده از کیسه پلاستیکی بی‌رویه و به قانون نیست.

در کشور کرواسی، هرکس که کیسه پلاستیکی را در طبیعت پیدا کند، می‌تواند آن را به فروشگاه‌ها بفروشد.

این کار هم به اقتصاد کشور کرواسی کمک می‌کند، هم حجم کیسه پلاستیکی در چرخه تولید را کاهش می‌دهد.

در فیلیپین، همه فروشگاه‌ها به جای استفاده از کیسه پلاستیکی، از ساک‌های پارچه‌ای یا پاکت‌های کاغذی استفاده می‌کنند. این درحالی است که فیلیپین از لحاظ توسعه‌یافتگی، از ایران عقب‌تر است.»  او ادامه می‌دهد: «مزارع کشاورزی ما در جاده‌ها، تبدیل به مزارع کشت پلاستیک شده و کسی توجهی به این فاجعه نمی‌کند.»

کیسه‌های پلاستیکی در فروشگاه‌ها ممنوع شود

«یکی از راه‌های حل این مشکل این است که باید ارایه و توزیع کیسه پلاستیکی در فروشگاه‌ها ممنوع شود و فرهنگ انجام تبلیغات روی کیسه‌های پلاستیکی، اصلاح شود.» قره‌یاضی با اشاره به این موضوع، می‌گوید: «همچنین صداوسیما باید اهمیت این موضوع را در نظر گرفته و گوشه‌ای از ماجرا را در دست بگیرند.»  رئیس دفتر دانش و فناوری سازمان برنامه و بودجه همچنین می‌گوید: کمپانی‌های تولید آب معدنی و کالاهای مشابه، باید برای بازپس‌گیری ظروف پلاستیکی از مردم، تمهیدات لازم را بیندیشند و طرح‌های تشویقی راه بیندازند. تصور کنید اگر مردم می‌توانستند بطری‌های پلاستیکی خود را بفروشند، چه اتفاقی می‌افتاد؟

قره‌یاضی ادامه می‌دهد: دولت که نمی‌تواند برای همه چیز یارانه بدهد. حلقه مصرف‌کننده و تولیدکننده می‌توانند این مشکل را حل کنند. من فکر می‌کنم کاری که دولت می‌تواند انجام دهد، تعیین مالیات برای تولید زباله پلاستیکی است.

بالاخره چقدر پلاستیک در ایران تولید می‌شود؟

نیک‌سرشت از تولید پلاستیک در کشور می‌گوید: براساس آمار مصرف بورس کالا، حدود ٣,٥‌میلیون تن در‌ سال است که از این ٣.٥میلیون تن، تقریبا ٢‌میلیون تن آن صادر شده و یک‌میلیون تن آن به مصرف داخلی رسیده است.  نیک‌سرشت تولید پلاستیک زیست تخریب‌پذیر در ایران، را بی‌معنا می‌داند و معتقد است؛ پلیمر اصلی مورد استفاده در این نوع پلاستیک‌ها بسیار گرانقیمت است و درکشور ما سرمایه‌گذاری در این حوزه و برای تولید پلاستیک زیست تخریب‌پذیر، صرفه اقتصادی ندارد. او می‌گوید: مشکل آنجاست که آنچه به‌عنوان زیست تخریب‌پذیر به دست مردم می‌دهند، در واقع زیست تخریب‌پذیر نیست و کربنات بالایی هم دارد.

سالانه ٩٤٥‌ میلیارد تومان دور ریخته می‌شود

کیسه‌های پلاستیکی در طبیعت رها می‌شوند و تجزیه نمی‌شوند. این فقط ظاهر ماجراست که همه به آن توجه می‌کنند. این رهاشدن در طبیعت، یک بعد پنهان اقتصادی هم دارد. نیک‌سرشت می‌گوید: «با توجه به این‌که هر کیلو کیسه پلاستیکی حدود ٦ تا ٧‌هزار تومان قیمت‌گذاری می‌شود، می‌توان گفت؛ هزینه تولید هر پلاستیک بین ٢٠ تا ٥٠تومان تمام می‌شود.» حالا تصور کنید؛ طبق آخرین اعلام محیط‌زیست که زیست‌بوم آن را منتشر کرده، هرخانواده ایرانی روزانه سه کیسه پلاستیکی استفاده می‌کند که با احتساب داشتن حدود ٢٥‌میلیون خانوار در ایران، روزانه حدود ٧٥‌میلیون کیسه پلاستیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این اوصاف، ماهانه ٢‌میلیارد و ٢٥٠‌میلیون و سالانه بیش از ٢٧‌میلیارد کیسه پلاستیکی در کشور استفاده می‌شود. اگر قیمت هر پلاستیک را به‌طور میانگین، ٣٥تومان درنظر بگیریم، در یک‌سال برای تولید این حجم از کیسه پلاستیکی، ٩٤٥‌ میلیارد تومان هزینه می‌شود.

تکاپوی نجات اقتصاد پلاستیک

در همه جای جهان به تکاپوی اصلاح این وضع افتاده‌اند. مجمع جهانی اقتصاد در گزارش خود نوشته است؛ براساس مطالعات صورت‌گرفته، حدود ٤‌درصد از توليد نفت در جهان صرف توليد مواد پلاستيكي مي‌شود و این یعنی توليد پلاستيك در جهان مستلزم مصرف حدود ٦٠ تا ١٠٠ميليون بشكه نفت در هر‌ سال است. شرکت‌ها و دولت‌ها درحال حاضر و برای نخستین‌بار ضرورت تفکر دوباره درباره سیستم جهانی پلاستیک را درک کرده‌اند و کار به جایی رسیده که کمیسیون اتحادیه اروپا قصد دارد تا استراتژی کاملی درباره کاربرد پلاستیک‌ها با نام طرح اقدام اقتصادی تا پایان ‌سال ۲۰۱۷ ارایه دهد. ما در این میان چه کرده‌ایم؟ کجای این بحران ایستاده‌ایم؟ درحالی ‌که حتی برای بررسی میزان دقیق تولید و استفاده خود پلاستیک و کیسه پلاستیکی آمارهای دقیقی در دست نداریم.