خط لوله "ترکیش استریم" بیش از 60 میلیارد متر مکعب گاز روسیه را سالانه به ترکیه و اروپا انتقال خواهد داد. عملی شدن این پروژه ترکیه را به مهمترین مرکز قیمت گذاری و ترانزیت گاز تبدیل خواهد کرد.
روز دوشنبه 19 مهر ، ترکیه و روسیه توافقنامه خط لوله "ترکیش استریم" یا "جریان ترک" را امضا کردند. بر اساس این توافقنامه قرار است سالانه بیش از 60 میلیارد مکعب گاز به ترکیه و از خاک این کشور به اروپا انتقال یابد. این توافقنامه که رسانه های ترکیه از آن به عنوان "بزرگترین قرارداد انرژی" یادکردند در حاشیه بیست و سومین کنگره جهانی انرژی در استانبول ۱۹ مهر (۱۰ اکتبر) به امضا رسید.
اردوغان در سخنرانی خود در نشست استانبول گفت که ترکیه ارزانترین مسیر برای انتقال و صدور گاز منطقه است و این کشور برای تبدیل شدن به مرکز انرژی، قصد دارد سرمایه گذاری جدید و مهمی انجام دهد. پوتین هم بلافاصله پس از امضای توافقنامه خط لوله جریان ترک اعلام کرد که "اینها گامی برای تحقق هدف تبدیل شدن ترکیه به مرکز انرژی" است.
انتقال گاز روسیه به ترکیه و اروپا با 4 خط لوله
دالغا خاتین اوغلو کارشناس انرژی نشریه تخصصی Natural Gas World و مدیر اخبار ایران بخش انگلیسی خبرگزاری ترند به دویچه وله میگوید که "ترکیش استریم" چهار خط لوله موازی است که هر کدام سالانه نزدیک به ۱۶ میلیارد متر مکعب توانایی انتقال گاز روسیه از طریق دریای سیاه به ترکیه را خواهند داشت. هدف اساسی این خط انرژی، کاهش وابستگی روسیه به انتقال گاز به اروپا از طریق اوکراین است.
به گفته این کارشناس نیمی از کل گاز صادراتی روسیه به ترکیه نیز از خاک اوکراین میگذرد. تا سال ۲۰۱۹ قرارداد انتقال گاز روسیه از طریق اوکراین به اتمام خواهد رسید و احتمالا روسیه این قرارداد را بخاطر اختلافات سیاسی تمدید نخواهد کرد.
به گفته خاتین اوغلو برای دهه آینده میلادی نیاز اروپا به گاز روسیه احتمالا بین ۱۸۰ تا ۲۸۰ میلیارد متر مکعب در سال خواهد بود. سرمایه مورد نیاز برای "جریان ترک" حدود ۱۱ میلیارد و ۴۰۰میلیون یورو خواهد بود. روسیه، ترکیه و احتمالا شرکتهای خارجی در سرمایه گذاری این پروژه سهیم خواهند شد.
چشم‌انداز عملی شدن پروژه خط لوله ترکیش استریم
با توجه به اختلافات سیاسی ترکیه با روسیه بر سر بحران سوریه و کریمه زمینه اجرایی "جریان ترک" تا چه حد عینی هست و اجرا شدن آن چه تحولی در بازار گاز بوجود می‌آورد؟
الهام شبان، مدیر "مرکز مطالعات نفت خزر" به این پرسش دویچه وله چنین پاسخ میدهد: «بازار این خط لوله خود ترکیه هم هست، به این ترتیب که با اجرا شدن اولین خط لوله در سال ۲۰۱۹، کل گاز حمل شده میتواند جایگزین خط لوله‌ا‌ی باشد که گاز روسیه را از طریق اوکراین و با گذشتن از سه کشور دیگر وارد ترکیه میکند. اما سه خط لوله دیگر باید به اروپا گسترش یابند و گاز روسیه را از طریق ترکیه راهی اروپا کنند. ترکیه هم اکنون ۵۳ درصد از گاز وارداتی خود را از روسیه تامین میکند و سالانه ۱۶ میلیارد متر مکعب گاز اضافی از آذربایجان نیز دریافت خواهد کرد که ۱۰ میلیارد متر مکعب آن راهی اروپا خواهد شد. به این ترتیب، جایگاه ترکیه به عنوان "هاب گازی منطقه" (کانون یا قطب تجاری و مبادلاتی) مستحکم‌تر خواهد شد و روسیه نیز با خیال راحت تری گاز خود را به اروپا خواهد فروخت.»
دالغا خاتین اوغلو به این مسئله هم اشاره میکند که روسیه همواره از گاز به عنوان اهرم فشار بر کشورهای اروپایی استفاده میکند. به همین خاطر در کنار توسعه خطوط لوله انتقال گاز روسیه به اروپا، این اتحادیه باید به گزینههای آلترناتیو مانند گاز آذربایجان، ترکمنستان، ایران و غیره نیز اهمیت به‌سزایی بدهد.
گاز ایران به جای گاز روسیه
به نظر الهام شبان، مدیر مرکز مطالعات نفت خزر افزایش تعاملات تجاری همواره تنش‌های سیاسی را کاهش میدهد، اما دیدگاه ترکیه و روسیه نسبت به مسائل منطقه در تضاد هست، حتی ترکیه به شدت مخالف اشغال کریمه توسط روسیه است. با توجه به تضاد و اختلافاتی که بین روسیه با غرب بوجود آمده آیا بهتر نبود ترکیه گاز خود را از کشور همسایه ایران می‌خرید.
دالغا خاتین اوغلو به این پرسش دویچه وله چنین پاسخ میدهد: «ایران در اجلاس کنگره جهانی انرژی سه خط لوله سراسری خود را برای سرمایه گذاران خارجی معرفی کرد. خط لوله سراسری ششم، نهم و یازدهم. خط لوله ششم قرار است روزانه ۵۰ میلیون متر مکعب گاز به عراق و مقادیر بیشتری به سوریه و لبنان در آینده ارسال کند. خصوصا خط لوله نهم که پارس جنوبی را به ترکیه وصل میکند، یک رقیب بالقوه برای گاز روسیه است.»
ولی این کارشناس درباره با صرفه بودن انتقال گاز ایران از جنوب کشور تا مرزهای ترکیه تردید دارد و میگوید: «من مطمئن نیستم صادرات گاز ایران از طریق خط لوله به اروپا مقرون به صرفه باشد، چرا که در خود ایران باید ۱۹۰۰ کیلومتر خط لوله سراسری نهم کشیده شود و سپس حداقل ۳۰۰۰ کیلومتر خط لوله برای انتقال گاز از مرز ایران و ترکیه به اروپا نیاز خواهد بود، اما ایران میتواند در آینده گاز مایع به اروپا صادر کند.»
افزایش وابستگی ترکیه به روسیه
امید شُکری ، کارشناس انرژی از ویرجینیا ولی معتقد هست که امضای قرارداد ترک استریم به معنای وابستگی بیشتر ترکیه به روسیه خواهد بود. حجم تجاری بین دو کشور همواره به نفع روسیه بوده و پیش بینی میشود حجم این وابستگی افزایش یابد.این کارشناس تاکید میکند بیش از ۵۰ درصد گاز طبیعی مصرفی ترکیه از روسیه وارد میشود. ترکیه هم چنین نفت و زغال سنگ نیز از روسیه وارد میکند. اولین نیروگاه هسته‌ای ترکیه در منطقه "آک کویو" هم با سرمایه گذاری ۲۲ میلیارد دلاری توسط شرکتهای هسته‌ای روسیه در حال ساخت است.
امید شُکری اضافه میکند ترکیه از نظر زیر ساختار، تاسیسات ذخیره سازی انرژی، منابع مالی مناسب و خصوسی سازی بازار انرژی با مشکلات و موانعی روبروست که دستیابی به این اهداف را در آینده نزدیک با تردید روبرو کرده است. به گفته این کارشناس انرژی در این بین مشخص نیست آیا روسیه و یا کشورهای دیگر صادر کننده گاز به ترکیه اجازه خواهند داد تا از گاز وارداتی اقدام به صادرات مجدد به کشورهای اروپایی کند یا خیر و همچنین مشخص نیست ترکیه چه مقدار حق ترانزیت از این خط لولهها خواهد گرفت.