انرژی خورشید یکی از منابع تامین انرژی رایگان، پاك و عاری از اثرات مخرب زیست محیطی است که از دیرباز به روش‌های گوناگون مورد استفاده بشر قرار گرفته است. بحران انرژی در سال‌های اخیر، کشورهای جهان را بر آن داشته که با مسائل مربوط به انرژی، برخوردی متفاوت کنند که در این میان جایگزینی انرژی‌های فسیلی با انرژی‌های تجدیدپذیر و از جمله انرژی خورشیدی با استقبال فراوانی روبه‌رو شده است.
هرچند کشور ما هم با وجود میزان تابش خورشیدی بین 1800 تا 2200 كیلووات ساعت بر مترمربع در سال، پتانسیل بسیار خوبی برای تولید و توسعه انرژی خورشیدی دارد اما وجود برخی مشکلات موجب شده که هنوز این نوع از انرژی جایگاه مناسبی در زندگی ایرانیان نداشته باشد.
فعالان این حوزه بالا بودن هزینه‌های اولیه پنل خورشیدی، بالا بودن هزینه سرمایه‌گذاری انرژی خورشیدی نسبت به سایر انرژی‌ها، رقابت‌پذیر بودن سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی نسبت به سایر انرژی‌ها و بازدهی پنل‌های خورشیدی در درازمدت را از عواملی می‌دانند که بر عدم توسعه این نوع از انرژی تجدیدپذیر در کشورمان تأثیر گذاشته است.
«فرصت امروز» در این گزارش علل عدم توسعه انرژی خورشیدی در کشورمان و راهکارهای رفع این مشکلات را مورد بررسی قرار داده است.
محمدرضا زمردی:
هزینه سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی گزاف است
محمدرضا زمردی، مدیرعامل شرکت فابا انرژی معتقد است که بالا بودن هزینه سرمایه‌گذاری انرژی خورشیدی نسبت به سایر انرژی‌ها از عمده دلایلی است که مانع از توسعه تولید انرژی خورشیدی در کشورمان شده است.
تاکنون در برخی از شهرهای کشورمان اقداماتی برای تولید انرژی خورشیدی انجام شده اما هنوز نتیجه مطلوبی از این اقدامات حاصل نشده است. به نظر شما دلیل یا دلایل به نتیجه نرسیدن انرژی خورشیدی در کشورمان چیست؟
دلیل اول این است که هزینه سرمایه‌گذاری انرژی خورشیدی نسبت به نیروگاه‌های معمولی بالاتر است. زیرا دولت برق نیروگاه‌های گاز سوز را به ازای هر کیلووات ساعت 90 تومان و برق نیروگاه‌های خورشیدی را حدود 650 تومان خریداری می‌کند. اما با وجود اینکه پول خرید نیروگاه‌های خورشیدی، شش تا هفت برابر است اما پول مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری در آن پنج تا شش برابر نیروگاه معمولی است و این در حالی است که ساعات کار نیروگاه خورشیدی یک چهارم نیروگاه معمولی است و در واقع شش ساعت کار مفید دارد.
بنابراین در بقیه ساعات، سرمایه‌گذاری انجام شده در نیروگاه خورشیدی بلااستفاده می‌ماند که این یک نقطه ضعف است. البته اگر سیستم‌های خورشیدی از نوری به حرارتی تبدیل شوند، حرارت برای شب ذخیره می‌شود و با عایق‌بندی خوب می‌توان شبانه از این انرژی استفاده کرد.
بنابراین اگر سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی توجیه داشته باشد، در آینده می‌توان امیدوار بود که بخش‌خصوصی تمایل بیشتری برای سرمایه‌گذاری در این زمینه پیدا کند؟
سیستم‌های خورشیدی دو نوع هستند؛ یک نوع از آنها با نور خورشید کار می‌کنند و نوع دیگر با حرارت ناشی از خورشید کار می‌کنند. نوع دوم به‌گونه‌ای است که می‌توان حرارت را برای شب ذخیره کرد، در این شرایط سیستم می‌تواند 24 ساعته کار کند و سرمایه در هیچ ساعتی از روز، خواب نخواهد داشت.
بنابراین سیستم‌های حرارتی بازدهی بهتری دارند و در کشورمان پایلوت آن در حال طراحی است و حتی تقاضای مساعدت مالی از سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت داشته‌ایم که امیدواریم به نتیجه برسد. باید به این نکته توجه داشت در شرایطی که در رکود اقتصادی قرار داریم و سرمایه‌گذاری در بسیاری از آیتم‌ها ریسک دارد، سرمایه‌گذار ترجیح می‌دهد پول خود را در بانک بگذارد و دست به ریسک نزند.
با توجه به مشکلات و چالش‌هایی که اشاره کردید، باید چه اقدامی انجام داد که به انرژی خورشیدی توجه بیشتری شود و در کشور عملیاتی شود تا بتوانیم در آینده از انرژی‌های ارزان استفاده کنیم؟
در تمام دنیا متولی خرید انرژی خورشیدی، دولت است و دولت اقدامات مربوط به انرژی خورشیدی را پشتیبانی می‌کند و با تعیین نرخ مناسب برای خرید این نوع از انرژی این کار را انجام می‌دهد. البته در اروپا یک سری ساز و کارهای دیگر تعیین شده است که به اصطلاح به آن مکانیزم توسعه پاک می‌گویند.
در اروپا شرکت‌هایی که بیش از حد نرمال انرژی مصرف می‌کنند و دی اکسیدکربن زیادی تولید می‌کنند و منجر به گرم شدن بیش از حد زمین می‌شوند، به ازای هر تن دی اکسیدکربن مازادی که تولید می‌کنند، مجبور هستند مالیات سنگینی پرداخت کنند. از سوی دیگر مالیاتی که از این شرکت‌ها گرفته می‌شود، به شرکت‌هایی اعطا می‌شود که برای تولید انرژی، سوخت مصرف نمی‌کنند.
بنابراین، متولی این موضوع باید دولت باشد و نرخ مناسبی برای خرید انرژی خورشیدی، در نظر گرفته شود که پرداخت آن در توان دولت باشد. البته باید این موضوع را در نظر گرفت که دولت هم با مشکلات بسیاری مواجه است و قادر نیست افزایش قیمت در این انرژی بدهد.
پس از توافق هسته‌ای و در شرایط پساتحریم، این امکان وجود دارد که از پتانسیل کشورهای خارجی برای سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی و تولید این انرژی تجدیدپذیر استفاده کرد؟
البته پس از توافق هسته‌ای، از سرمایه‌گذاران خارجی دعوت به عمل آمده و آلمانی‌ها با مشارکت طرف ایرانی قرار است نیروگاه خورشیدی احداث کنند. البته در کشورهایی مانند آلمان حاشیه سود بسیار پایین است اما زمانی که در ایران با یک ضریب 12 تا 13 درصدی می‌توانند بازگشت سرمایه داشته باشند، برایشان بسیار مناسب است. موضوع دیگر این است که اینها معمولاً تولیدکننده چنین تکنولوژی‌هایی هستند و تکنولوژی خود را به فروش می‌رسانند.
این در حالی است که بسیاری از کشورها در زمینه تولید انرژی خورشیدی حاشیه سود بسیار بالایی دارند، زیرا هزینه تولید آنها به‌شدت پایین است و فروش تکنولوژی سودآوری خوبی برای آنها دارد. البته نکته خوب اینجاست که در سه چهار ماه گذشته چند شرکت آلمانی به ایران آمده‌اند و در حال سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی هستند.
***
مصطفی اکبری:
هزینه‌های اولیه پنل خورشیدی بالاست
مصطفی اکبری، مدیرعامل گروه مهندسی آبراهه سازه بهین معتقد است که در کشورمان زمینه گسترده‌ای وجود دارد که بتوان از انرژی خورشیدی استفاده کرد، ولی متاسفانه تاکنون استقبال چندانی از این موضوع نشده زیرا مشکل اصلی هزینه‌های اولیه پنل خورشیدی است.
با توجه به پتانسیل‌هایی که کشورمان در زمینه تولید انرژی خورشیدی دارد، چگونه می‌توان برای بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران، انگیزه لازم را برای سرمایه‌گذاری به وجود آورد؟
در کشور ما به دلیل شرایط اقلیمی، میزان نور آفتاب در طول روز بسیار زیاد است. در بررسی‌ها مشخص شده که در استان خوزستان بیشترین جذب انرژی خورشید وجود دارد. به عبارت دیگر پتانسیل نهفته‌ای در این منطقه وجود دارد. البته در چند سال اخیر در شمال غرب کشور استقبال نسبتا خوبی از بحث انرژی خورشیدی شده است. قاعدتا چند مقوله موجب شده که انرژی خورشیدی در کشورمان توسعه پیدا نکند.
ما با چند طیف سر‌و‌کار داریم که کشاورزان، صنعتگران، عشایر و روستاییان از جمله آنها هستند بنابراین زمینه گسترده‌ای وجود دارد که بتوان از انرژی خورشیدی استفاده کرد. ولی متاسفانه تاکنون استقبال چندانی از این موضوع نشده زیرا مشکل اصلی هزینه‌های اولیه پنل خورشیدی است. همچنین در حال حاضر بازار در دست تعدادی از دلالان افتاده که اصرار بسیاری به استفاده از جنس‌های ترک و چینی دارند و این موضوع مسئله‌ساز است.
یعنی در کشور ما پنل‌های خورشیدی تولید نمی‌شود یا آنچه تولید می‌شود قابلیت رقابت با محصولات خارجی را ندارد؟
تعدادی از کارخانه‌های ایرانی هم پنل خورشیدی تولید کرده‌اند اما قیمت آنها به‌گونه‌ای است که قابلیت رقابت با پنل‌های خورشیدی چینی را ندارد. به‌هیچ‌وجه لوازم و خدمات پشتیبانی در ایران نداریم و این مسائل موجب می‌شود که قیمت تمام شده پنل خورشیدی تولید داخل بالا در بیاید.
همچنین باید توجه داشت که برای تولید انرژی خورشیدی نیاز به فضای بزرگی وجود دارد. در حال حاضر در شهری مانند تهران که خانه‌ها به سمت کوچک شدن می‌روند، وسعتی ندارند که پنل‌های خورشیدی روی آنها قرار بگیرد. همچنین با توجه به اینکه اکثر ایرانیان مصرف انرژی نسبتا بالایی دارند، پنل خورشیدی با این هزینه‌های بالا جوابگو نیست.
برخی از کارشناسان معتقدند از آنجا که بازدهی انرژی خورشیدی در درازمدت است، موجب می‌شود که استقبال چندانی از این نوع انرژی نشود. نظر شما در رابطه با این موضوع چیست؟
بله، بازده پنل خورشیدی در درازمدت است و هزینه اولیه بسیار بالایی دارد و بازخورد آن مدت زیادی طول می‌کشد. راهکار این است که شرکت برق معین کند که در برخی ساعات تعرفه مصرف برق افزایش یابد و اگر مردم با هزینه هنگفت برق مواجه شوند، مجبور می‌شوند مانند کشور ترکیه از انرژی خورشیدی استقبال کنند. در حال حاضر در ترکیه برخی از هتل‌ها در اوج گرما هم کولر روشن نمی‌کنند، زیرا قیمت انرژی بسیار بالاست.
یعنی معتقدید که برای نهادینه کردن انرژی خورشیدی به‌جز اجبار، هیچ راهکار دیگری وجود ندارد؟
اقدامات دیگری می‌توان انجام داد اما هزینه‌ها بسیار زیاد است. در حال حاضر داریم روی طیف وسیعی از انرژی خورشیدی کار می‌کنیم و بازخوردی که مشاهده کردیم این است که استقبال بسیار زیادی از آبگرمکن خورشیدی شده است. بنابراین یک راهکار این است که شرکت برق اقداماتی را انجام دهد.راهکار دیگر این است که شرکت‌هایی به‌عنوان سرمایه‌گذار وارد عمل شوند و قیمت تمام شده کاهش پیدا کند.
پس می‌توانیم بگوییم علت این موضوع که خروجی و نتیجه خاصی از انرژی خورشیدی دریافت نکرده‌ایم، یکی بحث هزینه و دیگری عدم فرهنگ‌سازی است؟
بله، هزینه‌های اولیه انرژی خورشیدی برای خانواده بسیار زیاد است و هنوز زیرساخت‌ها برای این کار فراهم نشده است. البته در این زمینه فرهنگ‌سازی و تبلیغات بسیاری در حال انجام است و مردم شمال غرب کشورمان استقبال بیشتری از این موضوع انجام داده‌اند اما مردم سایر مناطق استقبال چندانی از آن نکرده‌اند. هر چند از آنجا که زیرساخت‌ها برای این کار مهیا نیست، مردم اطمینان خاطر لازم را ندارند.
به‌ظاهر در کشور ما مشکلات بسیاری پیش‌روی توسعه انرژی خورشیدی وجود دارد. آیا این مشکلات در سایر کشورها وجود ندارد یا در آنها از روش‌های خاصی برای توسعه انرژی خورشیدی استفاده می‌شود؟
در این کشورها دولت حمایت‌های لازم را انجام می‌دهد. دولت بخش عمده‌ای از هزینه‌ها را تقبل می‌کند، زیرا کارهای جدید بسیار سخت است و نیاز به ریسک، سرمایه‌گذاری و تبلیغات دارد. اگر یک شرکت پیمانکار بخواهد اقداماتی را انجام دهد از آن استقبال می‌شود اما با طیف کمی مواجه خواهد بود بنابراین دولت حمایت‌هایی را انجام می‌دهد.