تا چشم کار می‌کند باغ‌های کوتاه قد انگور در قاب نگاهت می‌نشیند که با سنگینی خوشه‌های آبدار و رسیده افتاده‌تر به نظر می‌رسند. اینجا باغِ حدود ٧٠ نفر از کشاورزان منطقه است. می‌گویند هر سال از یک هکتار باغ‌شان حدود ١٠ تن انگور برداشت می‌کردند که حالا میزان برداشت‌شان به بیشتر از ٣٠ تن در هر هکتار رسیده است. یکی از باغداران کشاورزی را نشان می‌دهد که با پیراهن قرمز رنگ لابه‌لای درختان انگور مشغول چیدن خوشه‌های نزدیک به زمین است. می‌گوید او امسال از یک هکتار ١١٠ تن برداشت کرده است. اسمش غلامحسین رحمانی است؛ باغدار نمونه شهرستان تاکستان که حالا با رأی سایر کشاورزان رئیس یک تشکل کوچک شده است. ت
شکلی که یک دفتر محقر و قدیمی دارد اما ایده‌های بزرگ و جدیدی در آن شکل می‌گیرد. ایران پس از آمریکا و ترکیه رتبه سوم تولید انگور و کشمش جهان را در اختیار دارد. سرانه تولید انگور در جهان ١١,٥ کیلوگرم است و در ایران سرانه تولید ٣٧.٥ کیلوگرم است اما نکته این‌جاست که ترکیه به‌عنوان پرآب‌ترین کشور منطقه به‌شمار می‌آید و آمریکا با بهره‌برداری از به روزترین و کارآمدترین تکنولوژی‌های جهان، بهترین برداشت ممکن را از باغ‌های انگور و مزارع کشاورزی خود دارد. در ایران اما دیگر نه آبی برای کشاورزی وجود دارد و نه از تکنولوژی برخورداریم. همین است که یک کشاورز معمولی از هر هکتار باغ انگور ١٠ تن برداشت می‌کند و کشاورزان پیشرو و صاحب تکنولوژی از هر هکتار تا ١٢٠ تن هم برداشت می‌کنند. حالا درست در دقیقه ٩٠ هشدار خشکسالی، قزوینی‌ها به‌عنوان قطب تولید انگور ایران، دست به‌کار شده‌اند و طرحی را اجرا کرده‌اند تا باغ‌هایشان را از مرگ حتمی نجات دهند. آنها با کشاورزان‌شان جلسات متعدد برگزار کرده‌اند و حالا تمامی کشاورزان شهرستان کوچک تاکستان می‌دانند چاره‌ای به جز اعتماد به دانش و تکنولوژی ندارند. تعدادی از آنها به «شهروند» می‌گویند باغ‌های انگور تمام زندگی‌شان است و تمامی دوستان و اعضای خانواده‌شان که نتوانسته‌اند در این طرح شرکت کنند به سرعت در سازمان جهاد کشاورزی شهرستان تشکیل پرونده داده‌اند تا زیر پوشش این طرح قرار گیرند.
مدیریت هوشمند مصرف آب مزارع برای اولین‌بار در ایران
ماجرا از این قرار است که سازمان جهاد کشاورزی شهرستان، طرحی را به کشاورزان منطقه پیشنهاد کرده است تا در این بحران خشکسالی مصرف آب کشت و کارشان را پایین آورد. عنوان طرح را «مدیریت هوشمند مصرف آب» گذاشته‌اند. تا قبل از اجرای این طرح ١٩ حلقه چاه آب در منطقه وجود داشته است که حالا تعداد چاه‌های مورد استفاده تنها به ٦ حلقه رسیده است و ١٣چاه مسدود شده است. نیازعلی ابراهیمی‌پاک رئیس سازمان جهاد کشاورزی قزوین دراین‌باره به «شهروند» توضیح می‌دهد: طرح اجرا شده درواقع نوعی الگوبرداری از طرحی است که سالیان سال است در کشورهای توسعه‌یافته مورد استفاده قرار می‌گیرد. جالب است بدانید که این طرح در ترکیه ده‌ها سال است که مورد استفاده گسترده کشاورزان قرار می‌گیرد. این درحالی است که ترکیه به‌عنوان یکی از غنی‌ترین کشورهای منطقه از لحاظ ذخایر آبی به شمار می‌آید.
وی ادامه می‌دهد: در ایران این طرح برای اولین‌بار و در سال ٩٠ به پیشنهاد جهاد کشاورزی قزوین در دستور بررسی قرار گرفت و پس از مطالعاتی که سازمان تحقیقات کشاورزی روی آن انجام داد و تأیید پژوهشگران برجسته، در تاکستان به‌عنوان پایلوت اجرا شد که پس از اجرای این طرح موفق شدیم میزان آب مصرفی در باغات شهرستان را از ١٠٠٠ لیتر در هکتار را به ٢٥٠ لیتر در هکتار برسانیم. ضمن اینکه تا قبل از این چاه‌های موجود به‌صورت شبانه‌روزی و ٢٤ ساعته مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفتند که با طرح هوشمند مدیریت مصرف آب میزان آبگیری از چاه‌ها به ١٦ساعت در شبانه‌روز کاهش داشته است.
ابراهیمی‌پاک درباره جزییات اجرای این طرح می‌گوید: یکی از مهم‌ترین چالش‌های موجود در توسعه کشاورزی ایران، مسأله خرده مالکی است. زمین‌های کشاورزی با قواره‌های کوچک موجب شده است که استفاده از ماشین‌آلات گرانقیمت و همچنین سیستم‌های نوین آبیاری توجیه اقتصادی نداشته باشد. با همین نگرش تصمیم گرفتیم طرح تجمیع چاه‌ها و اراضی کشاورزی را در دستور کار قرار دهیم. با جلساتی که با کشاورزان تاکستانی برگزار کردیم برایشان مسأله را توضیح دادیم و خوشبختانه آنها همکاری خوبی داشتند.
او اضافه می‌کند: از آنها خواستیم اجازه دهند تا به جای اینکه هر مزرعه کوچک یک چاه و سیستم برق‌کشی مستقل داشته باشد تعدادی از مزارع را با لوله‌گذاری زیرزمینی به یک چاه وصل کنیم و چاه‌های اضافه را ببندیم. همچنین برایشان توضیح دادیم که با این کار دیگر نیازی نیست مزرعه خود را به آب ببندند و با سنسورهای رطوبتی که در خاک گذاشته‌ایم هر زمان رطوبت موردنیاز گیاه کم شد سیستم به موبایل کشاورز هشدار می‌فرستد و او از راه دور هم می‌تواند فرمان باز شدن مدار را به سیستم ارسال کند و آب کافی به باغات تزریق شود.
شغل که ایجاد نکردیم دنبال تعطیلی کشاورزی هم هستیم
رئیس سازمان جهاد کشاورزی قزوین با انتقاد از حملاتی که در جریان چالش آب به کشاورزی شد، توضیح می‌دهد: ما نه توانسته‌ایم در بخش صنعت و نه در بخش خدمات اشتغال قابل‌توجهی برای مردم ایجاد کنیم حالا به بهانه چالش آب می‌خواهیم اشتغال مردم در بخش کشاورزی را هم بگیریم که چه بشود؟ درهای واردات را باز کنیم و باعث
مهاجرت تمام روستاییان به شهرها شویم؟
ابراهیمی‌پاک تأکید می‌کند: در تمام جهان بیشترین آب مصرفی برای تولید غذا و کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و این خاصیت و سیر طبیعی اکوسیستم است اما تفاوت ما با کشورهای پیشرفته در این است که آنها برای مهار هدررفت آب و استفاده بهینه از منابع دانش و پژوهش رابه خدمت گرفته‌اند و تکنولوژی را وارد مزارع کرده‌اند اما اگر ما در بخش کشاورزی هدررفت آب داریم، مقصر خودمانیم که سیاست‌گذاری‌های درستی نداشته‌ایم اما نمی‌توانیم از کنار کوتاهی‌هایمان در سیاست‌گذاری‌ها بگذریم و بدون عنوان کردن این مسائل و به بهانه خشکسالی کشاورزی را هم تعطیل کنیم و بحران بیکاری را افزایش دهیم.
به جز طرح مدیریت هوشمند مصرف آب، برای باغ‌های انگور شرکت‌کننده در این طرح برنامه‌های دیگری نیز در نظر گرفته شده است. ایستاده کردن درختچه‌های انگور و استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی به صورت مشترک که موجب شده است ضایعات انگور به حداقل برسد و هزینه‌های کارگری به‌طور چشمگیری کاهش پیدا کند. ابراهیمی‌پاک دراین‌باره توضیح می‌دهد: در باغ‌های سنتی درختچه‌های انگور نزدیک به ارتفاع زمین قرار گرفته‌اند که این مسأله موجب می‌شود با کوچکترین بارش بی‌موقع حجم قابل‌توجهی از خوشه‌های نزدیک به زمین فاسد شده و از بین برود. ایستاده کردن درختچه‌های انگور در کشورهای اروپایی و ازجمله روسیه بیشتر از ١٠٠سال قدمت دارد و درختچه‌ها را با داربست‌هایی از سطح زمین دور می‌کنند. علاوه بر این با استفاده مشترک کشاورزان از ماشین‌آلات کشاورزی هزینه‌های کارگری در این باغ‌ها کاهش پیدا کرده است که مجموع این مسائل باعث افزایش راندمان و برداشت باغداران انگور مشارکت‌کننده در این طرح شده است.
وی ادامه می‌دهد: در این طرح به دلیل استفاده مناسب از فضا و تربیت اصولی درختچه انگور، گل‌انگیزی جوانه‌ها بهبود پیدا کرده و موجب افزایش تاج گل میوه‌ها می‌شود که درنتیجه خوشه بزرگتر و با وزن بیشتری تولید می‌شود. ضمن اینکه هزینه آبیاری و برق و سوخت مورد استفاده برای هر باغدار نیز به‌طور قابل‌توجهی کاهش داشته است. مجموع این اقدامات باعث شده است کنترل آفات باغ‌های انگور ساده‌تر شود و با حداقل نیروی انسانی و زمان ممکن آفات مهار شوند.
به گفته ابراهیمی‌پاک، هزینه مدیریت مصرف آب در مزارع از صفر تا صد به‌طور میانگین ٣٠میلیون تومان در هر هکتار است که نیمی از این مبلغ به صورت وام در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد. او تأکید می‌کند: هزینه انجام شده برای هر هکتار با افزایش برداشت محصول و کاهش هزینه اداره مزرعه به سرعت و در سال‌های اول تا سوم قابل جبران است. او همچنین توضیح می‌دهد کشاورزان پیشرویی که در این طرح شرکت کرده‌اند از خدمات پس از فروش مادام‌العمر برخوردار می‌شوند اما برای سایر کشاورزان ٣ تا ٥سال ضمانت اجرا و ١٠سال خدمات پس از فروش قایلیم.
* شهروند