آرمان امروز: اظهارات اخیر مسعود پزشکیان، مبنی بر اینکه «مقام معظم رهبری با سرمایه‌گذار آمریکایی هیچ‌گونه مخالفتی ندارند» در آستانه احتمال ازسرگیری مذاکرات با آمریکا، موجی از تحلیل‌ها درباره بازگشت آمریکا به صحنه سرمایه‌گذاری در ایران به راه انداخته است. با توجه به شرایط خاص ژئوپلیتیکی منطقه، اهمیت بازیگران اقتصادی جهانی و نیاز اقتصاد ایران به سرمایه و فناوری، این موضوع می‌تواند سرآغاز تحولات بزرگی باشد.
از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، روابط اقتصادی میان ایران و آمریکا عملاً قطع شد و با اعمال تحریم‌های گسترده، ورود سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) از سوی شرکت‌های آمریکایی به ایران به صفر رسید. با این حال، در مقاطعی مانند دوران برجام (۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷)، بارقه‌هایی از امید برای بازگشت شرکت‌های غربی به ایران پدید آمد.
در دوران توافق هسته‌ای، برخی شرکت‌های اروپایی و آسیایی برای سرمایه‌گذاری وارد ایران شدند، اما شرکت‌های آمریکایی به دلیل موانع قانونی داخلی ایالات متحده، عملاً نتوانستند از این فرصت استفاده کنند. حال اگر گشایش‌های دیپلماتیک به نتیجه برسد، ایران می‌تواند به یکی از مقاصد جذاب سرمایه‌گذاری برای آمریکا تبدیل شود.
حوزه‌های بالقوه برای سرمایه‌گذاری آمریکا در ایران
1. نفت و گاز: ایران دومین ذخایر گازی و چهارمین ذخایر نفتی اثبات‌شده جهان را دارد. شرکت‌های آمریکایی مانند ExxonMobil و Chevron از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها در استخراج بهره می‌برند و می‌توانند با ورود به بازار ایران، تحولی در بهره‌وری و صادرات ایجاد کنند.
2. پتروشیمی و صنایع پایین‌دستی: سرمایه‌گذاری در پتروشیمی ایران نه‌تنها می‌تواند صادرات غیرنفتی کشور را تقویت کند بلکه با ایجاد صنایع پایین‌دستی، زنجیره تولید را کامل‌تر و اشتغال بیشتری ایجاد خواهد کرد.
3. فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT): شرکت‌های بزرگ فناوری مانند Google، Amazon و Microsoft در صورت لغو تحریم‌ها می‌توانند با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی، زیرساخت‌های دیجیتال کشور را متحول کنند.
4. خودروسازی و حمل‌ونقل: صنعت خودروسازی ایران با مشکلات ساختاری و تکنولوژیکی مواجه است. سرمایه‌گذاری شرکت‌هایی نظیر General Motors می‌تواند منجر به تولید خودروهای باکیفیت‌تر و رقابت‌پذیر در سطح جهانی شود.
5. انرژی‌های تجدیدپذیر: با توجه به پتانسیل بالای ایران در انرژی خورشیدی و بادی، ورود شرکت‌های تخصصی آمریکایی به این بخش می‌تواند به امنیت انرژی بلندمدت و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی کمک کند.
6. گردشگری و هتلداری: ایران با داشتن تمدنی چند هزارساله و جاذبه‌های تاریخی فراوان، قابلیت تبدیل شدن به یکی از مقاصد گردشگری مهم جهان را دارد. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری می‌تواند سالانه میلیاردها دلار ارزآوری ایجاد کند.
7. کشاورزی پیشرفته و صنایع غذایی: با توجه به بحران آب و تغییرات اقلیمی، ورود تکنولوژی‌های نوین در کشاورزی و سیستم‌های آبیاری دقیق می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری و صادرات محصولات ارگانیک ایرانی شود.
تاثیرات کلان اقتصادی سرمایه‌گذاری آمریکا در ایران
سرمایه‌گذاری خارجی، به‌ویژه از سوی اقتصاد اول جهان، یعنی آمریکا، می‌تواند تأثیرات مثبت چشمگیری بر اقتصاد ایران داشته باشد:
– افزایش نرخ رشد اقتصادی: طبق مطالعات بانک جهانی، هر ۱ درصد افزایش در FDI می‌تواند تا ۰.۵ درصد نرخ رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه را افزایش دهد.
– افزایش اشتغال: صنایع سرمایه‌بر مانند انرژی و فناوری اطلاعات می‌توانند ده‌ها هزار فرصت شغلی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کنند.
– کاهش نرخ ارز و تورم: با ورود سرمایه و ارز خارجی، فشار بر بازار ارز کاهش یافته و تورم کنترل‌پذیرتر خواهد شد.
– بهبود کیفیت تولیدات داخلی: با انتقال فناوری، تولیدات ایرانی به استانداردهای بین‌المللی نزدیک‌تر شده و قابلیت صادرات به بازارهای جهانی پیدا خواهند کرد.
سرمایه‌گذاری آمریکا در کشورهای حاشیه خلیج فارس
برای درک بهتر از مقیاس سرمایه‌گذاری آمریکا در منطقه، مروری بر آمار کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مفید است:
– طبق گزارش «سازمان تجارت و توسعه آمریکا» در سال ۲۰۲۳، آمریکا بیش از ۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم در کشورهای شورای همکاری داشته است.
– امارات متحده عربی، با جذب ۳۰.۶ میلیارد دلار FDI تنها در سال ۲۰۲۳، دومین مقصد بزرگ جهان پس از آمریکاست.
– عربستان سعودی نیز در قالب پروژه‌هایی مانند «نئوم» میزبان شرکت‌های فناوری آمریکایی نظیر Google و Oracle شده است.
این سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه‌های نفت، تکنولوژی، گردشگری، بهداشت، انرژی‌های نو و خدمات مالی متمرکز بوده‌اند. حضور آمریکا در این کشورها، نه‌تنها اقتصاد آن‌ها را متحول کرده بلکه نفوذ سیاسی و استراتژیک این کشور را در منطقه نیز افزایش داده است.
چالش‌ها و موانع سرمایه‌گذاری آمریکا در ایران
با وجود مزایای بسیار، سرمایه‌گذاری آمریکایی‌ها در ایران با موانعی نیز مواجه است:
– تحریم‌های اقتصادی: اصلی‌ترین مانع، تحریم‌های اولیه و ثانویه ایالات متحده علیه ایران است. بدون لغو یا تعلیق آن‌ها، حتی شرکت‌های خصوصی نیز قادر به تعامل با ایران نخواهند بود.
– نااطمینانی سیاسی: تغییرات ناگهانی در روابط ایران و آمریکا می‌تواند ریسک سرمایه‌گذاری را بالا ببرد.
– فساد و ناکارآمدی اداری: رتبه ایران در شاخص «درک فساد» سازمان شفافیت بین‌الملل در سال ۲۰۲۳، ۱۴۷ از ۱۸۰ بوده است که نشان‌دهنده فضای نامناسب برای سرمایه‌گذاری است.
– مشکلات بانکی و تبادلات مالی: قطع ارتباط سیستم بانکی ایران با شبکه‌های جهانی مانند سوئیفت، فرآیند جذب سرمایه را با مشکل مواجه کرده است.
راهکارها برای جذب سرمایه‌گذاری آمریکایی
برای آنکه ایران بتواند از پتانسیل ورود سرمایه‌گذار آمریکایی بهره‌مند شود، برخی اقدامات ضروری به نظر می‌رسد:
1. بهبود فضای کسب‌وکار: ایران در رتبه‌بندی سهولت کسب‌وکار بانک جهانی در سال ۲۰۲۰، رتبه ۱۲۷ را داشت. کاهش بروکراسی، ثبات قوانین و کاهش موانع اداری می‌تواند فضای سرمایه‌گذاری را بهبود بخشد.
2. اصلاح نظام قضایی و تضمین حقوق مالکیت: سرمایه‌گذار خارجی باید از تضمین حقوق مالکیت و امکان داوری بین‌المللی در صورت اختلاف مطمئن باشد.
3. تنظیم توافقات دو یا چندجانبه سرمایه‌گذاری: توافق‌نامه‌های سرمایه‌گذاری با آمریکا و یا نهادهای بین‌المللی می‌تواند ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش دهد.
4. اعتمادسازی سیاسی: گفتگوهای دیپلماتیک باید در فضایی شفاف و برد-برد ادامه پیدا کند تا اعتماد لازم برای حضور شرکت‌های آمریکایی فراهم شود.
نتیجه‌گیری
اگرچه در حال حاضر سرمایه‌گذاری آمریکا در ایران با موانع حقوقی، سیاسی و اقتصادی زیادی مواجه است، اما در صورت گشایش‌های سیاسی و رفع تحریم‌ها، ایران می‌تواند به یکی از مقاصد جذاب برای شرکت‌های آمریکایی تبدیل شود. این اتفاق می‌تواند به توسعه پایدار، ایجاد اشتغال، انتقال فناوری و افزایش قدرت رقابت اقتصادی ایران در منطقه و جهان بینجامد.
در عین حال، تجربه کشورهای منطقه مانند امارات و عربستان نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری خارجی، اگر در بستر قانونی و مدیریتی مناسب صورت گیرد، می‌تواند موتور محرکه توسعه باشد. ایران نیز با برنامه‌ریزی دقیق و اعتمادسازی بین‌المللی می‌تواند مسیر مشابهی را طی کند و از ظرفیت‌های بالای خود بهره‌برداری نماید.